СОР № 1 Казахский язык и литература 11ЕМН класс Қазіргі қоғамдағы әлеуметтік теңсіздік
НазадҚазіргі қоғамдағы әлеуметтік теңсіздік
Задание:
Қазіргі қоғамдағы әлеуметтік теңсіздік мәселесі сізді де толғандырмай қоймады, сол себепті
баспасөз бетіне мақала жазуды ұйғардыңыз. Төмендегі түрткі сұрақтарды қамти отырып
газетке мақала жазыңыз.
Кедейлік деген не?
Кедейліктің белгілер қандай?
Кедейліктің пайда болуына не себеп болады?
Кедейліктің салдары қандай?
Кедейлік әлемде қай аймақта кең таралған?
Кедейлік жеке мемлекеттің проблемасы ма? Қалай ойлайсыз?
Решение:
Әлеуметтік сыныптың теңсіздігі адам эволюциясының ежелгі дәуірінен қалыптасты. Әртүрлі елдердің тарихы адамдарға қысымшылық пен құлдылыққа әкелетін нәрсенің айқын дәлелі болып табылады — бұл мутаулар, аштық тәртіпсіздіктер, соғыс және революция. Бірақ қан арқылы тағайындаған бұл тәжірибе ештеңе үйретпейді. Ия, қазір жұмсақ, жабық пішінді алды. Әлеуметтік теңсіздік дегеніміз не және оның бүгінгі күні қандай бейнесі бар?Әлеуметтік теңсіздік — адамдардың мүмкіндіктерін, артықшылықтарын және құқықтарын тең емес пайдалануды білдіретін қоғамдағы өз ұстанымдарына сәйкес сыныптарды, қоғамдарды немесе топтарды бөлу немесе саралау. Егер әлеуметтік теңсіздік баспалдақ түрінде схемалық түрде ұсынылса, онда ең төменгі деңгейде қысымға ұшырайтын, кедей және зұлымдық үстіндегі және бай адамдар, қолында билік пен ақша бар адамдар болады. Бұл кедейлер мен байларға қоғамның стратификациясының негізгі белгісі. Әлеуметтік теңсіздіктің басқа да көрсеткіштері бар.
Әлеуметтік теңсіздіктің себептері қандай? Экономистер негізгі байлықты мүлікке тең емес қарым-қатынаста және тұтастай алғанда материалдық байлықтың таралуымен көреді. Р. Мишель (неміс социологы) сол адамдар таңдаған үкіметтік аппараттарға үлкен артықшылықтар мен өкілеттіктер берудің себебін көрді. Француз әлеуметтанушысы Э.Дюркхеймдің пікірінше әлеуметтік теңсіздіктің себептері:
- Қоғамға ең жақсы пайда әкелетін адамдарды, олардың бизнестегі ең жақсы мүмкіндіктерін көтермелеу.
- Жалпы қоғамнан бөлетін, адамның бірегей қасиеттері мен қабілеттері.
Әлеуметтік теңсіздік пен кедейлік, планетаның негізгі ресурстары тек таңдаулармен ғана пайдаланылуы мүмкін, себебі халық арасында қақтығыстар мен соғыс тудырады. Салдар біртіндеп дамып келеді және көптеген елдердің баяу дамуында көрініс табуда, бұл экономиканың прогресі де төмендейді, демократиялық жүйе өз ұстанымын жоғалтады, шиеленіс, қанағаттанбау, психологиялық қысым, қоғамда әлеуметтік дисгармония өсуде. БҰҰ деректері бойынша әлемдегі ресурстардың жартысы жоғары элита (әлемдік үстемдік) деп аталатын 1% -на ие.
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында Қазақстанның әлеуметтік құрылымы бұрын-соңды болмаған күрделі өзгерістерге ұшырап отыр. Егемендік, тәуелсіздік алған уақыттың ішінде республиканың әлеуметтік құрылымында жаңа таптар, топтар, жіктер пайда болды. Олар: бизнесмендер, кәсіпкерлер, фермерлер, банкирлер, алуан түрлі жеке фирмалардың, дүкендердің, қонақ үйлерінің, мейрамханалардың, т.б. жеке меншік иелері. Қоғамдағы белгілі бір әлеуметтік-экономикалық топтар екінші бір топтарға ауысып, өтіп жатыр, демографиялық жағдай, ел-жұрттың миграция мәселелері мен үдерістері де ерекше болып отыр. Табысқа және экономикалық жағдайға байланысты қоғамда топқа, жікке бөлінушілік күшейе түсуде. Осылардың нәтижесінде ауқатты, дәулетті орташа, кедей адамдар пайда болды. Қоғам мүшелерінің бұлайша жіктелуіне меншік формасының өзгеруі, жалпы нарық қатынастарының орын алуы ықпал етті. Қоғамда өмір сүру деңгейіне біліктілік, кәсіби дағдылар әсер етеді. Ғылыми деректер кәсіби мамандардың өмір сүру деңгейі жұмысшылардан жоғары екендігін дәлелдейді. Кедей және шамалы кедей отбасылар өздерінің қордаланған қиыншылықтарды жеңу үшін қыруар күш-жігерін салады. Кедейлердің көпшілігі (шамамен 60%) жұмыспен қамтылған халықтың қатарына тиесілі деп санайды. Яғни адамдар табысқа қол жеткізуге мүмкіндік беретін қолайлы өмір сүру деңгейіне жұмыс істеу арқылы қол жеткізе алмайды. Нарықта осындай деңгейдегі адамдарға жұмыспен қамтудың жоғары төленетін қызметті табу мүмкіндігі ашық болып көрінеді. Жалақы барлық жерде төмен, ал нарықтың қолайлы сегменттері төменгі санаттан шығушылар үшін жабық.
Батыс қоғамында орта және төменгі тап арасындағы шекара ол жоғары білім немесе біліктілік. Табыс деңгейі жоғары қызметкердің біліктілігі де жоғары. Жоғары өмір сүру стандартын қамтамасыз ету үшін: сапалы тұрғын үй, әртүрлі іс-шаралар мен дем алу, балалардың білімі және өз біліміне инвестициялау мүмкіндігі болуы қажет. Қазақстан қоғамында өмір сүру деңгейіне біліктілік, кәсіби дағдылар әсер етеді, бірақ олардың әсер ету шарасы азырақ сезіледі. Жоғары білімі жоқ қызметкерлер тобынының үлесі, орта тапқа тиесілі бола алатын адамдардың үлесі 31,4% тең, ал жоғары білімді мамандар тобы 40,5%. Жоғары таптағы басшылық арасындағылардың бестен бірінің қаржылық мәселелері жоқ санатқа жатқызылады, ал 57,4% олар үшін мәселелер тек қана қымбат заттар – жаңа иномарк, коттедж, пәтер болып табылады. Өмір сүру деңгейі мамандар деңгейіне қарағанда жоғарырақ тағы бір топ ол – кәсіпкерлер. Оған шамамен үштен екісі ғана кіреді және олар үшін мәселе қымбат заттар сатып алу, ал шамамен 10% қандай да бір қаржылық мәселелері кездеспейтін адамдар.
Басқарушының билігі көп болған сайын, оның құзыретіде көбірек, оның билігі кәсіпорын қызметіне көп әсер етеді. Кәсіпорынның активтерінің 50% немесе оданда көбіне ие респонденттер, басқару шешімдерінде макcималды ықпал етеді, олардың қатысуынсыз ешқандай шешімдер қабылданбайды. Активтердің 5% кім ие болса оның мүмкіндіктері зор болады. Меншік иелері сондай — ақ олардың жұмысқа тәуелсіздік деңгейін көрсетеді. Олар өздеріне жалақы мөлшерін, демалыс уақытын, жұмысқа келіп кету уақытын орнатады. Сонымен менеджерлерді екі типке бөлеміз – «жеке басқарушылар» және «жалдамалы менеджерлер». Басқарудағы негізгі рөлді жалдамалы менеджер атқарады. Қазақстанда жекешелендіру кезінде сенімді тұлғаларға бөліп беру принципі бойынша XIX ғасырдағы батыс экономикасы еңсерген жағдайға алып келді.
Кәсіпорын иесінің қызығушылығы максималды табысқа жету, табыстарды бөлу еңбекақы қорынан немесе технологиялық жаңарту есебінен жүзеге асырылады. Осы саясатты жүзеге асыруда кеңестік дәстүр жалдамалы жұмысшыларға жоғары емес жалақы төлеу, оларды көп талап қоймауға үйрету арқылы ықпал етті. Бірақ кеңестік заманда жұмысшының жалақысы толықтай төленбесе де, көп қаражат ауқымды әлеуметтік инфрақұрылымды қолдау үшін – тегін медицина, білім беру, мәдениет, спорт саласына жұмсалды. Қазіргі жағдайдағы жалдамалы жұмысшылар жоғары жалақы төленетін жаңа орта тапты құрайды. Жоғарыда айтылғандай мамандардың әлеуметтік тобының өмір сүру деңгейі біркелкі емес. Олардың шамамен үштен бір бөлігі орта тап, ал қалғаны – аз қамтылған халық. Стратификацияға бірқатар факторлар, бірінші кезекте секторлар, экономикалық сала, жасы және жынысы әсер етеді. Осылайша табыстың көп бөлігі экономиканың жеке секторындағы мамандарда. Маман қаншалықты тәуелсіз болса, табысы соншалықты төмен болады. әлеуметтік қатынастар кәсіпорын ішінде қалыптасады, кәсіпорын иесі мен жалдамалы қарым — қатынастарға негізделеді. ұзақ және қысқа мерзімді ақшалай мәселелерді шешу, әлеуметтік институттар жүйесінің дамыту, орта таптың қалыптасуы серпінді мақсатты көздеген бизнес және мемлекет саясаты жағдайында іске асады.