Ответы СОР\СОЧ Казахская литература

А.Құнанбаевтың отыз екінші қара сөзін оқып, жанрлық ерекшелігін анықтаңыз.

«Сегіз аяқ» өлеңі лириканың қай түріне жатады?
А) Азаматтық лирика
В) Махаббат лирикасы
С) Саяси-әлеуметтік лирика
D) Табиғат лирикасы

Берілген үзіндіні қолдана отырып, «Мен Масғұт болсам…» тақырыбында қай жемісті таңдайтыныңыз туралы пайымдау мәтінін жазыңыз.

Ағын жесең, ақылың жаннан асар,

Сарыны алсаң, дәулетің судай тасар,

Егерде қызыл жеміс алып жесең,

Ұрғашыда жан болмас сенен қашар.

А.Құнанбаевтың «Сегіз аяқ» өлеңінде сынаған мінездерін анықтап, сол арқылы қандай құндылықты дәріптегенін табыңыз.

Өлеңді берілген кесте бойынша талдаңыз.

Қалың елім, қазағым, қайран жұртым Қалың елім, қазағым, қайран жұртым, Ұстарасыз аузыңа түсті мұртың. Жақсы менен жаманды айырмадың, Бірі қан, бірі май боп енді екі ұртың. Бет бергенде шырайың сондай жақсы, Қайдан ғана бұзылды сартша сыртың? Ұқпайсың өз сөзіңнен басқа сөзді, Аузымен орақ орған өңкей қыртың. Өзімдікі дей алмай өз малыңды, Күндіз күлкің бұзылды, түнде ұйқың. Көрсе қызар келеді байлауы жоқ, Бір күн тыртың етеді, бір күн — жыртың. Бас-басына би болған өңкей қиқым, Мінеки, бұзған жоқ па елдің сиқын? Өздеріңді түзелер дей алмаймын, Өз қолыңнан кетпесе, енді өз ырқың. Ағайын жоқ нәрседен етер бұртың, Оның да алған жоқ па құдай құлқын? Бірлік жоқ, береке жоқ, шын пейіл жоқ, Сапырылды байлығың, баққан жылқың. Баста ми, қолда малға талас қылған, Күш сынасқан күндестік бұзды-ау шырқың. Оңалмай бойда жүрсе осы қыртың, Әр жерде-ақ жазылмай ма, жаным, тырқың. Қай жеріңнен көңілге қуат қылдық, Қыр артылмас болған соң, мінсе қырқың? Тиянақсыз, байлаусыз байғұс қылпың, Не түсер құр күлкіден жыртың-жыртың, Ұғындырар кісіге кез келгенде, Пыш-пыш демей қала ма ол да астыртын?

А.Құнанбаевтың «Лай суға май бітпес қой өткенге» өлеңіндегі риторикалық сұрақтарға талдау жүргізіңіз.

«Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» өлеңінде ақын нені сынға алды?
А) Ел билеушілердің, патшаның болыстық, билік тәртібін
В) Елеулі әлеуметтік мәселелердің бірі – қазақ әйелдерінің жайын
С) Өнердің қадірін кетіріп жүрген ақынсымақтарды
D) Бай мен кедейдің арасындағы тұрмыс қайшылығын, дәулет теңсіздігін

А.Құнанбаевтың «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» өлеңіндегі айшықтауға талдау жүргізіңіз. — Автор өлеңді кімге қарата жырлаған? Бұлай жырлауының мәні неде? — Өлеңде қолданылған сұраулы сөйлемдердің ерекшелігі неде? Ол арқылы не айтқысы келді?

«…Жақсылыққа елжіреп еритұғын – мен, жаманшылықтан жиреніп тулап кететұғын – мен…» — Абайдың қай қарасөзінен үзінді және бұл сөз кімге тиесілі?
А) 32-қарасөзі, талапқа қатысты
В) 17-қарасөзі, жүрекке тиесілі
С) 19-қарасөзі, хакімнің сөзі
D) 28-қарасөзі, жақсылықпен байланысты

1. Төмендегі сұрақтарға сүйеніп, шығармада көтерілген мәселелерді анықтаңыз.

1. Он жетінші қара сөзінде қандай мәселе көтеріледі?

2. Қайраттың сөзін талдаңыз.

3. Ақылды жақтап көріңіз.

4. Жүректің маңыздылығын басқа қандай мысалдармен түсіндірер едіңіз?

5. Үшеуінің айтысын сіздер қалай шешер едіңіздер?
2. Тақырыптардың бірін таңдап әңгіме жазыңыз.

1. «Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста, Сонда толық боласың елден бөлек»

2. Жақсылық ағаш басында, Жамандық аяқ астында.

«Масғұт» поэмасының идеясына сәйкес келетін мақалды көрсетіңіз?
А) Ынтымақ жүрген жерде,
Ырыс бірге жүреді.
В) Бай мақтанса табылар,
Кедей мақтанса шабылар.
С) Ақыл көпке жеткізер,
Өнер көкке жеткізер.
D) Жақсы әйел – жігітке біткен бақ

1. А.Құнанбаевтың «Масғұт» поэмасы мен А.С.Пушкиннің «Дубровский» (Ш.Құдайбердіұлы аудармасындағы «Дубровский әңгімесі» поэмасы негізінде http://bilimall.kz/olen/1431-Dubrovskii-angimesi) шығармасындағы кейіпкерлерді салыстырыңыздар.

2. Авторлардың кейіпкерлер бойындағы ерекше назар аударған қасиеттерін анықтап, талдау жүргізіңіздер.

32-қарасөзіндегі көтерілген мәселелердің ішіндегі сәйкес емес (айтылмаған) ақпаратты анықтаңыз.
А) Ғылымды, ақылды сақтайтұғын мінез деген сауыты болады.
В) Өзің құрметтемеген нәрсеге бөтеннен қайтіп құрмет күтесің?
С) Үлкеннен ұят сақтап, кішіге рақым қылдыратұғын – мен, бірақ мені таза сақтай алмайды.
D) Адамның көңілі шын мейірленсе, білім-ғылымның өзі де адамға мейірленіп, тезірек қолға түседі.

А.Құнанбаевтың он жетінші қара сөзі бойынша ашық сұрақтарға жауап беріңіз.

\- Автор өз мақсатына жету үшін қандай тәсілді қолданған?

— Он жетінші қара сөздің отыз екінші қара сөзден ерекшелігі неде?

— Бұл ерекшеліктің мәтін идеясын жеткізудегі маңызы қандай?

«Тамағы тоқтық,
Жұмысы жоқтық
Аздырар адам баласын»,- дейді ұлы Абай атамыз. Өлең жолдарындағы көтерілген мәселеге сәйкес ойыңызды шығармашылықпен (ой толғау,өлең т.б.) жеткізіңіз. __________________

«А.Құнанбаевтың «Қалың елім, қазағым» өлеңі – өз заманындағы өзекті тақырыптарды көтере алған туынды» тақырыбында пайымдау мәтінін жазыңыз.

Өлең жолдарындағы астарлы ойды анықтап, көркемдегіш құралдардың қолданысына анықтаңыз.
Лай суға май бітпес қой өткенге,
Күлеміз қасқыр жалап, дәметкенге.
Сол қасқырша алақтап түк таппадым,
Көңілдің жайлауынан ел кеткен бе?______________________

А.Құнанбаевтың «Масғұт» поэмасы арқылы айтқысы келген идеяларын анықтап, олардың адамгершілік құндылықтар тұрғысынан маңызын түсіндіріп эссе жазыңыз.

Атадан алтау,
Анадан төртеу,
Жалғыздық көрер жерім жоқ.
Ағайын бек көп,
Айтамын ептеп,
Сөзімді ұғар елім жоқ.
Моласындай бақсының
Жалғыз қалдым — тап шыным!–деген жолдардағы ақын бейнесін (ішкі сезім, толғанысын) көрсетіңіз._____________________

Ж.Дәдебаевтың «Абайдың «Сегіз аяғы»: мән мен мағына поэтикасы» (http://abaiinst.kz/?p=1637) және Ә.Нарымбетовтың «Сегіз аяқ» – Абай поэзиясы көркемдігінің шырқау шыңы» (http://abai-inst.kz/?p=1738) сыни мақалаларын мұқият оқып, А.Құнанбаевтың «Сегіз аяқ» өлеңінің ерекшелігі туралы сын жазыңыз.

Масғұттың қызыл жемісті таңдауына өзіндік баға бере отырып, шығарманың көркемдік құндылығын талдап, әдеби эссе жазыңыз._______________________

А.Құнанбаевтың «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» өлеңінен алынған үзіндідегі өзекті мәселені ғаламдық тақырыппен байланыстырыңыз. Ұқпайсың өз сөзіңнен басқа сөзді, Аузымен орақ орған өңкей қыртың. Өзімдікі дей алмай өз малыңды, Күндіз күлкің бұзылды, түнде ұйқың. Көрсе қызар келеді байлауы жоқ, Бір күн тыртың етеді, бір күн — жыртың. Бас-басына би болған өңкей қиқым, Мінеки, бұзған жоқ па елдің сиқын? Өздеріңді түзелер дей алмаймын, Өз қолыңнан кетпесе, енді өз ырқың. Ағайын жоқ нәрседен етер бұртың, Оның да алған жоқ па құдай құлқын?

«Ескендір» поэмасының композициялық құрылымын анықтаңыз.

1) Басталуы 2) Байланысуы 3) Шиеленісуі 4) Шарықтау шегі 5) Шешімі

1. А.Құнанбаевтың «Масғұт» поэмасының сюжеттік-композициялық жоспарын құрастырыңыз.

2. Поэмадағы маңызды оқиғаны анықтап, талдау жүргізіңіз.

1. А.Құнанбаевтың «Масғұт» поэмасындағы кейіпкерлерге тән ерекшеліктерді анықтаңыз.

2.

3. Поэмадағы өмірлік мақсаттары мен құндылықтары бойынша топтастыруға болатын және осы критерийлер бойынша ерекшеленетін кейіпкерлерді анықтап, түсініктеме беріңіз.

Үзінділер композициялық құрылымының қай кезеңіне жатады? Сәйкестендіріңіз

«Сегіз аяқ» өлеңінің қай жолдарында мәселе ұлттық мүдде тұрғысынан тұжырымдалған?
А) Еңбек қылсаң ерінбей —
Тояды қарның тіленбей.
В) Біріңді, қазақ, бірің дос
Көрмесең, істің бәрі бос
С) Баяғы жартас — бір жартас,
Қаңқ етер, түкті байқамас.
Д) Моласындай бақсының
Жалғыз қалдым – тап шыным!

«- Талпынған талаппенен мен де бір ер,
Көп жүрдім, кездей келді көрмеген жер.
Ең болмаса, халқыма көрсетейін,
Сый қылып, белгі болар бір нәрсе бер», — деген өлең жолдары қай кейіпкерге тиесілі?
А) Күзетші
В) Аристотель
С) Ескендір
Д) Автор

Өлең жолдарындағы асты сызылған тармақтарда қоғамдағы қандай мәселе көтерілген?
Сабырсыз, арсыз, еріншек,
Көрсеқызар жалмауыз,
Сорлы қазақ сол үшін
Алты бақан, алауыз.
Өзін-өзі күндейді,
Жақынын жалған міндейді,
А) көрінгенге көзін сүзіп, тамақ асырайтындар туралы
В) ел билеген зорлықшыл жуандардың әрекеті туралы
С) берекесі, бірлігі жоқ елдің іс-әрекеті туралы
Д) біреудің қол шоқпарына айналғандар туралы

«Болыс болдым мінекей» өлеңінің идеясындағы ұлттық құндылықтың әлемдік тақырыптармен үндестігі бар нұсқаны белгілеңіз.
А) болыстың сайлау үстіндегі іс-әрекеттері мен ой-толғаныстарын баяндау
В) ел қамын ойлап, табанынан тозып, жүгіріп жүрген болыстың портретін сипаттау
С) елге ояз келгендегі болыстың көңіл күйі мен тыныштығының кету себебін көрсету
D) малын шашып, болыс болған жанның әлеуметтік-психологиялық келбетін жасау

Лай суға май бітпес қой өткенге,
Күлеміз қасқыр жалап, дәметкенге.
Сол қасқырша алақтап түк таппадым,
Көңілдің жайлауынан ел кеткен бе? – деген өлең жолдарындағы автордың ойын жеткізудегі көркемдегіш құралдардың қолданысын анықтаңыз. Ойыңызды 3-4 сөйлеммен жеткізіңіз.

Неге Абай адамның көп қасиеттері ішінен қайрат, ақыл, жүрек үшеуін ғана таңдап алған? Пікіріңізді білдіріңіз.

«…ғылымды, ақылды сақтайтұғын мінез деген сауыт болады. Сол мінез бұзылмасын!..» үзіндіде Абай неліктен мінезді сауытқа теңеп тұр? Автордың идеясына қатысты ойыңыз бен өз көзқарасыңызды жеткізіңіз.

Төмендегі тақырыпқа 200-250 сөзден тұратын әдеби эссе жазыңыз.
Абайдың «Ескендір» поэмасының тарихи және көркемдік құндылығын бағалаңыз, шығарма идеясымен мазмұндас туындылармен салыстырыңыз.

1. Абайдың «Болыс болдым, мінеки» өлеңінің сюжеттік–композициялық құрылысына талдау жасаңыз.

2. Өлеңдегі автор идеясын анықтап, мәселенің өміршеңдігін көрсетіңіз.

1. А.Құнанбаевтың «Қалың елім, қазағым» өлеңіндегі автор көтерген ұлттық мәселелерді анықтап, концептуалды кесте құрыңыз.

2. Шығармадағы ұлттық мәселелерді өмірмен байланыстырыңыз.

А.Құнанбаевтың «Сабырсыз, арсыз, еріншек» өлеңіндегі автор сипаттаған кейіпкерлерді топтастырыңыз. — Автор өлеңде кімдерді сынаған? Бұлай сынауының мәні неде? — Ол арқылы не айтқысы келді? — Өмірде мұндай адамдардың болуы неге байланысты?

«Неге біз осы…» деген қолданыс қай кейіпкерге тиесілі?
А) Таған
В) Ерік
С) Шал
D) Айна

Шығарма қай жанрға жатады?
А) поэзия, жыр
В) проза, роман
С) проза, әңгіме
D) проза, ой толғау

Қай кейіпкердің ойы немесе айтқан сөзі екенін көрсетіңіз.
А) Кінәні өзгеге арта салу – пәледен құтылудың ең оңай жолы.
В) Жеңу үшін, жең түріп төбелесе беру шарт емес…
С) Еркектер-ай, есер қылықтарың ғой әйел затын зәтте қылатын…
D) Адамның қателігі – кемшілік жіберуінде емес, сол кемшілікті кешіктірмей түземеуінде.
1) Айна
2) Таған
3) Ерік
4) Нүрке кемпір

1__, 2__, 3__, 4__

«Дала, сенің ұлыңмын» өлеңінен берілген үзіндінің идеясына сәйкес келетін мақалды анықтаңыз.
Құйын кезде желің болып жүгірдім,
Қиын кезде белің болып бүгілдім,
Туған дала, ұлың емес тек қана
Қабақ шытпас құлақ кесті құлыңмын.

А) Ынтымақ жүрген жерде,
Ырыс бірге жүреді.
В) Отан үшін отқа түс күймейсің.
С) Ақыл көпке жеткізер,
Өнер көкке жеткізер.
D) Маңдай термен тапқан нан тәтті.

«Дала, сенің ұлыңмын» өлеңінде автор ойын қалай тұжырымдайды?
А) Елді қорғап ұрпаққа аманат екені жайлы
В) Туған жерін шексіз сүйе беретінін жеткізу арқылы
С) Туған даласы алдында кінәсін жуып-шаюы арқылы
D) Ұлы тұлғалардың қасиеттерімен байланыстыру арқылы

«Дүниедегі ең қиын нәрсе – шын сүйген адамыңнан қалған көңіл; ол– шыққан жан, кешірімі мен кеңдігі болмайды екен» деген Айнаның тұжырымына қатысты көзқарасыңызды білдіріңіз. Айнаның ішкі толғанысын, ойын шығармадан мысалдар келтіріп талдаңыз, ойыңызды тұжырымдаңыз.

Шығарма неге «Атау кере» деп аталды? Ондағы мәселені өмір шындығымен байланыстырып түсіндіріңіз.
____________________________

Туған дала, табалап жатқан күліп,
Жауларымен ісі жоқ мақтан біліп,
Мықтылығы дейсің бе кей ұлдарың
Тағдырыңды тартыпты көкпар қылып.

Топқа кіріп жүргендер төсін ұрып,
Алдыменен алса екен осыны ұғып,
Бармақ тістеп, бас шайқап өкінгеннің
Несі салт, несі дәстүр, несі ғұрып, – деген жолдардағы көркемдегіш құралдарды анықтаңыз, қолданысы мен мәтіндегі рөліне талдау жасаңыз.

Оралхан Бөкей «Атау кере» шығармасындағы Таған бейнесін талдаңыз. Таған бейнесі арқылы шығарманың көркемдік-эстетикалық құндылығын бағалап, әдеби эссе жазыңыз.

1. О. Бөкей «Атау кере» повесінің сюжеттік-композициялық жоспарын құрастырыңыз.

2. Повестің жанрлық ерекшеліктерін көрсетіңіз және шығармадан мысалдар келтіре отырып
дәлелдеңіз.

«Екі жақты күнделік» әдісі арқылы шығармадағы заман көрінісін қазіргі заман көрінісімен
салыстырыңыз, бағалаңыз.

Төменде берілген кейіпкерлер тұжырымдарының бірін таңдап, ондағы мәселе мен идеяны
өрбітіп, ойыңызды эссе, әңгіме немесе өлең түрінде жеткізіңіз.
 Араның адамнан айырмасы болсайшы. Жиған байлығың да бал секілді. Күндердің күні
малтығып өлесің.
Нюра-Нүрке
 Араның байлығы адамдар үшін, ал біздікі… біздікі өзіміз үшін.
Айна
 …Егер мен секілді адамдар арақты қойса, онда біраз бастықтар тағын тапсырып, жан
сақтай алмай қалар еді. Қазір… жетесіздер жетіскен заман, олар біз секілді ішпейді,
сауысқаннан сақ, түлкідей айлалы, қасқырдай қорқау. Егер ОЛАР ішсе, ақымақтығы
ашылып қалады, сондықтан да өзінен гөрі ақылды әрі қауіпті басы істейтіндерді есебін
тауып іштіріп жібереді. Мен СОЛАРДЫҢ құрбанымын.
Таған
 Кінәні өзгеге арта салу – пәледен құтылудың ең оңай жолы.
Ерік

Кейіпкерлердің мінезі мен қасиеттерін анықтаңыздар, әрекеттері арқылы мінездеме беріңіздер.

«Дала, мен де сенің балаңмын» тақырыбында эссе немесе өлең жазыңыз. Шығармашылық
жұмыстарыңызда берілген үзінділерден дәйексөздер (қанатты сөздерді) қолданыңыз.
Табынатын тәңірім деп, ием деп,
Бірге тоңам, отқа бірге күйем деп
Туған дала, ойлаушы едім мен сені
Мен сені шын, мен сені шын сүйем деп
Ойлау менен сезінуді жұрт бірден
Айырмаппын, айырмаппын мен мүлдем
Сені шын сүюдің не екенін
Бір гүліңе ғашық болып ұқтым мен
Туған дала, енді бір сыр толғайын
Бір аруы болды күнім болды айым
Бұл үшін де сен үшін де қиналмай
Қыршынымнан қиылуға мен дайын

Ж. Әбдірашев «Дала, сенің ұлыңмын» өлеңіндегі көркемдегіш құралдарды тауып, мәтін
идеясымен байланысын көрсетіңіз. Ментальды картаны басшылыққа алыңыз.

«Сыр сандық» өлеңінде қандай мәселе көтерген? Мәселені өмірмен байланыстырып, автор позициясына талдау жасаңыз.

С.Сейфуллиннің «Сыр сандық» өлеңіндегі кейіпкерлердің мінезінің жинақтық сипатын
талдаңыз.

Үзіндіден ақын қолданған көркемдегіш құралдар мен айшықтау амалдарының қызметін талдай
отырып, автор стилін анықтаңыз.
Суреттеуге тауға кетіп,
Суретті ептеп сырлайын.
Сарыарқаның бір тауы бар
— Бір тауы бар сымбатты.
— Сол таудан сен сыр тауып ал,
Сыр тауып ал, қымбаттым.
Қалың зеңгер, құзды шаттар,
Құзды шаттар қалың ну,
Сарқырайды мұз бұлақтар,
Мұз бұлақтар у да шу.
Нуда бір шың тіп-тік сұңғақ.
Тіп-тік сұңғақ бір биік.
Шың суретті бейне жұмбақ,
Тұрғандай көп сыр жиып.
Шынды айналған кұзды шаттар,
Құзды шаттар ақкан су,
Сылдырайды мұз бұлақтар,
Мұз бұлақтар у да шу.
Сөзім мысал, достым, тыңда,
Тыңда, достым, ойлап ал.
Түрлі сыр бар сол бір шыңда,
Сол бір шыңда қойма бар.
Қойма шыңның нақ басында,
Нақ басында кақпасы.
Алтын жазу кақ басында,
Қақпаның тас тақтасы.
Сол қоймада қымбат жасау,
Қымбат жасау сақталған.

Шығарманың композициялық құрылысын сәйкестендіріңіз. Шығармада көтерілген мәселенің
маңызын түсіндіріңіз.

«Қаһар» романынан берілген үзіндіде қандай ұлттық және адамзаттық құндылықтар берілген?
Шығармадағы құндылықтардың әлемдік тақырыппен үндестігін анықтап, мысалдармен
дәлелдеңіз.
1. Ағыбай белбеуін мойнына салып, екі қолын көкке көтере, тізерлей отырып,ағыл-тегіл
жылаған қалпы Есенгелді, Саржанның қаза болған суық хабарды естіртті. Суық хабарды
естісімен Күнімжан қара шашын жая, екі бүйірін таянып, жоқтау айтады.
2. Қасым төре бір түннің ішінде у ішкендей боп жүдеп шықты.Үлкен мұрны сарғылт жүзі
көгілдір тартып, қою қызғылт сақалы қырау басқандай бозарып, қатігез Қасым төре емес
иленген терідей жұмсарып, көзінде ғана ызы мен ашу қалдығы қалғандай. Жас кезімде
Көкшетауды мекендеген ақ бураны садақпен атып өлтіріп едім.Сол ақ бураның киесі атты ма
деп ойлайды.
3. Есенгелді мен Саржанымды да сол ақ бураның киесі атты ма? Олай болса, Алла Тағала
жолыңа ақсарбас айтып, мойныма бұршақ салып тілеймін: қаһарыңды, өзге балаларымнан
аулақ ет!.. қыран қартайып өлмейді, қайғырып өледі, – дейтін еді Бұқар жырау». Қасым төре
күміс қынды сапысын, Абылай хан ұстаған тік киік мүйіз мосысы бар білтелі күлдірмамай
мылтығын берді, алақанын жайып ақ батасын берді.
4. Кенесары: «Мен тұтас бір халық уақтанып, ер жүректігі жойылып, илеген терідей
болбырап кетеді дегенге сенбеймін… Тікен шыққан жерге тікенек шығады, гүл өскен жерге гүл
өседі…» Қазақта «Алпыс күн атан болғанша, алты күн бура бол» деген мақал бар, зорлыққа
мойын ұсынар жайым жоқ, өмірім жеткен жерге дейін алысып өтем» — деп шарболаттай
шамырқанып ойын шарт түйді.

Сұрақтарды негізге ала отырып, ««Бесатар» ұлт-азаттық тарихи шындықты шынайы суреттеген
трагедиялық шығарма» тақырыбында әдеби эссе жазыңыз. Сөз көлемі – 120-150 сөз.
1) Шығарманы автор неге «Бесатар» деп атаған?
2) Тақырыбы мен идеясында қандай үндестік бар?
3) Шығармада қандай тарихи оқиға суреттеледі?
4) Отарлау саясаты қандай оқиғалар арқылы берілген?
Шығарма үзіндісін идеямен байланыстырыңыз.
Жұртпен кекесiн мен кекке, оқ пен отқа сүйенiп, сөйлесуге болмайды. Мақсұт кетiсу
болса әңгiме басқа. Бiрақ iшiнде сiз де бар, өзiм көрген көп ауғанның құлқынын мен бiлем.
Өлсе кетер бұл өлкеден. Осы себептi де ел үстiне әңгiр таяқ ойнатып, елдiң өңменiне
бесатар кезену емiп отырған үрпiнi шайнағанмен бiрдей

1. А.Сүлейменовтің «Бесатар» повесі мен әлем әдебиетіндегі мазмұндас шығармамен
салыстыра талдаңыз.

2. Талдаған екі шығармаңыздың оқырманның рухани жан-дүниесіне әсері туралы сыни
хабарлама жазыңыз.

Тұжырымдарды композициялық құрылым ретімен орналастырыңыз
1) Ақ патша мен оның өкілдерінің қазақ батырларының хаттарын жауапсыз қалдыруы. Қараөткел мен Жайық арасындағы ең үлкен ереуіл.
2) Қоқан хандығы мен Ресей империясының қазақ жерін өз иеліктеріне қосып алу мақсатындағы жымысқы ойлары мен тартыстары. Ожардың опасыздығы.
3) Әбілғазы мен Таймасқа жорытқан Кенесарының түсі. Ұлы жүз бен қырғыз жерінде Кенесарыға құрылған қақпан. Кекілітау бауырынан тапқан ажал.
4) Қасым төренің билікті Кенесарыға беруі.
5) Қасым төре, оның үлкен балалары Есенгелді мен Саржан шайқастары.
А) оқиғаның басталуы
В) оқиғаның байланысуы
С) оқиғаның шиеленісуі
D) оқиғаның шарықтау шегі
Е) оқиғаның шешімі

1) …. 2) …. 3) …. 4) …. 5) ….

«Қаһар» романынан алынған қай үзіндідегі мәселе ұлттық мүдде тұрғысынан тұжырымдалған?
А) — Қазір жер қорғайтын заман емес, жан қорғайтын заман… Тағы құландай ру-ру боп жалпақ даласында шұбырған қалың қазақ ту тігіп ел болудан қалған. Осыны неге түсінбейсіңдер.
В) Ата-ананы таңдауға болмайды, туған халқыңды да таңдай алмайсың! Оны әлжуаз де, тағы де, бірақ маңдайымызға жазылғаны сол халық, мен оны сен айт; қан әлжуаз қалпында да жақсы көрем.
С) Дегеніме көнбесең, елді аттың бауырына, қамшының астына аламын. Кімде кім айтқаныма көнбейді екен, Кенесарының жасыл туының астында жүргісі келмейді екен – ол менің жауым.
D) Қасым төре біз секілді ақымақ емес еді. Арқа жерінде сегіз өкіріктің не үшін құрылғанын бізден бұрын түсінді. Тоқа, Алтын, Алтай, Уақты ертіп патша құрығы жетпейтін Бестаңбалы жеріне қарай көшті.

«…Қазығұрттың ақ майы кілкіген ақ қымызын таң асырып ішіп отырғанда ел басына осыншалық апат төнер деп кім ойлаған? Апыр-ау, осы елдің түбіне көріп алам жетпеп пе еді, бір Алланың өзі сақтар жетпеп пе еді; ауып келіп асыңды ішіп, табағыңды тепкен жендеттің қымыз кекіріп тұрып маңдайыңнан шерткенде қол қусырғаның, қол қусыра бергенің жетпеп пе еді? Нені көріп аласың сонда? Ел айбаты көп ердің іркес-тіркес айдалып кеткенін бе?..» — деген сөз қай кейіпкерге тиесілі?
А) Сәруар
В) Төрехан
С) Крейгель
D) Сержан

Ұсынылған үзіндіде қандай мәселе көтерілген?
Шырқ айналар шіркін тауық,
Жемің болса қолында,
Қайдағысы сені тауып,
Топырлайды жолында.
Досыңмын деп ант береді,
Жем іздеген жанама.
Жем таусылса жалт береді,
Сенерлік дос, санама.
А) амал достықпен жүретін достар туралы
В) шын сенуге тұратын адал достар туралы
С) байлық үшін дос болатындар туралы
D) достықты сатып кететін адамдар туралы

«Қаһар» романындағы тек ұлттық тарихи құндылық шеңберін ғана қамтитын тұсын белгілеңіз.
А) Кенесары бастаған көтерілістің туу және жеңілу себептерін баяндау
В) Бөгенбай, Қабанбай бастаған қазақтың батырларының іс-әрекетін сипаттау
С) Жоңғар басқыншыларының қазақ елінің бестен үш бөлігі қырғанын көрсету
D) Əбілқайыр ханның өзге қазақ басшыларымен ақылдаспай Ресейге қосылуын көрсету

Сарыарқаның бір тауы бар
Бір тауы бар сымбатты.
Сол таудан сен сыр тауып ал
Қалың зеңгер, құзды шаттар,
Құзды шаттар қалың ну,
Сарқырайды мұз бұлақтар,
Мұз бұлақтар у да шу.
Өлең жолдарындағы автордың ойын жеткізудегі қолданған көркемдегіш құралдардың қолданысына талдау жасаңыз.

Неліктен жазушы өз шығармасының атын «Бесатар» деп таңдап алған? Тақырыптың шығарма идеясымен қандай байланысы бар?

«…«Түркістанның босағасын келін болмай кесір боп, 16 жылдың шілдесі аттады» деген жолды сол кезең және уақытпен байланыстыра 3-4 сөйлеммен түсіндіріңіз

Төмендегі екі тақырыптың бірін таңдап, 250-300 сөзден тұратын әдеби эссе жазыңыз.
1) А. Сүлейменовтің «Бесатар» повесінің тарихи және көркемдік құндылығын бағалаңыз.
2) І. Есенберлиннің «Қаһар» романындағы тарихи оқиғаларды суреттеудегі автор шеберлігіне талдау жасаңыз.

Шығарманың тарихи құндылығын тиісті құндылықпен байланыстыра отырып, өзіндік баға беріңіз.

Шығармадағы бір кейіпкерге таңдау жасаңыз. Кейіпкердің бойындағы жағымды және жағымсыз қасиеттерін топтастырыңыз.

Өзіңіз таңдаған бір кейіпкердің бойындағы қасиеттерді қазіргі өмірдегі адамдармен салыстыра отырып бағалаңыз.

Шығарманың «тарихи құндылығын» көрсететін эпизодтарды ментальді картаға түсіріңіз.

Шығарманың тарихи құндылығына қатысты өз пікіріңізді білдіріңіз.

Жырдағы кейіпкерлердің портреті мен іс-әрекетін талдаңыз. Өз пікіріңізді білдіре отырып, кейіпкерлердің іс-әрекетін шынайы өмірмен салыстыра сипаттаңыз.

Топтағы өз рөліңізге қатысты берілген міндетті орындаңыз.
2 баяндаушы — мәтіннің мазмұнын баяндайды.
2 сұрақ қоюшы — мәтін сюжетінің дамуына қарай сұрақтар қояды.
Тыңдаушылар — баяндаушыларды тыңдайды, сұрақ қоюшылардың сұрақтарына жауап береді.

Аңызда кездескен жер-су атауларын Қазақстанның тарихи кезеңдік картасынан (1-карта) көрсете отырып, аңызда қай аймақтар туралы айтылғанына көз жеткізіңіз және Қазақстанның пайдалы қазбалары картасынан (2-карта) сын айтылған жерлердің ерекшеліктеріне аңыздағы мәтінмен сәйкес тоқталыңыз.

Берілген сурет бойынша Асан қайғының портретін сипаттап жазыңыз. Кейіпкер әрекетіне дәлел келтіріңіз. Әрекеті негізінде кейіпкер образын 2 сөйлеммен талдаңыз.

Аңыз мазмұны бойынша берілген суреттердің біріне таңдау жасаңыз. Аңыздан суретке сәйкес келетін үзіндіні тауып, жаттаңыз. Жұбыңызға  жаттаған үзіндіңізді мәнерлеп жатқа оқыңыз.

Жұбыңызбен ақылдаса отырып, аңыз мазмұнынан салыстыра суреттеуге 2 дәлел, қарама-қарсы суреттеуге 2 дәлел табыңыз.

Шығармадағы тілдік бейнелеу, суреттеу құралдарының әрқайсысына дәлел табыңыз. Аңыздағы қолданылу мағынасына талдау жасаңыз.

«Екі түрлі түсініктеме күнделігі» стратегиясы бойынша бірінші бағанға аңыз сюжетіндегі өзіңізге әсер еткен үзіндіні жазыңыз. Екінші бағанға үзіндіден алған әсеріңізбен бөлісіп, Асан қайғыға хат немесе бір шумақ өлең жазыңыз.

Аңыздың тарихи құнды мұра екенін дәлелдейтін үш эпизодты анықтаңыз.

Жерге айтқан сындарға қатысты анықталған эпизодтарды елді-мекендердің қазіргі географиялық ерекшеліктерімен байланыстыра отырып, шығарманың құндылығын дәлелдеңіз.

www.mediakurs.kz/kz/video/329-aral_tengizi сілтемесі арқылы бейнематериалды көріңіз. Асан қайғы шынайы өмірдегі осы ақпаратқа қандай пікір айтар еді деп ойлайсыз? Өз сөзіңізбен салыстыра бағалаңыз.

Асан қайғы жерге айтқан сындарын VI-VII ғасырларда бұрын айтқан екен. Айтылған сындардың біздің заманымызға тура сай келгеніне көз жеткіздік. Қалай ойлайсыз, егер көріпкел абыз ХХІ ғасырда өмір сүрсе, өзі баға берген жерлеріне қандай сын айтар еді? Асан қайғы болып, аңыздағы екі жерге қатысты сын жазыңыз.

«Асан қайғының жерге айтқан сыны» аңызы бойынша сюжеттік желісін сәйкестендіріңіз.

А. Торғай өзені
В. Қызылтау
С. Шідерті өзені
D. Баянауыл тауы
Е. Ереймен тауы

«Қобыланды батыр» жырындағы кейіпкерлерді салыстыра суреттеңіз.

«Кер құла атты Кендебай» ертегісінің авторы кім? Ертегідегі автордың бейнесін (арманын, мақсатын) талдап жазыңыз, көзқарасыңызды білдіріңіз.

Оқыған шығармаларды негізге ала отырып, шығарма эпизодары арқылы тарихи құндылығын бағалап, «Батыр туса, ел ырысы…» тақырыбына эссе жазыңыз. Сөз көлемі 70-80 сөз

Ертегінің сюжеттік желісі бойынша қарапайым жоспар құрыңыз.

1._______
2. _______
3. _______
4. _______
5. _______
6. _______
7. _______

Жұбыңызды жоспарыңызбен таныстырыңыз. Жоспар негізінде ертегінің сюжеттік дамуын әңгімелеңіз.

Ертегіге сай тақырыпты белгілеңіз.
А. Ердің атын ел шығарады.
В. Көз – қорқақ, қол — батыр.
С. Батыр туса, ел ырысы.
Д. Еңбек ерлікке жеткізер.

Шығарманың идеясын анықтаңыз. Анықтаған идеяңызды «ПОПС» формуласы бойынша жазбаша түсіндіріңіз.
• Бірінші сөйлем: «Менің ойымша, ертегідегі басты идея — …..»
• Екінші сөйлем: «Себебі, мен оны былай түсіндіремін ….»
• Үшінші сөйлем: «Оны мына фактілермен, мысалдармен дәлелдей аламын … »
• Соңғы сөйлем: «Осыған байланысты мен мынадай қорытынды шешімге келдім…. ».

Ертегіден өзіңізге ерекше әсер қалдырған эпизодты таңдап, жұбыңызға мәнерлеп жатқа оқыңыз.

Шығармадан баяндаушының көзқарасын, пікірін білдіретін үзінділерді белгілеңіз. Осы үзіндіден баяндаушының көзқарасын «қос жазба» күнделігі арқылы түсіндіріңіз.

Мұғалімге нұсқау:

— екі кестенің сол жағына жырдан үзінділер жазылады, оң жағына түсіндірме жазылады.

— үзінді жырдан алынған тармақ немесе шумақтар, ал түсіндірмеде неге осы ойды таңдады, ол несімен маңызды  екенін түсіндіреді.

Берілген үзінді негізінде автор бейнесіне талдау жасаңыз.

… Артық туған Қобыланның

Ісі келді жөніне,

Келмеді дұшпан шеніне,

Қалмақтан алған көп олжа,

Әділдікпен батырың

Жиып алып көп халқын,

Бөліп берді еліне,

Пақыр, кедей, кеміне.

Кедейі байға теңеліп,

Риза болды бәрі де

Қобыланды сынды еріне…

Шығармадағы кейіпкерлерге қатысты 5 қарама-қарсы немесе салыстыра суреттеуді тауып, көркемдік түрін анықтаңыз.

Жырдан 5 бейнелеу құралын анықтап, мағынасын өз сөзіңізбен түсіндіріңіз.

«РАФТ» стратегиясын негізге ала отырып, шығармадан алған әсеріңізбен бөлісіп, авторға хат жазыңыз (100-120 сөз).
Р (роль) — болашақ ұрпақ
А (аудитория) — автор
Ф (форма) — хат
Т (тақырып) — Отанға деген сүйіспеншілік

Топта берілген құндылықтарға қатысты шығармадан бірнеше эпизодтарды анықтаңыз.

1-топ

2-топ

3-топ

4-топ

Ертегідегі Жаман (Аяз би) бейнесіне талдау жасаңыз. Оның бейнесі арқылы халықтың қандай арманы мен ойы көрініс тапқан деп ойлайсыз? _____________________________

«Алып Ер Тұңға» жырының көркемдік және қолдану ерекшелігіне тоқталыңыз.

«Алып Ер Тұңға» жырында көтерілген әлеуметтік мәселеге сыни хабарлама жазыңыз.

_____________________

Көркемдегіш құралдарды пайдалана отырып, өлеңді мәтін түрінде жазып шығыңыз.

_______________________________

Доспамбет жырау «Қоғалы көлдер, қом сулар», «Айналайын, Ақ Жайық» өлеңдерін мәнерлеп жатқа оқыңыз.

1. Ертегілер түріне жатпайтын нұсқаларды көрсетіңіз.
А) Шыншыл ертегілер
В) Арнаулы ертегілер
С) Хайуанаттар жайлы ертегілер
Д) Қиял ғажайып ертегілер
Е) Тапқыр ертегілер

Берілген шығармаларды идеясымен сәйкестендіріңіз.

«Аяз, әліңді біл, құмырсқа, жолыңды біл» дегенді қалай түсінесіз?

«Кетбұғадай билерден
Кеңес сұрар күн қайда?!» деген жолдар арқылы автор өзі және өмір сүрген заманы туралы не айтқысы келді? Пікіріңізді жазыңыз.

«Алпы Ер Тұңға» жырындағы батырдың бейнесін талдаңыз, мысалдармен дәлелдеңіз, өзіндік қорытынды жасаңыз.

6. Ғұлама Әл-Фарабидің төмендегі өлең жолдарының астарлы мағынасын анықтап, талдаңыз, өзіндік тұжырым жасаңыз.
Өрге жүзген өнегелі ісімен,
Таңда адал дос, өз теңіңнің ішінен.
Жүргендер көп достық атын малданып,
Алайда тек қалма оған алданып

Төменде берілген тапсырманың біреуін таңдап орындаңыз, ойдың жүйелі берілуіне, тіл тазалығына көңіл аударыңыз.

1. «Аяз би» ертегісіндегі көтерілген мәселенің бүгінгі таңдағы рөлі қандай?» сыни пікіріңді білдіріп жазыңыз, ойыңызды дәлелдеңіз.

2. Алып Ер Тұңға сияқты батырлардың ерлік істері мен олардың тарихтағы рөлін бағалап, сыни көзқарасыңызды білдіріңіз, ойыңызды дереккөздерге сүйеніп дәлелдеп жазыңыз.

3. «Әркімнің туған жері – Мысар шаһары» тақырыбында сыни хабарлама жазыңыз, оқыған шығармалармен байланыстырыңыз.

Топ ішінде «Әдеби шеңберге» қатысыңыз. Мына рөлдердің бірін таңдап, жыр бөлімдерін талқылаңыз.

1) Талқы себепшісі – ертегі бойынша (кейіпкерлері, сюжеті, қарым-қатынасы, автор позициясы, т.б. бойынша) сұрақтар құрастырады.

2) Белгілеуші – ертегінің қай бөлімі ең маңызды деп санайды, ойын дәлелдейді.

3) Байланыстырушы – оқиғалардың бірін өмірмен байланыстырады, дәлелдейді.

4) Қорытындылаушы – көтерілген мәселені қорытындылайды.

Жырдағы кейіпкерлердің іс-әрекетін теріп жазыңыз, оны автор берген портреттік мінездемемен салыстырыңыз.

Жырау толғауындағы замана бейнесіне тоқталып, шығарманың тарихи және көркемдік құндылығына баға беріңіз. Ойыңызды дәлелдеңіз.

___________________

Өлең жолдарындағы автор бейнесін анықтаңыз. Мысалдар келтіріп, ойыңызды дәлелдеңіз. Шығарма кейіпкерін адамгершілік тұрғысынан талдаңыз.

Шығармадағы Қазтуған бейнесін танытатын жолдарды анықтаңыз. Шығарма үзінділерін қолдана отырып, кейіпкер бейнесін сомдаңыз.

Берілген үзіндідегі аллитерация мен ассонансты, риторикалық сұрақты тауып, анықтамасын беріңіз.
Еділді алса –
елді алар,
Енді алмаған не қалар?
Жайықты алса —
жанды алар,
Жанды алған соң не қалар?
Ойылды алса —
ойды алар,
Ойлашы, сонда не қалар?
Қара мауыты мұшақат
Бүтін тоғай жерді алар.
Жаз кіреге жақсы деп,
Дулығалы нарды алар,
Қыс кіреге жақсы деп,
Шудасы қалың айырды алар.
Сусынына шай алар,
Шайнауына май алар.

Берілген үзіндідегі аллитерация мен ассонанстың, риторикалық сұрақтың қолданылу ерекшелігін, шығармадағы маңыздылығын талдаңыз.

Еділді алса –
елді алар,
Енді алмаған не қалар?
Жайықты алса —
жанды алар,
Жанды алған соң не қалар?
Ойылды алса —
ойды алар,
Ойлашы, сонда не қалар?
Қара мауыты мұшақат
Бүтін тоғай жерді алар.
Жаз кіреге жақсы деп,
Дулығалы нарды алар,
Қыс кіреге жақсы деп,
Шудасы қалың айырды алар.
Сусынына шай алар,
Шайнауына май алар

Шығарманың эстетикалық құндылығы неде? Берілген үзіндіні негізге ала отырып, ақынның қонысымен қоштасу себебін анықтаңыз. Ойыңызды жинақтап, сыни шолу жасаңыз.

«Қыз Жібек» жырынан берілген үзінділер бойынша оқиғаның кімге қатысты екенін анықтаңыз.

Кейіпкерлер:
Базарбай, Шеге, Төлеген, Жібек, Бекежан, Сансызбай, Жібектің жеңешесі

«Күлтегін» жырындағы батырдың (Күлтегіннің) бейнесін берудегі ерекшеліктерді көрсетіңіз.
А. «Соғыстық, қырдық, айқастық, талқанадық, шайқастық» қимыл атауларының әсірелеп берілуі
В. Күлтегіннің өлімін жеткізудегі ерекше оқиғаның суреттелуі
С. Күлтегіннің жеті жасынан бастап, қырық жеті жасына дейінгі ерлігінің сипатталуы
D. Елінің қамын ойлаған батырдың өмір сүрген жылдарының көрсетілуі
Е. Батырдың өмірге келуі мен айналасындағыларға қамқор болуы, жәрдемдесуінің суреттелуі

«Қазтуғанның қонысымен қоштасу» жырындағы автор бейнесін талдаңыз.

«Еңсегей бойлы Ер Есім» жырындағы көркемдегіш құралдардың қолданысына талдау жасаңыз.

1. Жыраулар поэзиясындағы кейіпкерлер мен автордың бейнесін талдап, көнеден қалған жәдігерлердің тарихи және көркемдік құндылығына баға беріп, эссе жазыңыз.
   ___________________

Топ ішінде «Әдеби шеңберге» қатысыңыз. Мына рөлдердің бірін таңдап, жыр бөлімдерін талқылаңыз. Дереккөз: Қыз Жібек. Лиро-эпостық поэма. – Алматы: Мектеп, 2006. («Жетінші сөз» сериясы)

1) Талқы себепшісі – жыр бойынша (кейіпкерлері, сюжеті, қарым-қатынасы, автор позициясы, т.б. бойынша) 5 сұрақ құрастырады.
2) Белгілеуші – жырдың қай бөлімі ең маңызды деп санайды, ойын дәлелдейді.
3) Байланыстырушы – оқиғалардың бірін өмірмен байланыстырады, дәлелдейді.
4) Қорытындылаушы – көтерілген мәселені қорытындылайды.

Жырда Жібектің бейнесі қандай көркемдегіш тәсілдер арқылы жасалған? Жібек бейнесін талдаңыз.

Қыз Жібектің дидары
Наурыздың ақша қарындай.
Ақ бетінің қызылы
Ақ тауықтың қанындай.
Екі беттің ажары
Жазғы түскен сағымдай.
Білегінің мүсіні
Айбалтаның сабындай.
***
Атқан оқтай жылысып,
Ор қояндай ығысып.
Қылаң етіп, қылт етіп,
Сылаң етіп, сылт етіп,
Мықындары былқылдап,
Тау суындай құлтылдап,
Сүмбіледей жылтылдап,
Буындары былқылдап,
Айдынды туған Қыз Жібек
Отауға қарап жөнелді.

Берілген үзіндідегі символды табыңыз, анықтамасын беріңіз.
— Асу да асу бел, – деді,
Аса бір соққан жел, — деді,
Айналайын жеңеше-ау,
Бері таман кел, -деді.
Мен бір жауап айтайын,
Бұл сөзімді біл, -деді.
Басыңдағы сәукеле
Алып маған бер, — деді.
Ақыр ертең киемін,
Бүгін кешке киейін.
Жарасар ма екен, жеңеше-ау,
Өз көзіңмен көр, — деді.

Шығарма мазмұнына сәйкес символдың қолданылу ерекшелігін талдаңыз.
___________________________________________

«Қыз Жібек» жырында қоштасу, жоқтау, естірту, арыздасу сияқты салт өлеңдерінің қолданылуына өзіндік бағаңызды беріңіз. Жыр көркемдігіне сыни шолу жасаңыз.
___________________________

Базарбайдың Төлегенге теріс бата беруі туралы оқиғаға өзгерістер енгізіп, қайта жазыңыз.

Базарбай көп жұртына арыз қылып айтты:
– Ай, жарандар, менің мынау балам тілегімді бермей кетті, қайнына баратынын білгенің маған ұстап бер, — дейді. – Егер де біреуің қошемет қылып ерсең, мен тұзыма салып, теріс батамды беремін, — деді.
___________________________________________________________________________

Күлтегін мен оның ағасының елді ел қылу үшін жасаған әрекеттерін анықтаңыз.
________________________________

Күлтегіннің биік адамгершілік тұлғасын танытатын жолдарды анықтап, талдаңыз.
_____________________________

Шығармадағы эпизодтарды рет-ретімен жазып шығыңыз. Сізге қай эпизод ұнады? Неліктен?
________________________________________________________________________________

Жырдағы Күлтегіннің 16 жастағы және 30-дан кейінгі бейнесін салыстырыңыз. Берілген үзінділерді, жыр мазмұнын қолданыңыз.

Берілген портреттік мінездеме арқылы кейіпкердің іс-әрекеті туралы жазып, салыстырыңыз.

Шығарманың тарихи және көркемдік құндылығы неде? Ойыңызды дәлелдермен көрсетіңіз.

Шығармада еркіндік, бостандық, тәуелсіздік идеясы қалай көрінеді? Ойыңызды жинақтап, эстетикалық құндылығы туралы шағын сыни шолу жазыңыз.
_______________________________________

Шығармадан Ер Есім бейнесін танытатын жолдарды табыңыз. Есім ханға тән қасиеттерді жазып, шығармадан дәлел келтіріңіз.

Кейіпкер бейнесіне ене отырып, жыр шумақтарын жатқа айтыңыз.

Жыр жолдарын пайдалана отырып, кейіпкер типін жасалу тәсіліне қарай анықтаңыз, ойыңызды дәлелдеңіз.

Еңсегей бойлы Ер Есім,
Есім, сені есірткен
Есіл де менің кеңесім.
Ес білгеннен, Есім хан,
Қолыңа болдым сүйесін,
Қолтығыңа болдым демесін.
…Тал шарбаққа мал сақтап,
Тас қалаға жан сақтап,
Тасқан екен мына хан!
Қайрылып қайыр қылуға
Қылығың жоқ ұнаған.
…Әмірің қатты Есім хан,
Бүлік салып, бұйырдың
Басын бер деп батырдың —
Қанын ішіп қанбаққа,
Жанын отқа салмаққа.
Атадан жалғыз мен емес,
Хан ие, ісің жол емес.

Жырдағы автор бейнесін анықтап, талдап жазыңыз.

Жыр жолдарынан берілген көркемдегіш құралдарды табыңыз.

«Алтау ала болса, ауыздағы кетеді
Төртеу түгел болса төбедегі келеді» деген нақыл сөздің мағынасына жыраулар поэзиясының қай өлең жолдары сәйкес келеді?
А) Талпынып салдым егінді,
Ішсін деп әркім тегінді.
Ә) Татулық болар береке,
Қылмасын жұрт келеке.
Б) Әркім өзі талпынбақ,
Басына бітер бағы үшін.
В) Араз болсаң алты ауыз,
Еліңе кірген әреке.
Г) Үлкен-кіші адамнан ибалық әдет кетті,
Қыз-бозбала жастардан әдеп кетті…

Төмендегі ақпараттарды сәйкестендіріңіз.

Қорқыт атаның 2 нақыл сөзін таңдап, идеясына талдау жасаңыз.

«Даналық кітабы» енбегінде Ахмет Йассауидың жырлаған қоғамына мінездеме беріңіз.

Шалкиіз жыраудың «Би Темірге бірінші толғауындағы» үзіндісіндегі көркемдегіш құралдарды анықтаңыз, автор стилін талдаңыз.
Сен — алтынсың, мен — пұлмын,
Сен — жібексің, мен — жүнмін,
Сен — сұлтансың, мен — құлмын,
Сен — сұңқарсың, мен — қумын,
Жемсауыңа келгенде,
Сұлтан ием, сом жүрегім аяман!
Саған дұспан — маған жау,
Керекті күні алдында
Ғазизленген сұлтан жаным аяман!!!

Асқар бір тауды жайласам,
Желілеп бие байласам,
Күнде жиын, күнде той,
Қыз-бозбала ойнатсам,
Тентегін түзеп байқа деп,
Ішінен биді сайлатсам,
Құлым бір ұлдай киінсе,
Көркемін көрген сүйінсе,
Атымтай жомарт секілді
Атағым жұртқа білінсе! – деген Ақтамберді жыраудың толғауын қарасөзбен перифраздап ұсыныңыз, автор бейнесін талдаңыз.

Төменде берілген тапсырманың біреуін таңдап орындаңыз, ойдың жүйелі берілуіне, тіл тазалығына көңіл аударыңыз.

• «Қорқыт ата нақыл сөздерінің тәрбиелік мәні неде?» тақырыбында Қорқыт нақылдарының рухани құндылығын талдап, бүгінгі таңдағы өзектілігін бағалаңыз.
• Ахмет Йассауидың еңбегі негізінде «Дананың сөзі – ақылдың көзі» тақырыбында материалдық және рухани құндылықтарды салыстырып, заманауи жаңашылдығына баға беріңіз.
• Жыраулар поэзиясының тақырыбы мен идеясына талдау жасап, тарихы құндылығын анықтаңыз, бүгінгі заман келбетімен салыстырыңыз.

Жырдың композициялық құрылымын жазыңыз.

Оқиғаның басталуы _______________________________________________________

Оқиғаның дамуы __________________________________________________________

Оқиғаның байланысуы _____________________________________________________

Оқиғаның шиеленісуі ______________________________________________________

Оқиғаның шарықтау шегі __________________________________________________

Оқиғаның шешімі _________________________________________________________

Шығарма сюжетіндегі мына үзінді шығарманың қай бөлігінде кездесті? Онда қандай салтдәстүр туралы айтылады?

Қорқыттың нақыл сөздеріне ұқсас қазіргі заманғы мақал-мәтелдерді жазыңыз. Нақыл сөздердің мағынасын, идеясы мен пафосын ұлттық мүдде тұрғысынан ашып жазыңыз. «Екі жақты күнделік»

1. Шығармадан тура және жанама мінездеуге мысалдар келтіріңіз. _______________________________________

2. «Төрт сөйлем» тәсілі

1. Пікір. Жырдағы жаныңа жақын кейіпкер туралы, өз пікіріңізді жазыңыз. (1 сөйлем)

2. Дәлел. Өз ойыңызды аргументпен дәлелдеңіз. (1 сөйлем)

3. Мысал. Пікірді өмірмен байланыстырыңыз, мысал келтіріңіз. (1 сөйлем)

4. Қорытынды. Өзіндік қорытынды шығарыңыз. (1 сөйлем) _________________________________________

Ахмет Йассауидің «Үлкен-кіші адамнан ибалық әдет кетті, қыз-бозбала жастардан әдеп кетті» деген сөзін талдаңыз. Сол арқылы ақынның өмірлік мақсат-мұратын ажыратыңыз.

1. Берілген үзінді бойынша автор бейнесін талдаңыз.

2. «Кепиет» сөзінің тілдік ерекшелігін анықтаңыз.

3. Насихатты негізге ала отырып, ой картасын жасаңыз.

Балаларыма өсиет:

Қылмаңыздар кепиет,

Бірлігіңнен айрылма,

Бірлікте бар қасиет.

Татулық болар береке,

Қылмасын жұрт келеке.

Араз болсаң алты ауыз,

Еліңе кірген әреке.

Берілген жолдардағы психологиялық параллелизм, перифраз, риторикалық сұрақтардың қолданысын талдай отырып, автор стилін анықтаңыз. Қоңыраулы найза қолға алып, Қоңыр салқын төске алып, Қол төңкерер ме екеміз?!

* * *

Ел жазылып жайлауда, Жақсылар кеңес құрғанда, Мұртымыз өрге шаншылып, Бұрын да сөйлер ме екеміз?!

* * * Жарлауға біткен жапырақ — Жамылсақ, тоңар ма екеміз?! Жазыққа біткен бүлдірген — Сұғынсақ, тояр ма екеміз! ________________________________________________________________________________

Ж.Баласағұнның «Құтты білік» дастанының сюжеттік желісі … құрылған.
А) отбасылық мәселелер мен мұрагерлер арасындағы таққа талас, қатаң жазаларға
Б) кейіпкерлер арасында орын алған қақтығыстар мен шытырман оқиғалар, диалогқа
С) кейіпкерлердің әңгімесінен, монологтар, кейіпкерлердің портреттері мен пейзажға
Д) бас қаhармандардың өзара әңгімесі, сұрақ-жауаптар мен бір-біріне жазған хаттарға

Бұқар жыраудың адам психологиясы мен мінезін ашып көрсетудегі шеберлігі қай шығармадан байқалады?
А) «Әй, Абылай, Абылай»
Б) «Асқар таудың өлгені»
С) «Тілек»
Д) «Ай, заман-ай, заман-ай»

«Қасқакөл дауы» шығармасында даудың шешілуіне ықпал еткен кім?
А) билердің сөзін жерге тастаған Ормамбет
Б) жасының үлкендігін алға тартқан Төле би
С) халқыңа пайдасы тимес деп күйінген Әйтеке би
Д) баласының қарт билерді ренжіткеніне күйінген ана

Айтыстағы Біржан бейнесін, оның сыртқы келбетін, мінез-құлқын, ішкі психологиясын танытатын жолдарды анықтаңыз.
А) Қырсығың өз басыңнан арылған жоқ,
Теңестеп айыбыңды тізсем қылға.
Қолыңды ұстатпайтын ерке болсаң,
Келімсек әкең неге берді құлға?
В) Қырымға қарайтұғын қыран құспын,
Аң алмай жерге бекер қонбайтұғын.
Айнымас қанды балақ ақ иықпын,
Тұяғым тиген қасқыр оңбайтұғын.
С) Орынбай іздеп келіп кеткен қаңғып.
Жеңген жоқ Көшімбайың о да аңдып.
Жанақ қашан жол алды Сабырбайдан,
Жаманын көтереді арғын сән қып.
Д) Шақыртып нағылады оны Біржан,
Көруге ынтық емес соны Біржан.
Арғыннан асып кеткен бай болмайды,
Жеткенмен Жиенқұлға қолы Біржан.

Өлең жолдарын сәйкестендіріңіз

А) 1-С,2-Б,3-А,4-Д
Б) 1-Д,2-А,3-Б,4-С
С) 1-Б,2-А,3-Д,4-С
Д) 1-Д,2-С,3-Б,4-А

«Біржан-Сара» айтысында Сараның иронияны қолдану ерекшелігіне 4-5 сөйлеммен баға беріңіз.

Автордың адам бойындағы құндылықтарды не жоятыны туралы берген түсініктемесін оқи отырып, өз нұсқаңызды жазып көріңіз.

Тақырыптың бірін таңдап, әдеби эссе жазыңыз. Шығармалардың идеясын ғаламдық тұрғыдан талдаңыз.
1. Би-шешендердің аталы сөздеріндегі ойлар қазіргі кезде өзекті ме? Өз ойыңызды талдап жазыңыз.
2. «Біржан мен Сара» айтысында көтерілген мәселелер Сараның жеке басына ғана тән бе? Сіз қалай ойлайсыз? Ойыңызды дәлел келтіре отырып жазыңыз.
3. Қазыбек бидің «Кім жақын? Не қымбат? Не қиын?» сөздерінің тәрбиелік мәнін талдаңыз.

Майқы би шығармасындағы кейіпкерлер жүйесін анақтап, сипаттаңыз.

Тұлпардан тұлпар туады,

Сұңқардан сұнқар туады,

Асылдан асыл туады,

Жалқаудан масыл туады,

Масылдан мал бақпас туады,

Тілазардан қылжақбас туады,

Таздан жарғақбас туады,

Сараңнан бермес туады,

Соқырдан көрмес туады,

Мылжыңнан езбе туады,

Қыдырмадан кезбе туады. ”

_______________________

Қазыбек бидің «Не қымбат?» деген сауалға берген жауабын автор бейнесімен байланыстыра отырып талдаңыз.

Күлтөбеге жиналған ел:

— Баба, дүниеде не арсыз, не ғайып, не даусыз, не қадірсіз, не тәтті, не күшті, не жаман? – деп жеті сұрақ қойыпты. Сонда баба жеті сауалға үш-үштен жұптап былай деп жауап береді:

— Үш арсыз бар: ұйқы арсыз, тамақ арсыз, күлкі арсыз. Үш ғайып бар: ажал ғайып, қонақ ғайып, несібе ғайып. Үш даусыз бар. Олар мыналар: мінез, кәрілік, ажал. Үш қадірсізге жігіттік, денсаулық, әйел жатады, – дейді данагөй.

Әнет бабаның 3 арсызы мен 3 даусызын қолдана отырып, қазіргі өмірмен байланыстырып, әдеби эссе жазыңыз.

_________________________________________

Төле бидің «Ердің бақытын кетіретін де – әйел, ерге бақыт әперетін де – әйел» деп, келінді өзі таңдаудағы рөлін талдаңыз.

Кейіпкерлерді қазіргі замандағы өз кейіпкеріңізбен салыстырыңыз.

Біржан-Сара» айтысының шарықтау шегі, ақынның қолданған тәсілі туралы талдап жазыңыз. (5-6 сөйлем)

Қазыбек бидің «Кім жақын? Не қымбат? Не қиын?» деген шешендік сөзіндегі берілген үзіндіні Мамадияр Тәукеевтің орындауындағы «Көңіл қымбат» әнімен салыстыра талдаңыз. Қазыбек бидің шешендік сөзінің тарихи және көркемдік құндылығына баға беріңіз.

-Алтын ұяң – Отан қымбат,

Құт берекең атаң қымбат.

Аймалайтын анаң қымбат,

Мейірімді апаң қымбат.

Асқар тауың – әкең қымбат,

Туып өскен елің қымбат.

Ұят пенен ар қымбат,

Өзің сүйген жар қымбат.

Қазыбек би

Мамадияр Тәукеевтің орындауындағы «Көңіл қымбат» әні: https://www.youtube.com/watch?v=xsiq6IIJgns

Бала бидің Сырымға қойған сұрақтары мен Сырымның жауаптарынан не аңғардыңыз? Аға буын мен кейінгі ұрпақтың ойларын тоғыстырған шешендік сөз арқылы ұрпақтар сабақтастығын талдаңыз. Сырымның шешендік сөзін қалай бағалар едіңіз? __________________________________

Егер сен айтыскер ақын болсаң, қандай әлеуметтік тақырыптарды қозғар ең? (3-4 сөйлем)

«Қазақ және әлем әдебиетіндегі әйелдер образы» тақырыбында сыни мақала жазыңыз.