Ответы СОР\СОЧ 6 класс

Our Class

Listen to the story. Circle True or False for these sentences.

Go to this link to listen:http://learnenglishteens.britishcouncil.org/skills/listening-skills-practice/firstday-school

1. Jing and Tania are in the same class. True False

2. Their teacher is a man. True False

3. Jing knows where the classroom is. True False

Our Class

Teacher reads sentences. Do this exercise while you listen. Write a number (1-4) to put the conversation in right order.

Transcript for Task 2

Tania: Hi. I’m Tania. What’s your name?

Jing: Hello. My name’s Jing.

Tania: Nice to meet you, Jing. What class are you in?

Jing: I’m in Class 1B. And you?

Tania: Me too. I’m in class 1B too.

Jing: Who’s our teacher?

Tania: Mr. Smith.

Jing: And where’s our classroom?

Tania: This way. Come with me. Jing: OK. Great.

Our Class

Listen to the conversation. Circle True or False for these sentences.

Go to this link to listen information: https://learnenglishkids.britishcouncil.org/en/grammarvideos/school-rules

1. You mustn’t take pets to school. True False

2. You mustn’t eat in Class. True False

3. You must shout in Class. True False

4. You must wear a school uniform. True False

5. You mustn’t do your homework. True False

6. You mustn’t arrive on time. True False

Our Class

There are rules for a library. Put the words in the correct order.

1. must quietly. You speak -You must speak quietly.

2.eat You drink. or mustn’t — _________________________________

3. books. must the return You — _______________________________

4. phone. your mustn’t You use — ______________________________

5. the listen You librarian. must to — ____________________________

6. mustn’t run. You — ________________________________________

Our Class

Write 2 sentences with should (advise) and 2 sentences with need (necessary).

Example: You should be at school on time. ______________________

Example: You need to be polite with your classmates. _________________

Transcript for Task1 GRAN: Oh Kitty, what’s the matter?

KITTY: Nothing!

GRAN: Kitty! KITTY: I got into trouble at school today because I took Hero to school!

GRAN: You mustn’t take pets to school!

KITTY: But why?

GRAN: Because it’s a rule. Can you think of any other school rules? Things you must or mustn’t do?

KITTY: Hmm. I mustn’t eat in class, I mustn’t shout or be cheeky and I mustn’t take pets to school!

GRAN: And what about things you must do?

KITTY: We must wear our school uniform, we must do our homework and we must arrive on time. Oh, and our teacher said that tonight I must stay up late and I absolutely must watch a film!

GRAN: Now, that’s cheeky! You must go to bed early before I catch you. I’m coming after you!

Our Class

Connect A and B columns to join two parts of compound nouns together.

Choose 3 words from the table above and write sentences with them. Example: Our Classroom is light and clean with a lot of flowers.

1._____________________

2.____________________

3.___________________

Our Class

Teacher studies this rule together with learners. Passive Voice

Subject – Verb – Object is called Active Voice. However, sometimes the subject and the object can trade places. This is called the Passive Voice.

Active Voice: The dog bit the cat. Passive Voice: The cat was bitten by the dog.

Active Voice: John wrote this novel. Passive Voice: This novel was written by John.

To use the Passive Voice, you say: Object + [Be Verb + Past Participle] + by + Subject *Remember: the Be Verbs are am, is, are, was, and were. *The passive voice is usually past tense.

These sentences are in the Active Voice. Rewrite them using the Passive Voice. Example:

1. The dog ate the food. The food was eaten by the dog.

2. The car hit John. _____________________________________________

3. Jenny wrote the letter. _________________________________________

4. Julie answered the question. ____________________________________

5. That boy stole the money. ______________________________________

6. Many children took the test. ____________________________________

7. Several people watched the new movie. ___________________________

8. The poor children used the free computers. ________________________

Our Class

Choose 2 school objects in your classroom and write short stories about them in passive voice. Tips for writing:

• Write 4-5 sentences.

• Say where it is put on.

• Say what it is made of.

• Say where it is used.

• Say where it is bought.

• Say what it is used for.

Example: A poster This is a poster. It is put on the wall. It is made of paper. It is used in schools. It is sold in bookshops. It is covered with words and pictures.

Exchange the writing paper with your partner and check the following. Give feedback to your partner’s work.

Peer Assessment list

Our Class

Teacher studies this grammar points together with learners.

Adjectives go before nouns and they go in particular order. The list below shows what order you should put adjectives in within a sentence.

Example: My mother gave me one beautiful, big, flat, new, green, striped, Egyptian cotton bed sheet.

Are the adjectives in the correct order? Make up correct sentences.

1. I would like two, generous, gigantic slices of pie.

2. That new, lovely girl is in my Class.

3. Mom is a beautiful, tall, Armenian woman.

4. Last year was the longest, worst year of my life.

5. That green, tiny, pretty gem is my favorite.

6. I like to have at least one, trustworthy, old friend.

7. We will eat off of the ugly, square plastic dishes.

8. France is a huge, graceful, old country.

Our Class

Teacher studies this grammar points together with learners.

Grammar rule: A lot of adjectives are made from verbs by adding -ing or -ed:

-ing adjectives: The common -ing adjectives are:

Shocking, surprising, interesting, exciting, tiring, worrying, boring I read a very interesting article in the newspaper today.

-ed adjectives:

The common –ed adjectives are:

Bored, worried, closed, excited, delighted

I am bored. He is excited.

Circle the correct adjective.

1. The history textbook is interesting/ interested.

2. The movie was boring/ bored.

3. My parents are exciting/ excited about the school trip to Astana.

4. My friend is surprised/ surprising with exam results.

5. We are tiring/ tired with boring lessons.

Our Class

Learners work in pairs. Learner A asks questions to Learner B. After they swap the roles.

Questions about school:

Where do you go to school?

What grade are you in?

Do you like the grade you are in?

Do you ride the bus to school?

What is your teacher’s name?

What is your favourite thing to study at school?

What are you studying in school right now? Math? Language? Arts? Science?

What is your least favourite thing to study?

Do you have lots of homework to do each night?

Who is your best friend?

Our Class

Design your ideal school with a partner. Make some notes.

You are going to present your ideal school to the class. Use your notes to prepare a mini presentation.

Useful language:

Our ideal school is/has…

We think that…

We would like more/less…

And that’s all.

Our Class

Ask questions to your friend to get information about him. Then swap the roles.

1. ____________________ ? (first name)

2. ____________________? (last name)

3. ____________________? (country)

4. ____________________? (nationality)

5. ___________________ ? (age)

6. ___________________ ? (hobby)

7. ___________________ ? (favourite subjects)

8. ___________________ ? (telephone number)

Our Class

Write 3 paragraphs about yourself. Answer the following questions:

1. Think about you school. What is good and bad about your school?

2. Think about your week. What do you enjoy doing? What do not you like doing?

3. Write the school subjects which you like/ dislike.

Tips for writing:

• I have 3 paragraphs writing.

• I answered all 3 questions.

• I answered the questions explaining why (because, but, that’s why, and, so).

‘My World’

____________________________

Our Class

Read the text and do the task below.
Dream school
Everyone in Britain knows Jamie Oliver, the multimillionaire TV chef. Jamie’s school experience is not successful. In the UK, 47% of young people leave school at 16 with very bad results. Jamie is now on TV with his program ‘Jamie’s Dream School’. The programme tries to create the school that Jamie wanted when he was younger. A class of 20 kids aged 16-18 are taught subjects by a hip hop vocalist Tinchy Stryder and around-the-world sailor Ellen MacArthur. The idea is to make the young people to become interested in learning and to feel positive about school.
Mark sentences True or False.

1. Jamie Oliver is famous for cooking. _____________

2. Jamie passed a lot of exams at school.____________

3. Dream school is a reality TV programme._____________

4. Jamie wants to help young people to learn more at school._____________

5. The teachers at Dream school are education experts._____________

Our Class

Read each sentence below. Write facts in the blank if it is a fact. Write opinion in the blank if it is opinion. A fact is something that is true and can be proven. An opinion is what a person thinks or feels.

Is it a Fact or an Opinion?

1. Blue is the prettiest colour. ______________

2. My mum went to the store on Monday. ______________

3. A camel is a mammal. ______________

4. Apple tastes great. ______________

5. Everyone should go to the movies on Friday. ______________

6. Malika’s dog is a poodle. ______________

7. Bears are very interesting. ______________

8. My friend is the best baseball player. ______________

9. Picnics are better in the summer. ______________

Helping and Heroes

Vocabulary list “Helping at Home. Household chores” Listen to the vocabulary list. Raise the number to the word or name a number. Teacher can give learners cards with numbers from 1-12 or ask them to write the numbers in their copybooks in an order teacher reads.

Teacher reads: Cleaning the bedroom, making the bed, setting the table, dusting, doing the laundry, taking out the trash, vacuuming, cooking, putting away the toys, washing the dishes, ironing, sweeping.

Helping and Heroes

Helping and Heroes

Give a report on your questionnaire results to your peer. Use phrases:

I found that…

The most favourite household chore is…

The least favourite household chore…

… has many Yes…

… has many No…

Helping and Heroes

Work in a group. Describe pictures.

Work in a group. Look at the pictures. Choose the words from the box and label them. Study the words. Voluntary work

Helping and Heroes

Make up a short story and tell it before the class. Use the following questions for your story:

 Can you do any voluntary work?

 What can you do?

 How can you help other people?

 Can you think of voluntary work children can take part in?

 At what age do you think children can be a volunteer?

 At what age do you think children can volunteer?

Listen to the man talking about school. Answer questions 1-4 first, continue listening and fill in the gaps (5-6). You will listen to the audio twice. The audio track and transcript for listening task can be found after the mark scheme.
Choose the correct option to complete the sentences
1. Why do kids don’t like going to school? A) The lessons are long. B) Subjects are boring. C) They have to wake up early.
2. What activity is not mentioned? A) science experiments B) playing sports C) playing computer games
3. What can students do five days a week? A) English lessons B) see and play with friends C) school lunch
Fill in the gaps with ONE WORD only.
4. According to the speaker, exams are ___________, but if you study, you will do well in them.

5. The speaker would love to go back to school. If he had a chance, he would try his best in all ___________.

Helping and Heroes

Listen to the speaker and mark sentences True or False. Go to this link to listen: http://www.listenaminute.com/h/heroes.html

1. Speaker does not respect people. ___________

2. Speaker says that rock stars are not heroes for him. ___________

3. Speaker is sure that heroes get money for what they do. ___________

4. Speaker says that people who help others are heroes. ___________

5. Speaker says people do not notice heroes in our life. ___________

Transcript: I don’t really have a hero. There are many people I respect, but they are not really my hero. Some people choose very strange heroes. My friends have rock stars and football players as heroes. Of course, these people are very good at what they do, but they’re not really heroes. They get lots of money for doing what they love. When they’re not singing or playing football, I wonder what they’re doing. I think most of the world’s heroes are unsung heroes. People who work to help others every day. We generally don’t notice these heroes. Then there are those who put their lives on the line for others. Fire fighters, police officers and soldiers are heroes. Without them, the world would be less safe.

Read the text and identify True (T) and False (F) sentences. Write True (T) or False (F) in front of each statement.

“Helping …”

If your friend has a problem, you probably try to help him or her. However, do you know that animals also help each other? In a film about animals, a zoologist explained that scientists were learning a lot about the ways that animals behave. For example, he said that when he studied a group of dolphins, he saw something unusual. Dolphins need air to survive, but one of the dolphins in the group was too weak to swim to the top of the water. So, several dolphins quickly swam under him and pushed him to the top of the water where he could get air. Then, they held him there until he was strong enough to swim alone. A scientist in Africa told another example of animals helping each other. The scientist was watching a local elephant eating some leaves from a tree. Suddenly, another elephant arrived. Animals often attack other animals that enter their territory and eat their food, so what happened next surprised the scientist. The second elephant was hurt and could not get its own food, so the first elephant pulled a small tree from the ground and put it into the weak elephant’s mouth. For that reason, there are some questions to answer. When animals help one another, does it also improve their chances of survival or are they just being nice? These are just some of the questions that scientists are still trying to answer.

1. According to the film, animals can be very cruel to the weak once. _____

2. Dolphins pushed another dolphin to the surface of the water to save it’s life. _____

3. The scientist observed how groups of elephants were eating leaves; Suddenly, another elephant attacked them. _____

4. Usually animals dislike other animals that come to their living place. _____

5. The elephant started to feed the weak one. _____

Helping and Heroes

Read the biographies of three famous people and match the story with a picture. Discuss answers.

1. He was born in Liverpool, England in 1940. He wanted to be an artist. In 1962 he formed the band “The Beatles” with Paul Mcartney, George Harrison and Ringo Star. He married Yoko Ono, a Japanese girl. One of the greatest albums was “Let It Be”.
2. He was born in October 23, 1940, in Brazil. He was the son of a minor league soccer player. He grew up in a poor neighbourhood, where a poor boy could only play soccer. He played for his first soccer team at the age of eleven. Some years later, they took him to Santos where he became one of the best. In 1970 he played for Brazil’s World Cup team and brought the title to the team.
3. He was born in San Francisco in 1955. He became interested in computers when he was a teenager. In 1974, he got a job as a technician at the video game maker Atari. He and Steve Wozniak founded Apple in 1976. He created Oscar-winning movies such as ‘Toy Story’ and ‘Finding Nemo’. His name has a connection to innovative products like the iPod, iPhone, iTunes and iPad.

Choose a hero from the provided fact files and write a biography about him/her according to the given plan. Write 60-80 words.
Paragraph 1: name, when/where born, early years;

Paragraph 2: achievements, later years;

Paragraph 3: your opinion, feelings, and comments about the hero;

Fact file 1

Fact file 2

Helping and Heroes

Read the story.
HELPING AT HOME
Today is Sunday. My family and I are at home, and we have different responsibilities for today. My two brothers clean their bedroom. They make their beds and clean the windows. My sister Sarah helps my mother in the kitchen. My mom has been cooking since she was 8. I clean the living room and the dining room. I sweep the floor and dust the furniture. But I don’t clean the bathroom on Sunday, my brothers clean it. My father washes his car every Sunday. I sometimes help my dad and he helps me with my homework. He is great! We have a dog. Its name is Dingo. It is also a member of the family and it helps too. It takes the newspaper into the house. We are a great family and a great team!

Write questions to the answers. Put a question using the pronoun “whose” to the given sentence:

My father washes his car every Sunday. ______________________

Put a question using the pronoun “how often” to the given sentence. I sometimes help my dad. ________________________

Put a question using the pronoun “how long” to the given sentence. My mom has been cooking since she was 8. _______________

Work in pairs. Choose one of the cards and make a dialogue with a partner. Give own opinion on topic, ask questions, explain your position and answer your partners’ questions.
You have 1 minute to prepare and 2 minutes to talk.

Helping and Heroes

Write some sentences about how you can help at elderly home. You can answer the question below. Help at elderly house

Can teenagers do any voluntary work at the elderly house? What can you do in the morning/in the evening/in the afternoon?

___________________________________

Where can you help? Name some places.

________________________________

Helping and Heroes

Read the text.
Mrs. Brown’s grandfather lived with her sister and her husband. Every morning he went for a walk in the park. One morning a police car stopped near Mrs. Brown’s house, two policemen helped Mr. Brown to get out. One of them said to Mrs. Brown: «The poor old gentleman lost his way in the park and telephoned to us for help». Mrs. Brown was very surprised, but she thanked the policemen and they left. «Grandfather», she then said, «You go to that park nearly every day. How did you lose your way there?» The old man smiled and said: «I didn’t lose my way. I was tired and I didn’t want to walk home!»

Choose the best answer A, B, C or D.

1. What did Mrs. Brown’s old grandfather go to the park for?

A) for pleasure B) for a walk C) for amusement D) for recreation

2. Who did the old man live with? A) with her sister and her husband B) with her brother and her husband C) with her wife and her husband D) with her daughter and her husband

3. Who came out of the car one day? A) firemen B) soldiers C) policemen D) doctors

Helping and Heroes

Read the story.
Helping
If your friend has a problem, you help him. Do you know that animals also help each other? For example, one scientist studied a group of dolphins. Dolphins need air to swim. Once one of the dolphins in the group was too weak to swim. Group of dolphins quickly swam under him and pushed him to the top of the water for air.
Complete the sentences according to the writer.

1. When friends are in difficult situation, ________________.

2. Animals in nature also _____________________________.

3. The author gives an example of ______________________.

4. This story is about one dolphin that ___________________.

Helping and Heroes

Look at the example and complete the sentence. Use words from the vrackets. Example: He likes dusting at home.

1. They are fond of ________________ (vacuum) at home.

2. He dislikes _______________________ (make the bed).

3. She likes_________________________________ (iron).

4. He hates_________________________ (make the bed).

5. She is a master at__________________________ (cook).

Helping and Heroes

Ask 2 classmates questions and fill in the table.

Find someone who

Our Class

Listen what Joshua tells about his school in Japan. Choose the correct answer.
Go to this link to listen: http://www.esl-lab.com/elem/elemrd1.html
Transcript can be found after the rubrics.
1. Which item did Joshua NOT take to school?
A) Backpack
B) Gym clothes
C) School hat
2. What is one of the first things Joshua does when he comes to school?
A) He stands and bows to the teacher.
B) He practices his reading and writing.
C) He puts on his gym clothes for class.
3. Where does Joshua eat lunch at school?
A) In his classroom
B) In the lunchroom
C) In the gymnasium
4. What time does Joshua get home from school?
A) at 1:00 PM and at 2:00 PM
B) at 2:00 PM and at 3:00 PM
C) at 3:00 PM and at 4:00 PM

Our Class

Work in pairs. Read the examples and possible answers. Then make up your own 3
questions about your class or school and ask your partner. Swap the roles.
Example:
1. What subject’s homework do you like? Why?
2. What are good and bad things about your school? Explain your answer.
3. What do you enjoy doing at school and what do you dislike doing? Explain your
answer.
Possible answers:
1. I prefer doing homework in Biology because it is always interesting for me.
2. Good thing in my school is that on Saturday we always have clubs and lessons on
Music and Art
3. I enjoy staying with my friends and I dislike doing difficult problems in Math.

Helping and Heroes

Do the crossword.

Across 2. Every morning I ____ the plants.

5. My father usually ____ the dishes.

7. My mother usually _____ the meal.

8. Jack is a lazy boy. He never _____ at home.

9. I always ___ the floor with a mop.

10. I usually _____ the table before meals. Down

1. My brother sometimes _____ the window.

3. Tom always helps at home. He usually ______ his bed in the morning.

4. I usually sweep the floor with a ______.

5. My sister ______ the clothes.

6. I always _____ the floor at home.

Answer keys:

Across: 2.Water, 5.whases, 7.cooks, 8. Helps, 9.mop, 10.set.

Down:1.Cleans, 3.makes, 4.broom, 5.washes, 6.sweep.

Helping and heroes

Read the text and complete the tasks below.
Greg likes to help his mom make cookies. Chocolate chip cookies are
his favourite. His mom likes them too.
He adds the chocolate chips to the batter. Then he stirs them in. He
forms the batter into balls and places them on a baking sheet. His mom
places the baking sheet into the oven.
When the cookies are in the oven, Greg licks the last bits of batter from the bowl. He can
hardly wait for the cookies to be ready.
In 30 minutes the cookies are finished baking. The cookies are hot and yummy.
Answer the questions.
1. What kind of cookies are Greg’s favourite?
__________________________________________
2. What does he do when the chocolate chips are in the batter?
_____________________________________________
3. Where does he place the balls of batter?
____________________________________________
Choose the correct answer.
4. What is the best name for this text A) Cookie Dough B) Making Cookies

Helping and Heroes

Study this grammar rule and do the task below. What is an irregular adverb? Irregular adverbs are adverbs that are not formed from standard English spelling conventions. Because they do not follow the “rules,” there is no trick to using them: you simply have to memorize them. Here is a table of the most common irregular adverbs and their adjectival counterparts.

Read and say. Are the underlined words adjectives or adverbs?

The team arrived late after the match. _________________

Please, work hard. __________________

Jane is a late sleeper. __________________

My husband is a fast cook. __________________

Teachers pointed straight up at the ceiling. _________________

Zorana dances very bad. _________________

Helping and Heroes

Fill this information in about yourself. My household chores

1.My favourite household chore/s at home are/is ____________

2.I am rather bad at _______________because____________ but I am quite good at _____________because ______________

3.I am _______ enough at, but I am _______ too ________ at __________.

Helping and heroes

Write about your Sunday household chores.
Follow the steps for writing:
 Write one sentence about Sunday.
 Write what household chores you can do at home to help your parents or elderly people.
 Write about your feelings after help.
 Explain why it is important to help people.

Helping and Heroes

Listen to the dialogue and complete the sentences. Go to this link to listen: http://www.5minuteenglish.com/apr16.html

1. Children are coming ____________________________ .

2. The children must _________________ clean the house.

3. Tommy has to wash and dry the ________________.

4. Tracy has to sweep and mop the _________________ .

5. Evan has to clean the _______ __________________.

6. Dad has to clean the __________________________.

Transcript Mother: Children, Grandma and Grandpa are coming to visit this evening and I need you to help me with some chores. Have you all made your beds? Children: Yes, Mom. Mother: Tommy, I want you to fill the dishwasher and then wash and dry the big dishes that can’t fit in the dishwasher. Tommy: Okay. Mother: Tracy, I want you to take out the garbage. Then sweep and mop the kitchen floor, okay? Tracy: Sure. I’m excited Grandma and Grandpa are coming. Mother: And Evan, would you please clean the bathroom? Evan: Oh Mom, I hate cleaning the toilet. Mother: Okay, you clean the sink and bathtub, and I’ll clean the toilet. But then I would like you to help your Dad clean out the garage. Deal?* Evan: Yeah. Mother: Okay then, let’s get started. I’m going out to mow the lawn. Come get me if you need me. *Deal?= do you agree?

Communication and Technology

Read the sentences and choose the right form of a pronoun. Complete the sentences using possessive and reflexive pronouns including mine, yours, ours, theirs, hers, his, myself, yourself, themselves.

1. I told ____________to calm down.
2. You cut ____________on this nail?
3. He hurt ____________on the stairs.
4. She found ___________in a dangerous part of town.
5. The cat threw ____________under my car!
6. We blame ______________for the fire.
7. The children can take care of ______________________.
8. This bag is______________.
9. ___________is not blue.
10. That bag looks like___________________.
11. These shoes are not ______________.
12. That car is________________.
13. ____________is parked in the garage.

Our Class

Before listening, revise simple classroom commands with learners.

You see ten different pictures. Each picture has a letter below. I will read your sentences describing different classroom actions. Listen to my sentences and show/say the letter describing the action.

For teacher to read: 1. Do not be late; 2. Bring your supplies; 3.Work in groups; 4. Do not cheat; 5. Do not talk; 6. Work in pairs; 7.Clean the blackboard; 8. Raise your hand; 9.Help each other; 10. Do matching exercise.

Падение Римской империи

1.Отметьте на ленте времени периоды истории средних веков. Укажите их хронологические рамки.

Почему Римская империя пала на Западе?

Распределите причины падения Западной Римской империи на политические и социально- экономические.
1. Разрушение денежной системы, упадок торговли
2. Неоправданно высокие налоги для населения, проживающего в сельскохозяйственных районах
3. Падение авторитета императорской власти
4. Борьба между правительством и богатыми римлянами
5. Армия Западной Римской империи потеряла свою боеспособность и не могла сдерживать нашествие варварских племен
5. Рабство задерживало развитие экономики Западно-римской империи
6. Произошло отчуждение армии от интересов гражданского населения Римской империи.

Почему Римская империя сохранилась на Востоке?

Определите политические и социально-экономические причины долговечности Византийской империи.
1) В Византийской империи было слабее развито рабство
2) Земля была менее истощена и давала более высокие урожаи
3) Сохранился обмен между городом и деревней
4) В Византийской империи было развито ремесло и торговля
5) Император получал больше доходов от налогов и пошлин
6) Император мог содержать сильную армию и большой флот
7) Централизованное управление государством

Неліктен Батыс Рим империясы құлады?

Орта ғасырлар тарихының әр кезеңінін хронологиялық шегін жазып, уақыт сызығында белгілеңіз.

Почему в 568 году Византия направила посла к тюркскому кагану Истеми?

Прочитайте текст и ответьте на вопросы.
«В начале царствования Юстиниана приехало посольство турков в Константинополь. Дизабул разрешил послать посольство, главой которого был Маниах. Вождь согдианцев убедил Дизабула в том, что для турков более выгодно связаться с римлянами (византийцами) и к ним переправить шелк и заявил свою готовность совместно с турками ехать как посол к римлянам для установления дружбы. Император через переводчика ознакомился с написанной на скифском языке грамотой и принял послов любезно. Они ответили, что у них существует четыре царства, но высшую власть над всем народом имеет Дизабул.
Так как турки, которых раньше называли саками, послали послов к Юстиниану, то последний решил также и к ним послать таковых. Он приказал Земарху Киликийскому, готовится к этому путешествию. Тот после необходимой для такого длинного пути подготовки в начале августа отправился совместно с Маниахом и его спутниками. После многодневной дороги, когда Земарх и его люди приехали в Согдиану, им навстречу вышли несколько турков, специально для этого посланных, которые предложили им для покупки железо. Этим они хотели показать, что в их стране имеются железные рудники. После этого их повели туда. Где был хакан к горе Эктаг. В долине этой горы жил тогда Дизабул. Послов позвали к кагану. Тот сидел в своем шатре на стуле с двумя колесами, которые в случае надобности могла тянуть одна лошадь. Шатер был украшен пестрыми шелковыми коврами.
1) С какой целью было направлено посольство во главе с Земархом к тюркскому каганату?

_______________

2) Почему дипломатия играла важную роль в Византийской империи?

_______________

Как визит княгини Ольги в Константинополь изменил Киевскую Русь?

Задания
Прочитайте текст исторического источника. Ответьте на вопросы.
Олег же, немного отойдя от Царьграда, начал переговоры о мире с греческими царями Леоном и Александром, послав к ним в город Карла, Фарлафа, Вермуда, Рулава и Стемида со словами «Платите мне дань». И сказали греки: «Что хочешь, дадим тебе». И указал Олег дать (своим) воинам на 2000 кораблей по 12 гривен на уключину, и потом давать содержание прибывающим из русских городов: прежде всего из Киева, а также из Чернигова, Переяславля, Полоцка, Ростова, Любеча и прочих городов, ибо по тем городам сидят подвластные Олегу князья. Когда приходят русские, пусть взимают содержание, сколько хотят, а если придут купцы, то пусть взимают месячное в течение 6 месяцев: хлеб, вино, мясо, рыбы и плоды. И пусть устраивают им баню, как только (они) захотят. Когда же русские отправятся к себе домой, то пусть взимают у Вашего царя на дорогу еду, якори, снасти, паруса и что им нужно. И обязались греки. И сказали цари и все бояре. Если явятся русские не для торговли, то пусть не взимают месячное. Пусть (русский) князь запретит своим послам и (вообще) прибывающим сюда русским творить бесчинство в наших селах и в нашей стране. Прибывающие (сюда) русские пусть обитают вблизи (монастыря) святого Мамонта; … И пусть входят в город только через одни ворота в сопровождении царского чиновника, безоружными, человек по 50, и пусть торгуют, сколько им нужно, не уплачивая никаких торговых пошлин. Итак, царь Леон и Александр заключили мир с Олегом, обязались уплатить дань и присягали обе стороны; сами (греки) целовали крест, а Олега и его дружинников привели к присяге по русскому обычаю; и клялись те своим оружием и своими богами Перуном и Белесом, богом скота. И так был утвержден мир.
Повесть Временных лет (перевод О.В. Творогова)
1) Как данный исторический источник свидетельствует о взаимоотношении Византийской империи и Киевской Руси?

__________________

2) Какими правами пользовались русские послы и купцы в Константинополе?

__________________

Неліктен Батыс Рим империясы құлады?

Батыс Рим империясының ыдырау себептерін салалар бойынша топтастырыңыз.

1. құлдар еңбегінің тиімсіздігі
2. ғұндардың батысқа жорығы
3. халыққа салынатын салық мөлшері жылдан-жылға өсе берді
4. герман тайпалары шабуылдарын күшейтті
5. 410 жылы Аларих бастаған вестготтардың Римді басып алуы
6. ішкі қырқыстар
7. әскердің соғысу қабілетінің әлсіздігі
8. сарбаздардың патриоттық сезімінің тоқырауы
9. 476 жылы Одоакрдың көтеріліске шығуы
10. шаруашылықтың талқандалуы
11. «Халықтардың ұлы қоныс аударуы»
12. жалдамалылардың әскерге алынуы
13. тауарларға, азық-түлікке бағаның өсуі
14. 395 жылы Рим империясының шығыс және батыс болып екіге бөлінуі
15. императорлық биліктің әлсіреуі
16. ғұндардың озық технология – ер-тоқымның үзеңгісінің болуы
17. Рим қоғамындағы сыбайлас жемқорлық.

Что представляла собой феодальная экономика?

1.Рассмотрите схему. Определите места возникновения средневековых городов.

2.Причитайте отрывки из источников, ответьте на вопросы и выполните задания.
«Для нужд обитателей замка начали сходиться к воротам его моста торговцы или продавцы более ценных вещей, погодя лавочники, затем владельцы постоялых дворов для питания и убежища тем, кто вел торговые дела в присутствии владельца, который часто бывал там же, начали возводить здания и отели, где размещались те, кто не мог жить в середине замка. И стало их обычаю говорить: «Идем к мосту». Здесь поселение настолько разрослось, что скоро образовалось большой город, который до сих пор в простом языке называется «Брюгге» (мост)».
«Каждому городу славу создавали ремесленники, изделия которых распространялись не только в ближних селениях, но и подчас в отдаленных землях. Ремесленники были основной частью населения города. Ремесленник-мастер был главным работником в мастерской. Он же был и хозяином мастерской в мастерской со всем ее оборудованием и инструментами. Мастер закупал сырьё (кожи, шерсть, железо и другие материалы, из которых вырабатываются изделия) и вырабатывал из него изделия. Мастерская часто служила и лавкой для продажи готовых вещей. Городской ремесленник-мастер был собственником орудий труда. В отличие от крестьянина, ремесленник производил вещи на заказ или для продажи. Кроме мастера, в мастерской работали ученики и подмастерья. Подростки-ученики выполняли подсобные работы и изучали ремесло. Правой рукой мастера был подмастерье — работник, уже изучивший ремесло. За свой тяжёлый труд подмастерье получал небольшую плату. Но после нескольких лет работы он мог стать мастером и открыть свою мастерскую».
a) Как возникали средневековые города?

b) Определите, в чем отличие ремесленника от крестьянина?

c) Какова была роль ремесленников в средневековом городе?

d) Подпишите всех работников ремесленной мастерской.

Княгиня Ольганың Константинопольге сапары Киев Русін қалай өзгертті?

Тарихи дерекпен өз біліміне сүйеніп, төмендегі сұраққа жауап беріңіз.

Ольга грек жеріндегі Царьградқа келді. Ол кезде патша Левтың ұлы Константин еді. Княгиня Ольганың сұлулығын көрген патша оны осы қалада бірге патшалық құруға шақырады. Ольга: «Мен өзге дін өкілімін, егер мені христиан дініне енгізіп, шоқындырғың келсе өзің шоқындыр»,-дейді. Константин патша оны шоқындырған соң, оны әйелдікке алмақ болады. Сол кезде Княгиня Ольга былай дейді: «Сен мені қалайша әйелдікке алмақсын, мені шоқындырған кезде қызым деп айтқан болатынсын. Ал, христиандарда бұған рұқсат жоқ екенін өзіңіз де жақсы білесіз»,-деп қулықпен жауап береді. Патша: «Қулығыңды асырдың Ольга»,- деп риза болып алтын мен күмістен, сыйлықтар беріп Киевке шығарып салады.

Жылнамалар жинағы (О.В. Творогова аудармасы)

1. Княгиня Ольганың Византияға барудағы мақсаты қандай болды?
2. Княгиня Ольганың христиан дінінің қабылдауының себебі неде?

Что представляла собой феодальная экономика?

1.Прочитайте информацию о представителях разных сословий и расположите их на пирамиде в соответствии с их положением в средневековом обществе.
a) Кузнец: «Я делаю все изделия из металла. Это включает все инструменты для работы в поле, замки и ручки. Я свободный человек и искусный мастер».
b) Священник: «Я служу Богу в церкви. Я помогаю жителям деревни в их проблемах, и я знаю немного о медицине. Я верен моему епископу и попу».
c) Батрак: «У меня нет земли, чтобы выращивать урожай, кроме маленького сада. Я самый бедный житель деревни и завишу от благотворительности».
d) Король: «Надо мной только Бог. Я повинуюсь лишь Богу. Вся земля принадлежит мне, и я передаю землю другим в обмен на их преданность»
e) Крепостной: «Лорд деревни дает мне часть земли на его полях, чтобы я выращивал на ней свой урожай взамен на мою преданность и послушание».
f) Рыцарь: «Я становлюсь вашим слугой с сего этого дня. Я буду верен вам за земли, которые вы вверили мне». Я содержу землю барона и руковожу ей для него. Я буду сражаться за него.
g) Барон: «Я становлюсь вашим слугой с этого дня. Я буду верен вам за земли, которые вы вверили мне». Я содержу большие участки земли для короля и имею власть над ними.
h) Лорд: «Я становлюсь вашим слугой с этого дня. Я буду верен вам за земли, которые вы вверили мне». Я содержу землю барона и руковожу ей для него. У меня тоже есть власть.

Феодалдық экономика ерекшеліктері неде?

Суреттерге сүйеніп, төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Феодалдық құрылыстың белгілерін атаңыз.
_________________
2. Үстем тап пен қаналушы тап арасындағы экономикалық қатынастарды түсіндіріңіз.
__________________
3. Натуралды шаруашылық түрін сипаттаңыз
____________________

Как архитектура и искусство городов отображают средневековое общество?

Определите архитектурный стиль сооружений на каждой иллюстрации.

Феодалдық экономика ерекшеліктері неде?

Кестеде берілген ұғымдарды дұрыс жауаптарымен сәйкестендіріңіз.

Какие ключевые события в истории ислама произошли в 610 и 1258 годы?

Расставьте события в хронологической последовательности.
A. Таласская битва
B. Образование арабского халифата
C. Первые видения пророка Мухаммеда. Начало проповеди ислама
D. Образование арабского государства во главе с Мухаммедом
E. Хиджра (переселение мусульманской общины под руководством пророка Мухаммеда из Мекки в Медину)
F. Восстание Абу Муслима, в результате которой на смену династии Омейядов пришла династия Аббасидов
G. Захват турками-сельджуками Багдада

Введение. Почему Римская империя пала на Западе? Почему в 568 году Византия направила посла к тюркскому кагану Истеми?

Отметьте хронологические рамки раннего, среднего, позднего средневековья на ленте времени

Феодалдық экономика ерекшеліктері неде?

Феодалдық саты баспалдақтары өкілдерінің қызметтік міндеттерін кестеде көрсетіңіз

Введение. Почему Римская империя пала на Западе? Почему в 568 году Византия направила посла к тюркскому кагану Истеми?

1. Запишите буквенные обозначения в соответствующие графы таблицы о причинах падения Западной Римской империи:
A. Армия Римской империи потеряла свою боеспособность
B. Рабы не были заинтересованы в развитии производства
C. Римскую империю теснили войска варварских племен
D. Рабовладельческий строй тормозил развитие страны
E. Денежная система была подорвана неумеренными тратами императоров

Ортағасырлық қоғамды қаланың сәулеті мен өнері қалай бейнелейді?

Cуреттерде берілген ғимараттар үлгісін анықтап, кестеге толтырыңыз.

Введение. Почему Римская империя пала на Западе? Почему в 568 году Византия направила посла к тюркскому кагану Истеми?

2. Прочитайте информацию и ответьте на вопросы.

а) В 568 году согдийский купец Маниах возглавил посольство Тюркского каганата в Константинополь, где было заключено торговое соглашение с Византийской империей против Ирана и военный договор.
в) Правительство княгини Ольги в X веке предприняло ряд дипломатических шагов, которые описаны в «Повести временных лет»: визиты Ольги к византийскому императору и патриарху, ее крещение в Константинополе, а также ответный визит византийского посольства в Киев.

Каковы были цели посольств Тюркского каганата и Киевской Руси в отношениях с Византией?

Какую роль сыграло искусство дипломатии во взаимоотношениях Византийской империи с соседними государствами?

Неліктен VIII-XII ғғ. ислам мәдениетінің "алтын ғасыры" деп атайды?

Араб мәдениеті тараған аймақтарды кескін картада белгілеңіз

Что представляла собой феодальная экономика? Как было построено феодальное общество? Какие ключевые события в истории ислама произошли в 610-1258 годы? Почему VIII-XII вв. называют «золотым веком» исламской культуры?

1. Назовите основные признаки феодального строя.
a)
b)

Что представляла собой феодальная экономика? Как было построено феодальное общество? Какие ключевые события в истории ислама произошли в 610-1258 годы? Почему VIII-XII вв. называют «золотым веком» исламской культуры?

Прочитайте текст. Выпишите в таблицу примеры повинностей крестьян.
Крестьянин Конрад хорошо обрабатывал свой небольшой надел земли, чтобы собрать хороший урожай и прокормить свою семью. За эту землю он должен заплатить своему господину одну овцу, три корзины фруктов и пару гусей. Также он должен со своими орудиями труда вспахать господскую землю, засеять, а когда созреет урожай, собрать его. Жена Конрада и две дочери ткали на ткацких станках ткань и шили одежду, которую они должны были отнести господину.

Что представляла собой феодальная экономика? Как было построено феодальное общество? Какие ключевые события в истории ислама произошли в 610-1258 годы? Почему VIII-XII вв. называют «золотым веком» исламской культуры?

Укажите на карте границы Арабского халифата и названия стран, на которые арабы совершали нападения и покажите стрелками направления завоевательных походов арабов (не менее двух походов).

Назовите два основных последствия арабских завоеваний

Ғылымның рөлі

1. Жаратылыстану ғылымы нені зерттейді?
_______________________________
2. Суреттерге сәйкес зерттеу ғылымының атын жазыңыз.

Зерттеуді жоспарлау

Табиғатты бақылау құралдарының бірін таңдаңыз. Ол құралмен қалай зерттеу жүргізуге болатындығын жоспарлаңыз.

Зерттеуді жоспарлау

1 а) Суретте не көрсетілген, өз түсінігіңізді жазыңыз.

б) Тәжірибе жасағанда қандай талаптарды ескеру қажет?
______________________________________________________________________________

Африка материгінің кескін картасы берілгенa. Кескін картаға шартты белгісін қолдана отырып, Камерун және Килиманджаро жанартауын түсіріңіз

Адам. Жер. Ғалам

а) Берілген суреттерден үдерістер мен құбылыстарды ажыратып, кестеге орналастырыңыз

b) Үдеріс пен құбылыстың ұқсастығы мен айырмашылығы неде?
________________________________________________________________________________

Мәтінді қолдана отырып, сұраққа жауап беріңіз
1492ж Х.Колумб бастаған испан экспедициясы Атлант мұхиты арқылы Үндістанға жолды іздеу барысында Багам, Кіші Антиль аралдарын ашты. Одан бұрын, 10 ғасырдың аяғында Исландия жағалауы арқылы Гренландия жағалауына жеткен нормандар солтүстіктің қатаң климат жағдайында бірнеше жүз жыл бойы аралдың оңтүстігі мен оңтүстік шығыс жағалауында тұрған. Кейіннен 15 ғасырдың аяғында ағылшын қызметіндегі италиялық Джон Кабот Нью-Фаунленд аралы мен Лабрадор түбегі жағалауын ашты. 1519ж Эрнан Кортес бастаған испандардың жорығы ацтектер мемлекеті орналасқан қазіргі Мексика жерін басып алумен аяқталды. 1741ж Витус Беринг пен Алексей Чириков екі желкенді кемемен Алеут аралдарын бойлай жүзіп, Аляска жағалауын зерттеді.
a. Мәтінге тақырып қойыңыз [1] b. Мәтіндегі ақпаратты қолдана отырып, картосхема жасаңыз

Жер қабықтары және олардың құрамдас бөліктері

Жердегі тіршілік

Табиғаттың жойылуы – адамзаттың жойылуына алып келетіні белгілі.
Адамның табиғатқа әсеріне баға беріңіз.
а) Адам үшін табиғаттың маңызы неде?________________________
b) Адамның әрекетінен өзгерген табиғи орта элементтеріне мысал келтіріңіз.__________________
с) Адамдардың табиғатқа оң әсері табиғаттың жойылуын тоқтатуға септігін тигізе ме?
(1 дәлел жазыңыз)._________________
d) Жасанды тіршілік ортасы, адамдардың табиғатқа оң әсеріне мысал бола ала ма?
(1 мысал келтіріңіз).______________________

Жер бетін бейнелеу тәсілдері

Атласты қолданып, карталардың түрлерін талдаңыз.

Жер бетін бейнелеу тәсілдері

а) Суретте не бейнеленген, аттарын жазыңыз.

b) Дүниежүзінің жарты шарлар картасын қолданып, берілген координаталар бойынша географиялық нысандарды анықтаңыз.
a) 43˚с.е.,76˚ш.б ______________
b) 27˚о.е., 109˚ш.б ______________
c) 32˚о.е., 70˚ш.б ______________
d) 51˚ с.е.,71˚ш.б ______________

Материктер мен мұхиттар

Төмендегі жоспар бойынша Африканың физикалық картасын қолданып, кескін картаға құрлықтың физикалық-географиялық аймақтарын белгілеп, ерекшеліктерін жазыңыз.
Материктің географиялық орны__________________________________________________
Материктің шеткі нүктелерінің координаталары____________________________________
Физикалық-географиялық аймақтарын кескін картада белгілеңіз.

Ерекшеліктері___________

Халық географиясы

Картаға қарап төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз.
 Неліктен планетаның тұрғындары біркелкі таралмаған?
 Халықтың бұлай орналсуы жер бетіне, климатқа, табиғи ресурстарға және т.б. қалай әсер етеді?

Халық географиясы

Халықтың тығыздығы бұл 1 км2 тұратын адам саны. Халық тығыздығын анықтау үшін, тұрғындар санын олар мекендеп отырған жер ауданына бөлуіміз керек.
а. Төмендегі елдердің халық тығыздығын есептеңіз.

b. Аталған елдерде халық тығыздығы не себепті әркелкі?
__________________________
c. Бұл елдегі халық санын қысқартуға немесе өсіруге бола ма? Өз ойыңызды жазыңыз.
___________________

Берілген нұсқалардың ішінен биология ғылым саласының зерттеу нысанын анықтаңыз

А және В суреттерінде бейнеленген Жер ғаламшарында жүретін үдерістерді атаңыз

А ……………………………………
В ……………………………………

(a) Химик – лаборант «Химия кабинетіндегі қауіпсіздік техникасының ережелерін» жазу
кезінде екі қате жіберді. Соны анықтаңыз.
a) Спиртшамды жағар алдында тексеріп алу;
b) Тәжірибелер жүргізу уақытында бет пен көзді қолмен ұстауға болмайды;
c) Заттардың дәмін татып, сол жерде шай ішуге болады;
d) Шыны ыдыстармен жұмыс жасағанда абай және мұқият болу;
e) Кез келген ыдысты қолдану және оның тұтастығын тексеру;
f) Қолданылатын заттардың саны жөніндегі ұсынымдарды сақтау;
g) Заттарды қыздыру және зертханалық ыдыс сынықтарын жинау кезінде жұмыс
ережелерін сақтау

(b) «Суды ыздыру кезіндегі температураны аны тау» эксперименттік қ қ жұмысы кезінде қандай қауіпсіздік ережелерін сақтау керек?
……………………………

(а) Суретте берілген материкті атаңыз………………………………………
(b) Осы материкке тән бір ерекшелікті жазыңыз……………………………………….
(с) Бұл материкті қандай мұхиттар шайып өтеді?……………………………….

Төмендегі тұжырымдардағы тәуелсіз және тәуелді айнымалыларды анықтаңыз. Кестеде
тәуелді айнымалыға «т/ді» деп, ал тәуелсіз айнымалыға «т/сіз» деп белгіле

Американдық психолог және дәрігер Абрахам Маслоу арнайы «қажеттіліктер
пирамидасы» моделін ұсынды . Пирамидаға сәйкес адамның қажеттіліктері төменнен
жоғарыға қарай дамиды, ал адам жоғары деңгейдегі қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін
алдымен төменгі деңгейдегі қажеттіліктерді қанағаттандыруы керек.
1 және 2 топтағы төменгі деңгейлік қажеттіліктерді анықтай отырып, қазіргі заманғы
адамның қажеттіліктері пирамидасын аяқтаңыз

Берілген жергілікті жерді ң планын зерделей отырып, 1, 2, 3, 4 сандарымен көрсетілген
шартты белгілерді анықтаңыз.

1 ……………………………………………………
2 ……………………………………………………
3 ……………………………………………………
4…………………………………………………….

(а) Берілген картада халық тығыздығы төмен бір елді бояңыз

b) Осы елдегі халықтың тығыздығына әсер етуші екі факторды атаңыз.
………………………………………

Сопоставьте данные в таблице.

Определите науку, исследующую данное явление или объекты.

Приведите примеры явлений и процессов, подчиняющихся ритмам Земли.

(а) Явление или процесс, подчиняющее годовому ритму Земли. ________________________________________

(b) Явление или процесс, подчиняющее суточному ритму Земли. ________________________________________

Мир науки

1. (a) Перечислите, какие естественные науки вы изучаете в школе.

(b) Определите, какая наука изучает представленные объекты исследования.

(c) Объясните важность этих исследований на одном примере.

а) Учёный проверяет влияние света и тьмы на поведение бабочек, включая и выключая свет. Здесь количество света является 1. ….. переменной, а реакция бабочки – 2. ….. переменной.

b) Как мы определяем зависимые и независимые переменные во время эксперимента? Независимая переменная — это всегда та, которую мы 3. ….. , а зависимая переменная — это то, что 4. ….. из-за этого. Кроме того, мы можем рассматривать независимую переменную как причину, а зависимую переменную как следствие.

Мир науки

1. Составьте план проведения эксперимента по теме
«Определение объёма одной кнопки».
Оборудование: мензурка, стакан воды, 30 кнопок.

2. Напишите, какие правила техники безопасности необходимо соблюдать в данном эксперименте.

Определите условные обозначения из серии, показанной ниже.

Человек. Земля. Вселенная

1. Назовите свойство Земли, изображённое на рисунке.

2. Объясните свойство Земли, указанное на рисунке:

Определите, как огромная площадь Евразии отразилась на природе этого материка.

(а) ______________________________________________

(b) _______________________________________________

Человек. Земля. Вселенная

Одним из условий существования человека на Земле является материальная среда, которая состоит из естественных и искусственных компонентов.
Назовите естественные и искусственные компоненты материальной среды человека.

Ученику — исследователю Ернару было дано задание выполнить эксперимент «Знакомство и использование оборудования». Оборудование: химический стакан, мензурка, штатив, пробирки, спиртовка, дистиллированная вода. Напишите, какие правила техники безопасности необходимо соблюдать в данном эксперименте.

1._____________ 2.____________3._________________

Человек. Земля. Вселенная

Условия существования человека менялись на протяжении всей истории человечества. Определите и опишите основные условия жизни человека, сравнивая каждый отрезок времени.

Оцените положительные и отрицательные аспекты изменение человеком окружающей среды на природу Земли.

Человек. Земля. Вселенная

(a) Дайте определение следующим терминам.
Параллели — это…____________________

Меридианы — это…___________________

Градусная сеть — это…_________________

Гринвичский меридиан — это…__________

Объясните, как указанные в таблице факторы влияют на неоднородность расселения людей на планете

Человек. Земля. Вселенная

Рассмотрите карту Казахстана.

Назовите:
(a) Вид карты _________________________________________________________________
(b) Масштаб, использованный при составлении карты
(c) Опишите, какую информацию можно получить из данной карты.

Человек. Земля. Вселенная

Дайте определение следующим терминам:
(a) Географическая широта______________________

(b) Географическая долгота______________________

Человек. Земля. Вселенная

Определите и запишите координаты городов Казахстана, перечисленных в таблице.

Человек. Земля. Вселенная

(a) Сформулируйте определение понятия плотность населения.
________________________________________________________________________

(b) Определите плотность населения города Алматы по данным:
− площадь города составляет 68 200 гектаров;
− численность населения 2 894 816 человек.
________________________________________________________________________

(c) Проведите аналогичный расчёт среднего показателя плотности вашей классной комнаты, используя для этого площадь классной комнаты и численность учащихся вашего класса. ________________________________________________________________________

(d) Рассмотрите карту населения Евразии.
Объясните, почему население планеты размещено неравномерно.
Как влияет рельеф местности, климат, природные ресурсы на размещение населения?

Мир науки

Назовите, что является предметом изучения естественных наук.

Мир науки

2. Ученик смешал 20 г поваренной соли и 30 г древесных опилок.
Предложите план эксперимента по разделению смеси опилок и соли, чтобы их массы остались неизменными.

1) _____________________
2) ______________________
3) ______________________
4) ______________________
5) _______________________

Мир науки

Посмотрите на рисунок и ответьте на вопросы:

(а) Что делает ученик на рисунке? _________________

(b) Какие правила техники безопасности не соблюдает ученик?
_______________________________________________

Мир науки

Дана таблица «Численность населения 5 стран мира».

(a) Постройте график по предложенным данным.

(b) Сформулируйте вывод по графику.

Человек. Земля. Вселенная

На рисунке изображено свойство Земли.

(a) Назовите это свойство: ______________________________________________________
(b) Опишите, в чем важность данного свойства планеты Земля.

Человек. Земля. Вселенная

Человек живет в природной среде и изменяет эту среду.

Опишите происходящие изменения (положительные и отрицательные).

Человек. Земля. Вселенная

Дана карта Восточно-Казахстанской области.

(a) Назовите вид карты_________________________________________________________
(b) Опишите, что можно описать с помощью условных знаков на карте.

Человек. Земля. Вселенная

Васко да Гама открыл морской путь в Индию. Он на корабле вышел из Лиссабона и прибыл в город Калькутту.
Определите координаты этих городов по физической карте.

Лиссабон:
Широта: _______________________
Долгота: _______________________

Калькутта:
Широта: _______________________
Долгота: _______________________

Даны утверждения. Отметьте функции операционной системы.

Даны изображения интерфейсов ОС, используемых в операционных системах. Напишите их названия.

Дана таблица с пропусками. Дополните таблицу.

Даны утверждения. Определи преимущества беспроводной связи. Укажи знаком √.

Эргономика ұғымы

Эргономиканың екі міндетін жазыңыз.
1. _____________
2. ____________

Эргономика ұғымы

Суретті қарастырыңыз.

1. Суреттегі адамға денсаулығына тиетін зиянды алдын алу үшін екі ұсыныс беріңіз.
1) _____________
2) _______________

Есептеуіш техникасының даму тарихы

Берілген суреттерді қарастырып, буындарын анықтаңыз.

Компьютердің қызметі

Сызбаны қарастырыңыз. Шығару құрылғылары мен ішкі жады арасындағы және ішкі жады мен сыртқы жады арасындағы байланысты сызыңыз

Компьютерные системы и сети

Дополните предложение.
а) Эргономика — это наука, изучающая взаимодействие … для благополучия на рабочем
месте.
b) По правилам техники безопасности монитор располагают на такой высоте, чтобы
центр экрана был на 15-20 см ниже уровня глаз. Укажите угол наклона монитора: _____0.

Компьютерные системы и сети

Рассмотрите изображение, представленное ниже.
Опишите, какие нарушения допустил пользователь при работе за компьютером.

1)_________________________________________________________________
2)_________________________________________________________________
3)_________________________________________________________________

Компьютерные системы и сети

Укажите соответствия

Компьютерные системы и сети

Заполните пропущенные слова и словосочетания в предложениях

Одним из первых устройств, облегчающих вычисления, можно считать
(1)_______________________________. Следующим этапом люди изобрели
(2)___________________________________. А впоследствии и до сих пор мы пользуемся
(3)____________________________________________________________.

Компьютерные системы и сети

Заполните пропущенные слова и словосочетания в предложениях

Робот является одним из признаков развития вычислительной техники (1)__________
поколения, потому что в основе его лежит(2)________________________ интеллект.

Как работает компьютер

1. Прочитайте текст и заполните таблицу «Функции операционной системы».

Операционная система (ОС) — это программа, которая выполняет функции посредника между пользователем и компьютером.
В качестве ресурсов компьютера обычно рассматривают: • время работы процессора; • адресное пространство основной памяти; • оборудование ввода-вывода; • файлы, хранящиеся во внешней памяти.
Функционирование компьютера после включения питания начинается с запуска программы первоначальной загрузки. Эта программа инициализирует основные аппаратные блоки компьютера, а затем загружается ядро ОС. В дальнейшем ОС реагирует на события, происходящие в системе, как программные, так и аппаратные, и вызывает модули, ответственные за их выполнение.

В функции операционной системы входит:

• осуществление диалога с пользователем;

• ввод-вывод и управление данными;

• планирование и организация процесса обработки программ;

• распределение ресурсов (оперативной памяти и кэша, процессора, внешних устройств);

• запуск программ на выполнение; • всевозможные вспомогательные операции обслуживания;

• передача информации между различными внутренними устройствами;

• программная поддержка работы периферийных устройств (дисплея, клавиатуры, дисковых накопителей, принтера и др.).

• организация среды взаимодействия и обмена информацией между работающими программами. Операционную систему можно назвать программным продолжением устройства управления компьютером. Операционная система скрывает от пользователя сложные подробности взаимодействия с аппаратурой, образуя прослойку между ними.

2. Прочитайте ситуации. Определите, о каких функциях операционной системы идет речь.

Как работает компьютер

1. Обсудите ситуацию в группе. Пользователь соединил комплектующие компьютера: системный блок, монитор, клавиатуру, процессор, наушники, но компьютер не работает. Запишите необходимые действия, чтобы заработал компьютер.

__________________________________________
2. Заполните таблицу.

Беспроводные сети

Рассмотрите изображение. Определите источник беспроводной сети.

3. Дополните алгоритм создания содержания к реферату «Казахские народные сказки».

1) Установить курсор на нужной странице.

2) Перейти на вкладку «_____________________».

3) Нажать на опцию «_______________________».

4) Выбрать тип оглавления.

Беспроводные сети

Прочитайте информацию преимущества и недостатки беспроводной связи (http://www.doctorrouter.ru/preimushhestva-nedostatki-besprovodnoj-seti/). Заполните таблицу.

Даны устройства компьютера. Определи внутренние устройства.

Внутренние устройства: ______________________________

Дан список периферийных устройств: a) микрофон; b) принтер; c) звуковая колонка; d) монитор; e) сканер. Проклассифицируй данные устройства.

Даны определения. Укажите термины для каждого из них.

Дана схема.

Укажите названия компонентов 1 и 2.

Компонент 1: ________________________________

Компонент 2: _________________________________

Отметьте программы, являющиеся операционными системами, знаком √.

Раннесредневековые государства на территории Казахстана Письменность древних тюрков

Установите соответствие государств с правителями

Запишите в таблицу выбранные буквы рядом с соответствующими цифрами.

Объясните особенности развития тюркских государств

Раннесредневековые государства на территории Казахстана Письменность древних тюрков

Внимательно прочитайте текст и ответьте на вопросы.
Самым крупным образцом тюркского рунического письма являются памятники в бассейнах рек Орхон и Енисей. По месту находки памятников это письмо стали называть «орхоно-енисейским». Наиболее известны из них стелы в честь Бильге-кагана и его брата, полководца Культегина, а также стела советника каганов Тоньюкока.
В документах подчеркивается, что все, написанное на «вечном камне», высечено для того, чтобы тюркский народ знал, чего ему следует опасаться, а чему следовать. Хвала и упрек прежним и нынешним поколениям, постоян¬ные призывы к слушателям делают повествование эмоцио¬нальным. «Начертавшим на вечном камне» «слово и речь» своего кагана, был историограф царствующей династии Йоллыг-тегин. Йоллыг-тегин – первый названный по имени автор в истории тюркоязычной литературы.

Какие памятники древнетюркской письменности вы знаете?

Какую информацию о политике Бильге кагана и Культегина по укреплению государства предоставляют «Орхонские письмена»?

Почему памятник Культегина имеет важность в современный период? Привидите 2 аргумента.

Заполните таблицу раннетюркских государств, выявляя их сходства и различия:

Определите достижения кочевников в военном искусстве: опираясь на рисунки и ранее полученные знания ответьте на вопросы приводя в каждом ответе по два аргумента в защиту своей позиции:

1) Какую роль в успешности армии тюрков играло развитие металлургии? ___________
2) Какую роль в успешности армии тюрков играло развитие военного искусства? _____________
3) Какую роль в успешности армии тюрков играло воспитание и образ жизни тюрков? ____________
4) Почему несмотря на численный перевес китайской армии, им не удавалось победить тюрков в открытом бою? __________________________

Вставьте в текст пропущенные слова.
В раннем средневековье основными центрами городской культуры были-Южный Казахстан и ______________. Средневековый город состоял из трех частей. Центральная часть города называлась-_____________________, здесь располагалась ставка правителя города. Эта часть города имела мощную оборонительную систему, большие красивые залы, большие хранилища. Вторая часть города носило название-__________________________, эту часть заполняли знатные городские жители. Ко второй части примыкала третья часть города__________________, которое состояло в основном из ______________. Этот район города тоже был защищен высокой стеной.

Используя исторические знания и информацию из исторического источника приведите доказательства изменений средневековой городской культуры Казахстана под влиянием Великого шелкового пути
«Великий шелковый путь стал мощным стимулом развития городской цивилизации. Вдоль торговых путей расцветали древние и возникали новые города, выраставшие из торговых факторий, караван-сараев, ханских ставок. Крупнейшими на территории Южного Казахстана были Испиджаб Тараз, Суяб, Алмалык, расположенные на трассе, ведущей на восток, Каялык на дороге в Южную Сибирь, Фараб, Сауран, Сыгнак, Джанкент, Дженд выросшие на берегах Сырдарьи вдоль северной ветки дороги».

Раннесредневековые государства на территории Казахстана

Заполните таблицу.

Определите взаимосвязь между этими государствами

___________________________________________________________

Раннесредневековые государства на территории Казахстана

Раскройте значение понятия «Страна Великой степи».
Сравните карты Древнего Казахстана и Казахстана в Средние века. Опишите изменения.

___________________________________________________________

Түркі қағанаттарының басқарудағы ерекшелігі мен ұқсастығын анықтаңыз

Письменность древних тюрков

Обозначьте на контурной карте тюркские государства в VI-IX веках, указывая названия соседних государств

Назовите современные государства, на территории которых располагался Восточно-Тюркский каганат.

Определите и назовите государство, с которым вел непосредственные взаимоотношения Восточно-Тюркский каганат.

Деректі қолданып көшпелілердің әскери өнердегі жетістіктерін сипаттаңыз

«Түрік аң мен құсқа, сайыс кезінде нысанаға, адамдарға, тұлыпқа да, әртүрлі бейнелерге де, жыртқыш құстарға да садақтан атқан оғын дәлдеп тигізеді. Оқ жаудырып ол жылқысын алға да, артқа, жоғары және төмен жаққа да шаптырады. Араб-хариджит бір жебені садаққа салғанша түрік он оқ атып үлгереді. Оның епті жылқысы тау жоталарына оңай шығып, шатқалдарына еш қиыншылықсыз түседі, тегіс болмаса ондай жерлерге хариджит шыға алмайды. Түріктің төрт көзі бар: екеуі – алдында, екеуі – желкесінде».
Әл –Джахиз «Манақиб әл-атрак» еңбегі IX ғасыр
1. Түріктердің әскери өнеріне мәтіннен үш дәлел келтіріңіз.
_________________
2. Көшпелілердің кем дегенде екі қару-жарақтарын көрсетіңіз.
_________________
3. Түріктердің әскери жетістіктеріне үш мысал келтіріңіз.
_________________

Письменность древних тюрков

Прочитайте отрывок перевода текста памятника древнетюркской письменности (Памятник Культегина. Малая надпись) и ответьте на вопросы.

Какие сведения об истории Тюркского каганата приводятся в данном тексте?

Какие сведения о религии тюрков можно получить из этого текста?

Ұлы Жібек жолына қатысты тұжырымдардың ақиқат немесе жалған екендігін анықтаңыз:

Атлахская битва

Заполните таблицу. Какое историческое значение Атлахской битвы в имело в судьбе арабов и китайцев?

Мәтінді пайдаланып, берілген сұрақтарға жауап беріңіз:
VI – XII ғасырларда Қытайдан батыс бағытқа Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан арқылы өтетін жолдың маңызы артты. Жол бойындағы Испиджаб, Тараз, Құлан, Аспара, Алматы, Талғар, Қойлық, Түркістан, Отырар, Сауран, Сығанақ, Янгикент қалалары гүлдене түсті. Әртүрлі елдерден шыққан саудагерлер мен жиханкездер Жібек жолы бойымен ортағасырлық Қазақстан қалалары арқылы өтті.

1. Картадағы Ұлы Жібек жолының бойында орналасқан қалаларды, орналасқан жерлерін анықтаңыз._________________
2. Ұлы Жібек жолының қала мәдениетіндегі сәулет өнері, қолөнер, діннің дамуына әсерін анықтаңыз.

Атлахская битва

Используя иллюстрации, опишите вооружение воинов-кочевников.

Огузское государство

Используя карту, опишите геополитическое положение государства огузов. Назовите современные государства, на территории которых располагалось государство огузов.

Кимакский каганат

Раскрасьте на карте районы развития городской культуры.

Начало формирование тюркского мира

Используя карту, опишите процесс миграции тюркских племен.

Қазақстан территориясындағы ерте ортағасырлық мемлекеттер

Кестедегі сұрақтарға жауап беріңіз

Мемлекетті күшейтудегі қызметін сипаттап, сөйлемдерді жалғастырыңыз.
Мен, Бумын қаған …
Мен, Шегу қаған …
Мен, Білге қаған …
Мен, Мұқан қаған …

Қазақстан аумағындағы ерте ортағасырлық мемлекеттер

Мәтінге және өз біліміңізге сүйеніп, Түрік қағанатының сыртқы саясатындағы әр бағытының маңыздылығын сиппаттап кестеге толтырып жазыңыз.

Түріктер әрісі Бумын, берісі Мұқан қағанның тұсында жужандарды бас көтерместей етіп жеңді. Түріктер өз биліктерін батыс бағытта да жүргізе бастайды. Осы жорықта Бумын қағанның інісі Иштеми 10 түмен әскерді басқарды. Ол күшпен ху елін (соғдылықтарды) жаулап алуға аттанды. Алтайдың теріскейіндегі тайпаларды бағындырды.Түріктер 555 жылдың өзінде Арал теңізіне дейін жеткен және жол бойы ешбір тегеурінді қарсылық көрмеген. Түріктер Орта Азияның ішкі аумақтарына қарай жасаған жорықтарында эфталиттерден қатты қарсылық көріп, жорықтарын уақытша тоқтатуға мәжбүр болған. Оларды он жылдан кейін, 563-567 жылдары жаулап алды. 581 жылы (Тобо қаған қаза болғаннан кейін ) қағанат ішінде өзара соғыс басталды.

Қазақстан аумағындағы ерте ортағасырлық мемлекеттер

«Ұлы Дала Елі» ұғымының мағынасын ашыңыз.

Ежелгі Қазақстан мен Орта ғасырлардағы Қазақстан картасын салыстырып, қандай өзгерістер орын алғандығын сипаттаңыз.

Көне түркі жазуы

1. Суретті негізге ала отырып, сұрақтарға жауап беріңіз

2. Көне түркі жазуының маңыздылығын анықтаңыз.

Атлах шайқасы

Мәтінмен танысып сұрақтарға жауап беріңіз
Араб шапқыншылығы және Саманидтер тұсындағы Түркістан
VІІІ ғасырдың 30-жылдары арабтар Сырдария түбінде түріктерді талқандады. Бұл көшпелі түрік империясының ыдырауына әкелді. 751 жылы Талас түбінде араб әскерлері қытай әскерлерін жеңді. Талас түбіндегі шайқас Түркістанда мұсылман немесе қытай мәдениеті үстемдігі орнауы мәселесін шешті.
Арабтар тұтқынға алынған қытайлықтардан қағаз жасауды үйреніп, бүкіл әлемге таратты. Арабтар батыстан Түркістанға мата өндірісін әкелді.
Парсылар Түркістанға келіп қоныстана бастады, соғды тілінің жойылуы осыған байланысты болса керек. Парсылар өңірде қала мәдениеті мен өндірістің дамуына ықпал етті.

Атлах шайқасының қытайлықтар үшін маңызы қандай болды?
______________________
Атлах шайқасының арабтар үшін маңызы қандай болды?
_______________________
Атлах шайқасының түріктер үшін маңызы қандай болды?

Түркі әлемі қалыптасуының басталуы

Төмендегі суретті пайдаланып, сұрақтарға жауап беріңіз.

• Бұл қандай процесс?
• Бұл процесте Ежелгі Қазақстан мен ерте орта ғасырлық мемлекеттер арасында қандай байланыс болуы мүмкін?

Түркі әлемі қалыптасуының басталуы

Төменде берілген тайпалардың орналасуын, көші-қон бағыттарын стикер қолдана отырып картада белгілеңіз.
 ғұн тайпаларының миграциясы
 түркі тайпаларының миграциясы
 оғыз-қимақ тайпаларының миграциясы
 қыпшақ тайпалары тайпаларының миграциясы

Аяз би ертегісі

Ертегідегі Жаман (Аяз би) бейнесіне талдау жасаңыз. Оның бейнесі арқылы халықтың қандай арманы мен ойы көрініс тапқан деп ойлайсыз? _____________________________

Алып Ер Тұңға жыры

«Алып Ер Тұңға» жырының көркемдік және қолдану ерекшелігіне тоқталыңыз.

Алып Ер Тұңға жыры

«Алып Ер Тұңға» жырында көтерілген әлеуметтік мәселеге сыни хабарлама жазыңыз.

_____________________

«Қашықтасың туған жер

Көркемдегіш құралдарды пайдалана отырып, өлеңді мәтін түрінде жазып шығыңыз.

_______________________________

Доспамбет жырау «Қоғалы көлдер, қом сулар», «Айналайын, Ақ Жайық»

Доспамбет жырау «Қоғалы көлдер, қом сулар», «Айналайын, Ақ Жайық» өлеңдерін мәнерлеп жатқа оқыңыз.

1. Ертегілер түріне жатпайтын нұсқаларды көрсетіңіз.
А) Шыншыл ертегілер
В) Арнаулы ертегілер
С) Хайуанаттар жайлы ертегілер
Д) Қиял ғажайып ертегілер
Е) Тапқыр ертегілер

Берілген шығармаларды идеясымен сәйкестендіріңіз.

«Аяз, әліңді біл, құмырсқа, жолыңды біл» дегенді қалай түсінесіз?

«Кетбұғадай билерден
Кеңес сұрар күн қайда?!» деген жолдар арқылы автор өзі және өмір сүрген заманы туралы не айтқысы келді? Пікіріңізді жазыңыз.

«Алпы Ер Тұңға» жырындағы батырдың бейнесін талдаңыз, мысалдармен дәлелдеңіз, өзіндік қорытынды жасаңыз.

6. Ғұлама Әл-Фарабидің төмендегі өлең жолдарының астарлы мағынасын анықтап, талдаңыз, өзіндік тұжырым жасаңыз.
Өрге жүзген өнегелі ісімен,
Таңда адал дос, өз теңіңнің ішінен.
Жүргендер көп достық атын малданып,
Алайда тек қалма оған алданып

Төменде берілген тапсырманың біреуін таңдап орындаңыз, ойдың жүйелі берілуіне, тіл тазалығына көңіл аударыңыз.

1. «Аяз би» ертегісіндегі көтерілген мәселенің бүгінгі таңдағы рөлі қандай?» сыни пікіріңді білдіріп жазыңыз, ойыңызды дәлелдеңіз.

2. Алып Ер Тұңға сияқты батырлардың ерлік істері мен олардың тарихтағы рөлін бағалап, сыни көзқарасыңызды білдіріңіз, ойыңызды дереккөздерге сүйеніп дәлелдеп жазыңыз.

3. «Әркімнің туған жері – Мысар шаһары» тақырыбында сыни хабарлама жазыңыз, оқыған шығармалармен байланыстырыңыз.

Туған жерім - аялы алтын бесігім

Топ ішінде «Әдеби шеңберге» қатысыңыз. Мына рөлдердің бірін таңдап, жыр бөлімдерін талқылаңыз.

1) Талқы себепшісі – ертегі бойынша (кейіпкерлері, сюжеті, қарым-қатынасы, автор позициясы, т.б. бойынша) сұрақтар құрастырады.

2) Белгілеуші – ертегінің қай бөлімі ең маңызды деп санайды, ойын дәлелдейді.

3) Байланыстырушы – оқиғалардың бірін өмірмен байланыстырады, дәлелдейді.

4) Қорытындылаушы – көтерілген мәселені қорытындылайды.

Қазақстандағы көрікті жерлер. Лексикография

Суреттерді мұқият қарап, онда Қазақстанның қандай жерлері бейнеленгенін жұпта әңгімелеңіз. Суреттер арқылы тыңдалым мәтінінің тақырыбын болжап, талқылаңыз.

Қазақстандағы көрікті жерлер. Лексикография

Мәтіннің алғашқы бөлігін мұқият тыңдап, талқылаған тақырыптарыңызбен салыстырыңыз және мәтіннің келесі бөлігі не туралы болатынын болжаңыз.
Қазақстанның көрікті жерлері
1-бөлігі Қазақстанда шипалы су шығатын әрі емдік балшығы бар табиғаты ғажап, әдемі жерлер көп. Қазақ жерінде табиғи емдік қасиеті бар жерлер туралы алғашқы мәліметтер ХІХ ғасырдың орта кезінде белгілі бола бастайды. 1834-1880 жылдар аралығында Шығыс Қазақстандағы Рахман бұлағы, Қапал Арасан, Бурабай, көлінің, Барлық-Арасан бұлағының шипалы қасиеттері туралы белгілі болды. 1920-1925 жылдар аралығында Бурабай, Мойылды, Ауыл, Сер, Рахман бұлақтары, Шымған, Жаңақорған курорттары ашылды.
2-бөлігі Жоғарыда аталған демалыс орындарының әрқайсысының табиғаты ерекше. Демалыс үйлері, туристік базалар, санаторийлер орналасқан жерлердің табиғаты көркем, ауасы таза, суы мөлдір. Мұнда денсаулығы нашарлаған адамдардың тынығып, күш жинап, ем қабылдап, күшқуатын қалпына келтіруге барлық жағдай жасалған.

Қазақстандағы көрікті жерлер. Лексикография

Мәтінді мұқият тыңдаңыз және құрылымдық ерекшелігіне назар аударып, сұрақтарға жауап беріңіз.
Қазіргі таңда республикамызда туризмнің барлық түрлері дамып келеді. Сондықтан болар, демалуға қолайлы ел ретінде Қазақстанның танымалдылығы күн санап артуда. Сонымен еліміздің қай жерлерін міндетті түрде көру керек? Бірінші орында кіші Швейцария – Бурабай. Ол республикамыздағы ең танымал туристік бағыт саналады. Бұл жердің әсем табиғаты, көптеген қонақүйлері, шипажайлары мен дамыған инфрақұрылымы демалушыларға ұмытылмас әсер сыйлайды. Сондықтан болар бұл жер халық арасында екінші Швейцария деп аталып кеткен. Бұл жерде демалып қана қоймай, ем қабылдауға да бар жағдай жасалған. Бурабайда демалып үлгерсеңіз, онда Ұлы Жібек жолы бойымен экскурсиялық саяхатқа аттануға болады. Бұл бағыт ең танымал және тарихи маңызды орындар арқылы өтеді. Жол бойында қазақ халқының бірегей сәулет және археологиялық ескерткіштері, атап айтсақ, Айша-Бибі, Бабаджа қатын, Қарахан кесенелері орналасқан. Осы жерлерден ерекше рухани күш алуға болады. Қазақстанда көз тартар көрікті жерлер, тарихи мекендер жеткілікті. Атап айтсақ, Шарын шатқалы мен Шарын өзені, Ақсай шатқалы, Алакөл мен Балқаш көлдері, Шымбұлақ курорты, Қорғалжын қорығы, Зайсан көлі, Марқакөл қорығы, Қатон-Қарағай ұлттық саябағы, Жидебай-Бөрілі қорық-мұражайы. Әрине, бұл тізімді жалғастыра беруге болады. Халқымыздың пейілі сияқты кең, көңілі сияқты дархан даламызда жабайы табиғатпен қауышып, рухани азық алып, жері, суы мен ауасының шипасын көруге мүмкіндік бар. Одан басқа не керек?
1. Мәтін қанша бөлімнен тұрады?

A) І

B) ІІ

C) ІІІ

D) ІV
2. Мәтіннің кіріспе бөлімінде не туралы айтылады?

A) Демалушыларға жасалған жағдай туралы

B) Еліміздің әлемге әйгілі сұлу жерлері туралы

C) Еліміздің саяхат саласының өркендеуі туралы

D) Тарихи маңызды орындардың өркендеуі туралы
3. Мәтіннің негізгі ойы қандай?

A) Ем қабылдайтын демалыс орындарын жетілдіру керек.

B) Жер аумағы халқымыздың ниеті тәрізді өте кең.

C) Қазақ елінде демалатын әсем жерлер баршылық.

D) Тарихи жәдігерлерді қалпына келтіруге көмек қажет.

Жауаптары: 1D 2C 3C

Ұлттық және отбасылық құндылықтар. Фонетика

1. Мәтіндерді мұқият оқып, стилін ондағы сөздер арқылы анықтап, дәлелдеңіз.
1-мәтін
Әке мен бала Бір адам он жасар баласын ертіп, егін даласынан жаяу келе жатса, жолда жатқан бір ескі тағаны көреді. Ол баласына: — Балам, анау тағаны ала жүр, — дейді. — Іммм, сынып қалған ескі тағаны алып неғылайын? — дейді еңкейіп, тағаны алуға ерінген баласы. Әкесі үндемейді, тағаны өзі иіліп алады да, жүре береді. Қаланың бір шетіне келгенде темірші ұсталар бар екен, соған жеткен соң, әкесі қайырылып, бағанағы тағаны соларға үш тиынға сатады. Одан біраз жер өткен соң, шие сатып отырғандардан ол үш тиынға бірталай шие сатып алады. Сонымен шиені орамалына түйіп, шетінен өзі бір-бірлеп жеп, баласына қарамай, аяңдап жүре береді. Біраз жер өткен соң, әкесінің қолынан бір шие жерге түсіп кетеді. Артында келе жатқан баласы жерге түскен шиені жалма-жан жерден алып, аузына салады. Біраздан соң және бір шие, одан кейін тағы бір шие, сонымен әкесінің қолынан түскен шиені он шақты рет иіліп, жерден алып жейді. Ең соңында әкесі тоқтап тұрып: — Балам, көрдің бе, бағана тағаны жамансынып, жерден бір ғана иіліп көтеріп алуға ерініп едің, енді сол тағаға алған шиені бінеше рет еңкейіп алдың. Бұдан былай есіңде болсын, балам, аз жұмысты қиынсынсаң, көп жұмысқа тап боларсың, азды қанағат ете білмесең, көптен де құр қаласың, — деді.
2-мәтін Бірде Төле би Мойынқұмдағы елдің дау-дамайын шешіп, ауылына қарай қайтқанда, бір топ қарақшының қолына түседі. Сонда Төле би: «Әй, сендерге керегі мал ма, жан ба, жан керек десеңдер, қинамаңдар, тез өлтіріңдер, мал керек десеңдер, алдарыңа айдатып әкелдірейін, бізді босатыңдар», — дейді. Қарақшылар: «Бізге мал керек», — дейді. Сонда Төле би: «Менде мал көп, бай адаммын. Бірақ сендер сенбейсіңдер. Сондықтан біреуің менің атыма мініңдер, киімімді киіңдер, мен хат жазып жіберейін», — дейді. Хатты былай жазады: «Кенже ұлыма құда түстім. Соған 40 құнан атан, 20 бура, 8 ақбас атанымды осы барған адамнан айдатып жіберіңдер. Бұған қоса оң босағамда тығулы алтынымды, сол босағамдағы күмісімді қоса беріңдер». Қарақшылар екі жігітті бидің аулына жібереді.

Ауыл адамдары бидің бұл хатын түсіне алмай, қатты дал болады. Сонда келіні Данагүл былай дейді: «Жоқ, би атам 40 қарақшының қолына түскен екен. 40 құнан атан дегені – 40 мықты жігіт, 20 бура дегені – 20 палуан, 8 ақбас ата дегені – 8 ақсақал кісі, ал атаған алтыны мен күмісі – баласы және келіні – мен ғой. Қой, тез жетіп, би атамды құтқарайық». Сөйтіп Данагүлдің ақылымен хатта көрсетілген малды екі қарақшының өзіне айдатып, олардың соңынан 40 жігіт, 20 палуан, 8 ақсақал, әрі Төле бидің баласы және келіні Данагүл көрінбестен қоса еріп отырады. Осылайша бұлар Төле би мен оның серігін босатып алады. Осы оқиғадан соң, Данагүлдің ақылдылығы мен тапқырлығы елге жайылыпты.
2. Екі мәтінді мұқият оқыңыз. Кестеге сүйене отырып, мәтіндерді салыстырыңыз.

Ұлттық және отбасылық құндылықтар. Фонетика

Жағдаятты мұқият оқып, отбасы мүшесінің біріне арнап құттықтау жазыңыз. Құттықтаудың стильдік ерекшелігін, құрылымын еске түсіріңіз. Орфографиялық норманы сақтаңыз.
Әке, ана, бауырларыңыз — сіздің отбасыңыздағы ең құрметті жандар. Олардың үйде орындары да ерекше. Бір қызығы, бүгін сіздің үйде бірнеше адамның туған күні қатар келіп тұр. Сіз біреуіне қолдан сыйлық жасасаңыз, біреуіне арнап құттықтау жазамын деп шештіңіз. Ендеше іске сәт.

Айтылым
Берілген тақырыптардың бірін таңдап, жұбыңызбен диалог құрастырыңыз (6-8 сөйлем). Диалогке қатысуда жұбыңызбен сөйлесу әдебін сақтаңыз.
1) Менің отбасымдағы дәстүрлер мен ережелер
2) Ауыл мен қаланың ұқсастықтары мен айырмашылықтары
3) Қазақстан таулары

Ұлттық және отбасылық құндылықтар. Фонетика

Мәтінді мұқият оқыңыз. Мәтіндегі орфографиялық және пунктуациялық қателерді түзетіп, дәптеріңізге жазыңыз. Қателерді түзетуде сөздіктер мен емле ережелеріне сүйеніңіз. Екпін түрлерін ажыратыңыз.
Ақ тілегі атаның
Сен қосылып немерем, Кеңейді ғой керегем.

Әттең қолдан келмейді, Айды алып берер ем.

Саған терді төгер ем, Бар нәрсемді берер ем.

Оның бәрін аз десең, Жан беруге көнер ем,

Сен аман бол немерем!
Ұрлап жатыр күн-түн-ді, Көп, күттім мен бұл күнді.

Ешнәрсеге қимаймын, Сенің таза күлкіңді.
Жатыр күлкің жаңғырып, Жұртты естен тандырып.

Балғын тілің жүр менің, Мейірімімді қандырып.

Әжеңді де жұбаттың, Қайғымызды уаттың.

Қартайған да атаңды, Жас баладай қуанттың.

Әлемнің жеті кереметі. Лексикография

1. Берілген суреттерді мұқият қарап, аталған тақырып бойынша ой шақырып, эссе жазуға дайындалыңыз.

2. «Әлемнің жеті кереметін» «Әлемнің жаңа жеті кереметі» деп уақыт өткен сайын өзгертіп отыру дұрыс па?». Осы мәселеге байланысты өзіндік көзқарасыңызды білдіріп, тақырыптан ауытқымай, құрылымын, мазмұнын сақтап, нақты аргументтер келтіріп, эссе жазыңыз. Орфографиялық норманы сақтаңыз.

Әлемнің жеті кереметі. Лексикография

Мәтінді мұқият тыңдаңыз. Мазмұны бойынша берілген сұрақтарға жауап беріңіз.

 Аспалы бақты кім салдырды?

 Патшаның сүйікті жарының есімі кім?

 Бақ қай шахарда орналасқан?

 Бақты салуға не себеп болды?

 Бақтың жойылып кетуіне не әсер етті?

 Кім қазба жұмыстарын жүргізді?

Семирамиданың аспалы бағы Тигр және Евфрат жарыса аққан қос өзен аңғарын жайлаған Месопотамия өз қойнауына талай кереметті жасырды. Тарихы бай Шумер мен Аккад мәдениетінің керемет туындысы – Вавилон патшасы Навуходоносордың (б.з.д. 605-562) сүйікті жары Семирамидаға арнап салдырған аспалы бағы. Оның тарихы былай еді: кәмелетке толған Навуходоносор патша алыстағы тау елі – Мидияның ханшасы Шамурматқа (грекше Семирамида) құда түсіп үйленеді. Сүйікті жарымен бірге Вавилон шаһарына оралады. Бірақ көркіне ақылы сай ассириялық ханша сол елге келгелі бір жадырап күлмейді, ешкіммен сыр ашып сөйлеспейді. Жатса-тұрса елін, жерін аңсайды. Көк шалғын желектері мен хош иісті райхан гүлдерін, кәусар бұлақ суларын сағынады. Ал Вавилон шаһарында аңызақ жел мен аптап ыстықтан өзге ештеңе жоқ. Күндіз де ыстық, түнде де ыстық. «Қайткенде сүйіктімнің бабын табамын?» деп көп ойланған патша «туған жерін көз алдына келтірем» деп, айрықша әсем бақ салуды бұйырады. Сөйтіп патша сарайының кең ауласында кірпіштен әсем террасалар орнатылады. Кірпіш үстіне жанартаудың лавасын құйып, оның үстіне қорғасын плиталар қояды, оған қоса құнарлы май топырақ төгіледі. Құнарлы топыраққа әлемдегі бар әдемі жасыл желекті отырғызады. Мыңдаған құлдар күн сайын төменнен жоғарыға су айдап, жасанды тоғандарды толтырады. Бақшаның беті солтүстік батысқа қарайды, күнбатыстан соққан самал жел Семирамида ханшайымның жабырқаған көңілін жадыратады. Вавилонның құлдырауынан кейін су тасқыны бүкіл елді шайып кетеді. Кейіннен 1898 жылы Роберт Кольдевейдің қазба жұмыстарының нәтижесінде аспалы бақтың қалдықтары Ирактағы Хилла қаласынан табылады.

Әлемнің жеті кереметі. Лексикография

1. Мәтінді мұқият оқыңыз. Берілген тапсырмаларды орындаңыз.
Александрия маягі Фарос аралының шығысындағы Египеттің эллиндік орталығы Александрия қаласының маңында орналасқан. Қала атын әлемге танытқан Фарос маягі біздің заманымыздың III ғасырында салынды. Тұтастай мәрмәр тастан қашалған, асқан шеберлікпен қаланған маяктің биіктігі – 150 метр. Сол заманда бұдан биік құрылыс жоқ еді. Бүкіл грек әлеміндегі мұндай үлкен көлемдегі құрылыстың авторы – Книдтен шыққан Сострат. Мәрмәрдан соғылған құрылыстың бір қабырғасына ол: «Книдтен шыққан Дексифананың ұлы Сострат, бұл құрылысты теңізшілерді құтқарушы құдайларға арнадым», – деп ойып жазған. Оның үстіне саз балшықтың жұқа қабатымен патша Птоломей Состердің жорық жырынан үзінді келтірген. Уақыт өте келе сылағы түсіп қалған соң, ұлы инженердің аты белгілі болады. Маяк құрылысын салу кезінде Александрия ғалымдары ойлап тапқан құрылғылар пайдаланылған. 120 метрлік үш қабатты мұнараның төменгі қабаты төрт қырдан тұрады. Бұл төртеуі төрт бағытқа – батысқа, шығысқа, солтүстікке және оңтүстікке қараған. Екінші қабаттың сегіз қыры сегіз жақтан соққан жел бағытына ыңғайластырылған. Үшінші қабатта биіктігі жеті метр Посейдон мүсіні мен күмбез арасын жалғаған шырақ тұр. Металл айналардың күрделі жүйесі шамның шырағын ұлғайтып, жарқырата түседі. Бұл теңіз кеңістігін бақылауға мүмкіндік берді. Бұл ғажайып құрылыс ХIV ғасырға дейін сақталып келген.
2. Мәтіндегі негізгі және қосымша ақпараттарды ажыратыңыз.

3. Сұрақтарға жауап беру арқылы детальді ақпараттарды анықтап, түсіндіріңіз.

 Фарос қайда орналасқан?______________________

 Маяк қашан салынды? _____________________

 Маяктың биіктігі қанша? ________________________

 Авторы кім? ______________

Әлемнің жеті кереметі. Лексикография

Берілген эпизод үзіндісі бойынша сұрақтарға өз сөзіңізбен жауап беріп, мәтіндегі негізгі ойды анықтаңыз.

Бала Абай көп ішінен, ең алдымен өзінің шешесін көріп, соған қарай жүре беріп еді, шешесі анадай жерде тұрып:

— Әй, шырағым, балам! Арғы жағыңда әкең тұр… сәлем бер! — деді.

Абай жалт қарап еді, әкесін көрді. Алыстау жерде, қонақ үйдің сыртында, қасында екіүш үлкен кісі бар — әкесі Құнанбай тұр екен. Ыңғайсыздықпен қысылып қалған бала, шешесінің сондайлық салқын сабырының мәнін ұқты да, әкесіне қарай тез бұрылды.

… Әкесі азғантай уақыт Абайға қарап алып:

— Балам, бойың өсіп, ер жетіп қалыпсың-ау! Молда болдың ба? Бойыңдай боп білімің де өсті ме? — деді.

Әлемнің жеті кереметі. Лексикография

Берілген тақырыптардың бірін таңдаңыз. Бір-біріңізбен тақырып бойынша жұпта диалог құрыңыз.

Диалог тақырыптары

1) Отан отбасынан басталады

2) Отбасындағы тойланатын мейрамдар

3) Отбасындағы міндеттер

4) Отбасы құндылықтары

Әлемнің жеті кереметі. Лексикография

Жұпта таңдаған тақырыптарыңыз негізінде ақпараттарды жинақтап, постер жасаңыз. Постер дайындауда берілген талаптарды ескеріңіз:

• постердің мазмұндылығы;

• постердің тақырыпты ашуы;

• көркем безендіру;

• креативтілік.

Ұсынылатын тақырыптар

Әлемнің жеті кереметі. Лексикография

1. Мәтінді мұқият оқыңыз. Мәтіндегі зат есімдерді мағынасына қарай төмендегі кестеге топтап жазыңыз.

Дәстүрлі қазақ отбасында ата-баба тәрбиесі ерекше. Қазақ отбасында ата-әжені, әкешешені ерекше құрметтеген. Олардың тікелей үрім-бұтақтары ата-аналарын қартайғанда қамқорлыққа алуға міндетті. Қазақстан Республикасының Конституциясында ата-аналар мен олардан тараған балалардың құқықтық қарым-қатынастары заң түрінде бекітіліп, өркениетті жолдармен қорғалады. Ата-ана балаларының тәлім-тәрбиесіне қаншалықты жауапты болса, балалар да кейін әке-шешелері қартайғанда оларға қамқорлық жасауға міндетті. Қазақ отбасында әкенің орны ерекше. Әке – отбасының тірегі. Ананың орны да ерекше. Әке де, балалар да ананы сыйлайды, құрметтейді. Әке мен шеше ақылдасып, үйленген ұлдарына енші бөледі. Тұрмысқа шыққан қыздарына жасау береді.

2. Берілген суреттердің бірін таңдап, ауызша мәтін құрыңыз. Мәтінге ат қойыңыз. Ауызша мәтін мазмұнында деректі және дерексіз зат есімдерді қолданыңыз.

Әлемнің жеті кереметі. Лексикография

Берілген көптік мәнді есімдерді пайдаланып, мәтін құрастырыңыз. Мәтінге ат қойыңыз. Көптік мәнді есімдер: жанұя, отбасы бақыты, ақыл, өмір, шындық, әдет, тәрбие, ақыл мен ой, ата-ана

Әлемнің жеті кереметі. Лексикография

Берілген қасиеттердің ішінен Абайға сай келетін 3 мінездемені анықтап, мәтіннен дәлел келтіріңіз. Құнанбай мен Ұлжаннан туған төрт ұлдың бірі Абай жастайынан-ақ ерекше қабілетімен, ақылдылығымен көзге түседі. Балаға сыншы әкесі осы баласынан қатты үміт етеді. Әкесі оның зеректігін байқағаннан кейін, 10 жасқа толған соң Семейдегі Ахмет Риза медресесіне береді. Медреседе төрт жыл оқығаннан кейін, оқудан шығарып алып, қасында ұстап, ел басқару ісіне баули бастайды. Әкесінің төңірегінде ел жақсыларымен араласып, өз халқының рухани мәдениет жүйелерімен жете танысады. Өзі билер үлгісінде шешен сөйлеуге төселеді. Ұтымды сөзімен, әділ билігімен елге танылып, аты шығады. Көп ұзамай, жетпісінші жылдардың бас кезінде Қоңыр Көкше дейтін елге болыс болады. Билікке араласып, біраз тәжірибе жинақтағаннан кейін ол халық тұрмысындағы көлеңкелі жақтарға сәуле түсіруге күш салып бағады. Бірақ онысынан пәлендей көңіл тоятындай нәтиже шығара алмайды. Сондықтан халқына пайдалы деп тапқан істерін көркем сөзбен, әсіресе, өлеңмен насихаттамақ болады. Абайдың басқа балалардан алымдылығын аңғарған Құнанбай оны елге шақырып алып, өз жанына ертіп, әкімшілік-билік жұмыстарын жүктейді. Ұсынылатын мінездемелер тізбегі: зерек, өнерлі, еңбекқор, әділ, сыпайы, ашушаң, батыл

2. Мәтіндегі ақпараттарды қолданып, бала Абайға мінездеме жазыңыз.

1. Мәтінді мұқият тыңдап, оның басты көтерген мәселесін өз сөзіңізбен түсіндіріңіз.
2. Өз жұбыңызды мұқият тыңдаңыз. Мәтіннің негізгі ойына қатысты 1 сұрақ қойыңыз.

1-мәтін
Ақсу-Жабағылы Қазақстанның ең көне қорығы, сонымен қатар Орталық Азиядағы ЮНЕСКО биосфера қорығы дәрежесін алған ең алғашқы қорық. Негізгі биік аймақтары өзінің таңқаларлық бейнелерімен жартылай шөлейттер ылғалды жазықтармен алмасып аршалы ормандарына өтеді. Ылғалды даладағы бай жазықтар аршалармен астасып жатқан жіңішке бұталардың өсуіне қолайлы жағдай туғызған. Көздің жауын алатын қатаң қарлы шыңдардың бөктерінде түрлі түсті альпі гүлдері жайқалып өскен. Ақсу-Жабағалы сирек кездесетін, тек осы аймақтарға ғана тән өсімдіктер мен жануарлардың отаны. Бұл жерде құстар әлемі өте бай. Тасты жартастардың арасынан тау кекіліктерінің ұяларын, қар арасынан тылсым қар әтештерін кездестіресіз. Тоқылдақтың ысқырған дауысы сыбызғының әнін еске салады. Күн сәулесі ойнаған жазық далаларында көбелектер ойнайды, арасынан сирек кездесетін Аполло көбелектерін де көруге болады. Өсімдіктер әлемі таңқаларлық. Кішкентай тас ағашы өзінің тамыр жаюымен белгілі.

2-мәтін
Бурабай» мемлекеттік ұлттық табиғи саябағы Ақмола облысының Щучье ауданында орналасқан. Климаты шұғыл континентальды. Саябақ аумағына көптеген көлдер мен өзендер бар. Көл шығанағындағы Жұмбақтас тауы Бурабай нышанына айналған. Бұл таудың келбеті бір жағынан бойжеткенді, екінші жағынан кейуананы бейнелейді. Бурабай өлкесінің ең биік тауы Көкше теңіз деңгейінен 997 метр биіктікте орналасқан. Тау қыраттарының үгілуі мен желдің әсерінен Бурабайда Оқжетпес, Ұйқыдағы батыр, Бүркіт, Түйе, құдыр, Сфинкс сияқты ерекше тас мүсіндер пайда болған.
Бурабай табиғаты көз тартар сұлулығымен, ауасының тазалығымен тартымды. Биік таулар, көгілдір көлдер, қарағай мен қайың ағаштары өлкенің сәнін кіргізеді.
Бұл аймаққа денсаулығын түзету мен демалу мақсатымен жыл сайын Қазақстанның түкпір-түкпірінен, сондай-ақ, алыс және жақын шетелден демалушылар келеді. Бурабай демалыс орындарында спорт кешендері орналасқан, экскурсиялық бағдарламалар жүргізіледі.

1. Мәтінді мұқият тыңдап, оның басты көтерген мәселесін өз сөзіңізбен түсіндіріңіз.
2. Өз жұбыңызды мұқият тыңдаңыз. Мәтіннің негізгі ойына қатысты 1 сұрақ қойыңыз.
[10]
1-мәтін
Бабылдың аспалы бағы – әлемнің екінші кереметі. Біздің заманымызға дейінгі VII ғасырда салынып біздің заманымыздың І ғасырында құрдымға кеткен ғажайып бақ. Аңызға сенсек, бұл жұмақ бақты Вавилон патшасы II Навуходоносор өмірлік жары, патшайым Амитиске деген махаббатын білдірмек ниетпен салған.
Шөлді, ауа райы ыстық Вавилония елінде көкке шаншыла, жапырақтары жайқалып өскен ағаштардың саясынан ескен салқын самалды аспалы бақ жергілікті тұрғындарды таң-тамаша қалдырады. Сол дәуірдің куәгерлері қалдырған деректерге қарағанда, осындай таңғажайып тамаша аспалы бақ дүние жүзінің ешбір елінде болмағанға ұқсайды. Сонысымен ол “әлемнің жеті кереметінің” біріне айналса керек.
Бақтың орны қазір Бағдат қаласының маңында сақталған. Қираған бақтың бүгінгі күнге жеткен қалдықтарының өзі адам таңқаларлық. Ауданы атшаптырым, содан-ақ бұл бақтың шынайым өмірде қандай алып бау-бақша болғанын аңғаруға болады.

2-мәтін
Жеті кереметтің ең ежелгісі де, әрі біздің бүгінгі дәуірімізге жеткені де – осы Мысыр пирамидалары. Пирамидалар Нілдің солтүстік батыс жағалауындағы сансыз қабірлер мен ғибадатханалар тұрғызылған өлілер қаласының үстіне салынды. Пирамидалардың ең көнесі – 5000 жыл бұрын тұрғызылған Джосер пирамидасы. Сәулетшісі ежелгі Египетте дәрігерлік, философиялық және ғылыми еңбектерімен танылған Имхотеп атты шебер еді. Джосер пирамидасы – көп сатылы құрылыс. Сансыз басқыштар арқылы аспанға өрлей береді. Мұның идеясы перғауындардың жердегі қарапайым халықтан биік, құдіретті екенін бар әлемге паш ету еді. Қаншама қажырлы еңбек пен адам өмірі жұмсалған бұл құрылыс Хеопс, Хефрен және Микрен пирамидаларымен жалғасын тапты.
Көлемі жағынан ең үлкен пирамида – Хеопс пирамидасы. Бүкіл жиған-тергеніне көзінің тірісінде Хеопс перғауын 20 жыл ішінде осы пирамиданы салдырды. Биіктігі 147 метр, әр қырының ұзындығы 232 метр бұл құрылысқа 2,5-3 тонналық 2 миллион 300 мың тас блоктары қолданылды

Мәтіндерді өзара салыстырыңыз. Екі мәтіннің тілдік қолданыстарынан қандай ерекшеліктерді байқадыңыз? Мәтіндердің ойына қатысты пікіріңізді білдіріңіз.
[10]

1-мәтін
Әке мен бала
Бір адам он жасар баласын ертіп, егіннен жаяу келе жатса, жолда қалған аттың бір ескі тағасын көріп, баласына айтты:
— Анау тағаны, балам, ала жүр, – деп. Бала əкесіне:
— Сынып қалған ескі тағаны алып неғылайын, – деді.
Әкесі үндемеді, тағаны өзі иіліп алды да, жүре берді. Қаланың шетінде темірші ұсталар бар екен, оған жеткен соң, əкесі қайырылып, манағы тағаны соларға үш тиынға сатты. Одан біраз жер өткен соң, шие сатып отырғандардан ол үш тиынға бірталай шие сатып алды. Сонымен, шиені орамалына түйіп, шетінен өзі бір-бірден алып жеп, баласына қарамай, аяңдап жүре берді. Біраз жер өткен соң, əкесінің қолынан бір шие жерге түседі. Артында келе жатқан бала да тым — ақ қызығып келеді екен, жерге түскен шиені жалма-жан жерден алып, аузына салды. Біраздан соң жəне бір шие, онан біраз өткен соң жəне бір шие, сонымен əр жерде бір əкесінің қолынан түскен шиені он шақты рет иіліп, жерден алып жеді. Ең соңында əкесі тоқтап тұрып айтты:
— Көрдің бе, мана тағаны жамансынып жерден бір ғана иіліп көтеріп алуға еріндің, енді сол тағаға алған шиенің жерге түскенін аламын деп бір еңкеюдің орнына он еңкейдің. Мұнан былай есінде болсын: аз жұмысты қиынсынсаң –көп жұмысқа тап боласың, азға қанағат ете білмесең – көптен де құр боласың, — деді.

2-мәтін
Жыл сайын 15 мамырда бүкіл әлемде отбасы күні тойланады. Осы мереке қарсаңында Ruh.kz порталы Отбасы институтын зерттеу орталығының жетекшісі Айгүл Рақышевадан сұхбат алды. Отбасылық құндылықтар және Қазақстандағы отбасы институты туралы әңгімелесті.
— Айгүл Қуанышбайқызы, мереке құтты болсын! Халықаралық Отбасы күнінің маңызы қандай?
-мммм…. “Ұлы жол – отбасы табалдырығынан басталад”. Осы халық мақалы арқылы бүгінгі әңгімемді бастағым келед. Отбасы, адалдық және махаббат – әр адамның өміріндегі ең маңызды құндылықтар. Адамның өмір жолы отбасынан басталад: туылу, тәрбиелеу, құндылық бағдарлары мен көзқарастарын қалыптастыру, дәстүрлерді беру, рухани-адамгершілік даму. БҰҰ Бас Ассамблеясының қарарымен 1993 жылы 15 мамырда атап өтілетін Халықаралық Отбасы күні жарияланды. … негізгі миссиясы мерекенің– қоғамның назарын отбасы проблемаларына, отбасы құндылықтарын тәрбиелеу және нығайту мәселелеріне аудару.
— Отбасы институтын зерттеу орталығының қызметі туралы айта аласызба? Қандай бағыттар бойынша жұмыс істейсіз?
— …. мммм Бүгінгі таңда Қазақстанда отбасылық саясат мемлекеттің басты басымдығы болып табылады және отбасын нығайту мен қазақстандықтардың әл-ауқаты бойынша ЖҮЙЕЛІ және КЕШЕНДІ жұмысжолға қойылған. Біздің орталықтың қызметі қоғамдық отбасы институтын нығайтуға, отбасылық құндылықтарды, отбасы мен некенің маңыздылығын қолдауға және дамытуға бағытталған. ӨЙТКЕНІ, отбасын құрып қана қоймай, сенім, шыдамдылық, түсіністік пен өзара қолдауға негізделген бүкіл әлемді қалыптастыру МАҢЫЗДЫ.

Отбасыңыздың бір мүшесінің болмысын сипаттап, мінездеме құрастырып жазыңыз. Жазылым жұмысында тақырыптан ауытқымай, абзац түрлерін жүйелі құрастырып, тақырып бойынша жеке, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздерді орфографиялық нормаға сай жазыңыз.

Жазылым
Төменде берілген екі тақырыптың бірін таңдап, эссе жазыңыз. Жазылым жұмысында тақырыптан ауытқымай, тыныс белгілердің орынды қойылуына назар аударыңыз.
1) «Кітап маған тақтан да қымбат», — деп атап көрсеткен Шекспир, дегенмен осы асыл қазынаны оқу қазіргі таңда төмендеп отыр. Көтерілген мәселе бойынша келісу, келіспеу пікіріңізді білдіріп, нақты мысалдармен дәлелдей жазыңыз.

2) Ғылым мен технология дами келе адамзаттың орнын басады деген пікірге келісу-келіспеу себептерін көрсетіп жазыңыз.

Тыңдалым
«Отан отбасынан басталады» деп жатамыз. Жанұяның береке-бірлігі – әр баланың болашақ қадамы. Өйткені ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің. Отбасы – ол да бір шағын ғана мемлекет. Отбасы тіршілігінің ежелден қалыптасқан заңы бойынша оны отағасы, ол болмаса, отанасы, одан қалса, үлкен аға не әпке басқарады, олардың сөзін өзгелері жерде қалдырмайды. Бала отбасының жылуын, қолдауын сезінгенде ғана бақытты болып ержететінін білеміз.
15 мамыр – халықаралық отбасы күні. Атаулы күнді 1993 жылы БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы бекіткен. Бұл күнді белгілеу түрлі мемлекеттерде қоғамның назарын отбасына аудару қажеттігінен туындаған. Отбасы күні алғаш рет 1994 жылы аталып өтті.
Отбасының амандығы –- әрбір елдің дамуы мен келешегінің өлшемі. Сондықтан да бүгінгі мерекеде бір-біріңізге әдемі де жылы сөздер арнап, ерекше сыйластық көрсете біліңіздер! Тек қана бүгін емес, жылдың әрбір минутында, әрбір сағатында отбасыңызды ыстық ықыласыңыз бен шексіз махаббатыңызға бөлеп жүріңіз! (130 сөз)

Мәтінге тірек болатын сөздерді табыңыз.
a) мемлекет, бала, БҰҰ, қоғам
b) дәстүр, отана, тәрбие, мереке
c) тәрбие, отбасы күні, ошақ, аға
d) Отан, отбасы, бала, отбасы күні

Берілген сөйлемдердің қайсысы негізгі және қосымша ақпарат екенін ажыратыңыз.

Берілген сұрақтарға мәтін мазмұны бойынша жауап беріңіз.
a) Отбасы күні мерекесін бекітуге не себеп болды? ________________

b) Мереке күні жақын жандарға деген құрметті қалай көрсетуге болады? ______________

Оқылым
Барлығымыз белгілі бір мекенде өмір сүреміз. Ол бірнеше үйден ғана тұратын ауыл немесе жүз мыңдаған адамы бар шулы қала болуы мүмкін. Қалалардың көпшілігі жүздеген, тіпті мыңдаған жылдар бойы қалыптасқан.
Қалалар демалыс орталықтары, әмбебап дүкендер, кинотеатрлар және музыкалық ареналармен қоса, қызметтердің көп түрімен, ал ауылдар шағын көлемдегі пошта бөлімдерімен және азық-түлік дүкендерімен қамтамасыз етеді. Ауылды жерлерде халықтың орналасу тығыздығы төменірек, таза, әрі тыныш болғанымен, кейбір адамдарға олар қалайтын орта мен өмір салтын ұсына алмайды.
Әлемдегі қалалардың барлығы бірдей қасиеттерге ие. Екеуінде де жер бағасы жоғары, зәулім ғимараттар, жаһандық брендтер, әмбебап дүкендер, қонақүйлер мен кеңселер бар. Алайда қызметтер мен инфрақұрылымдардың тартылуы, көлік жолдарына қолжетіміділік, қоршаған ортаның тазалығы қалалар арасында үлкен айырмашылыққа ие. Ауылдық жерде өмір сүретін жастар көбінесе қалада тұруды қалайды, олар ауыл өмірінің өте тыныш екендігін және жұмыс орындары жетіспейтіндігін алға тартады. Олар оқуларын аяқтап, жұмыс іздей бастаған кезде жақын маңдағы қалаларға барып жұмыс істеуге мәжбүр болады, олар “миграциялық қадамдар” жасап, ақырындап қалаға өз жолдарын ашады. (155 сөз)

Берілген тұжырымдардан екі «шын» ақпаратты анықтаңыз (әр дұрыс жауапқа 1 балл).

Мәтіннен қарама-қайшы ақпаратты анықтаңыз

Мәтіннен берілген сөздердің синонимін табыңыз. (екі дұрыс жауапқа 1 балл).
мемлекет-
бітіру-

Қала мен ауылдың мәтінде жоқ артықшылықтарына мысал келтіріңіз. (екі дұрыс жауапқа 1 балл).

Жазылым
Берілген екі тапсырманың біреуін таңдап, жанрлық және стильдік ерекшелігі сақталған күнделік жазыңыз.

1. Сіздің отбасыңыз үлкен және тату. Отбасыңыздағы қуанышты екі күніңізді сипаттап, күнделік жазыңыз. Күнделіктің жанрлық, стильдік ерекшелігін сақтаңыз. Жазба жұмысында қосымшалардың үндестік заңына сәйкес дұрыс жалғануына назар аударыңыз.

2. Сіз — қалаға туыстарына қонаққа келген ауыл баласысыз. Қаланың қызықты өмірі туралы екі күніңізді сипаттап, күнделік жазыңыз. Күнделіктің жанрлық, стильдік ерекшелігін сақтаңыз. Жазба жұмысында қосымшалардың үндестік заңына сәйкес дұрыс жалғануына назар аударыңыз.

Отан отбасынан басталады

Мәтінді мұқият тыңдап, төмендегі тапсырмаларды орындаңыз.
Абайдың әжесі Зеренің азан шақырып қойған аты – Тоқбала екенін біле жүргеніміз жөн. Зерені Ырғызбай тұқымдары, барша ауыл адамдары «кәрі әже» деп атаған. Қартайған шағында құлағы естімей қалған Зере немерелеріне дұға оқытып, үшкіртеді екен. Ақылды, зейінді, мейірімді Зере немерелерінің ішінде Ибраhимді ерекше жақсы көріп, оны Абай деп еркелеткен. Ізгі жүректі, үлкенге қамқор, кішіге пана бола білген Зере әже Абай өміріне, ақындығына игі әсерін тигізген. « – Е-е… Бұлдыр-бұлдыр күн өткен. Бұрынғыдан кім өткен?» деп басталатын Абайдың әжесі – Зеренің ұлағатты әңгімелерінің өзі неге тұрады десеңізші?! М.Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясының «Қайтқанда» дейтін тарауында: «Абай биыл ғана анық бағалады. Бұның әжесі бір түрлі шебер әңгімеші екен. Қызық сөйлейді. Әңгімесінің барлық жерін дәмді ғып, қызықтырып айтады. …Әжесі әуелде көп-көп ертегілер айтқан. «Еділ – Жайық», «Жұпар қорығы», «Құламерген» – бәрі де айтылды. Оның әңгімелерін түсте де, кешке де, тіпті көш бойы да Абай айтқыза беретін болды» деп сипатталады.
1. Мәтін үзіндісін мұқият тыңдаңыз. 5 тірек сөз бен сөз тіркесті анықтап, cмарт-схеманы толтырыңыз.

2. Мәтін үзіндісін екінші рет мұқият тыңдаңыз. Мәтінге тақырып қойып, көтерілген мәселені анықтаңыз.

Отан отбасынан басталады

Берілген эпизод үзіндісі бойынша сұрақтарға өз сөзіңізбен жауап беріп, мәтіндегі негізгі ойды анықтаңыз.

Бала Абай көп ішінен, ең алдымен өзінің шешесін көріп, соған қарай жүре беріп еді, шешесі анадай жерде тұрып:

— Әй, шырағым, балам! Арғы жағыңда әкең тұр… сәлем бер! — деді.

Абай жалт қарап еді, әкесін көрді. Алыстау жерде, қонақ үйдің сыртында, қасында екіүш үлкен кісі бар — әкесі Құнанбай тұр екен. Ыңғайсыздықпен қысылып қалған бала, шешесінің сондайлық салқын сабырының мәнін ұқты да, әкесіне қарай тез бұрылды.

… Әкесі азғантай уақыт Абайға қарап алып:

— Балам, бойың өсіп, ер жетіп қалыпсың-ау! Молда болдың ба? Бойыңдай боп білімің де өсті ме? — деді.

Отан отбасынан басталады

Берілген тақырыптардың бірін таңдаңыз. Бір-біріңізбен тақырып бойынша жұпта диалог құрыңыз.

Диалог тақырыптары

1) Отан отбасынан басталады

2) Отбасындағы тойланатын мейрамдар

3) Отбасындағы міндеттер

4) Отбасы құндылықтары

Отан отбасынан басталады

Жұпта таңдаған тақырыптарыңыз негізінде ақпараттарды жинақтап, постер жасаңыз. Постер дайындауда берілген талаптарды ескеріңіз:

• постердің мазмұндылығы;

• постердің тақырыпты ашуы;

• көркем безендіру;

• креативтілік.

Ұсынылатын тақырыптар

Отан отбасынан басталады

1. Мәтінді мұқият оқыңыз. Мәтіндегі зат есімдерді мағынасына қарай төмендегі кестеге топтап жазыңыз. Дәстүрлі қазақ отбасында ата-баба тәрбиесі ерекше. Қазақ отбасында ата-әжені, әкешешені ерекше құрметтеген. Олардың тікелей үрім-бұтақтары ата-аналарын қартайғанда қамқорлыққа алуға міндетті. Қазақстан Республикасының Конституциясында ата-аналар мен олардан тараған балалардың құқықтық қарым-қатынастары заң түрінде бекітіліп, өркениетті жолдармен қорғалады. Ата-ана балаларының тәлім-тәрбиесіне қаншалықты жауапты болса, балалар да кейін әке-шешелері қартайғанда оларға қамқорлық жасауға міндетті. Қазақ отбасында әкенің орны ерекше. Әке – отбасының тірегі. Ананың орны да ерекше. Әке де, балалар да ананы сыйлайды, құрметтейді. Әке мен шеше ақылдасып, үйленген ұлдарына енші бөледі. Тұрмысқа шыққан қыздарына жасау береді.

2. Берілген суреттердің бірін таңдап, ауызша мәтін құрыңыз. Мәтінге ат қойыңыз. Ауызша мәтін мазмұнында деректі және дерексіз зат есімдерді қолданыңыз.

Отан отбасынан басталады

Берілген көптік мәнді есімдерді пайдаланып, мәтін құрастырыңыз. Мәтінге ат қойыңыз. Көптік мәнді есімдер: жанұя, отбасы бақыты, ақыл, өмір, шындық, әдет, тәрбие, ақыл мен ой, ата-ана

Қазіргі қазақ ауылы мен қаланың тыныс-тіршілігі

Мәтінді 2 рет мұқият тыңдап, ақпараттардың мәтін мазмұнына сай дұрыс немесе бұрыс екенін белгілеңіз.
Өскемен қаласы Алтай тауының бөктерінде 1720 жылы салына бастаған. Өскемен — еліміздің түсті металлургия орталығы. Осындай қорғасын-мырыш және титанмагний комбинаттарының өнімдерін бүкіл әлем біледі. Олардың өнімдері әлемде үлкен сұранысқа ие болып отыр. Үлбі металлургия комбинатында Қазақстанда өндірілетін уранның 80 пайызы өңдеуден өтеді. Өскемен өңірі су қорына өте бай. Сарқырап аққан тау өзендері көп. Алғашқы су электр станциясы 1953 жылы іске қосылды. Ал Алтай жері орманға бай. Оны нағыз тайганың өзімен ғана теңестіруге болады. Кезінде Өскемен Шығыс Қазақстан облысының орталығы болды. Оның құрамына бұрынғы Семей облысы және Шығыс Қазақстан облысы аумақтары кірді. Қаладағы фабрикалар, зауыттардан түрлі өндіріс қалдықтары пайда болады. Бұл — экологиялық зиянды заттар. Қазақстан Республикасы Үкіметі және қала әкімшілігі ауаның, жердің тазалығы үшін шаралар қолдануда. Алайда экономикалық қиындықтардың қала халқы үшін қатерін жою және табиғатты сақтау күн тәртібіндегі мәселе болып қалуда.

Мәтіндегі 2 негізгі, 2 қосымша ақпаратты тауып, өз сөзіңізбен жазыңыз. Негізгі ақпарат:

1) _______________

2) _______________

Қосымша ақпарат:

1) ___________

2) __________

Қазіргі қазақ ауылы мен қаланың тыныс-тіршілігі

Ертегі-поэманы 2 рет тыңдап, кейіпкерлерді таңдауына қарай суреттерді сәйкестендіріңіз.

Бәтеңке, Шұжық, Балқаймақ, Дүкенде тұрып ұрысты, Бәтеңке шықты айғайлап: Айту керек дұрысты! Сен екеуің кімсіңдер, Мені айтыңдар мүлік деп, Құр мақтанып жүрсіңдер, …Білмейсіңдер, өмірге Кім пайдалы Кім пайдалы кім мықты, Кәне, екеуің жеңіл де, Мойындаңдар шындықты. …Таласты олар ұзақ түн, …Кетті айтыс ұзап тым, Бір бітімге келмеді… Керкілдесті, керісті. Табалық деп, келісті. Дауларын кім шешеді? Олар ұзақ жол кешті, Келе жатып үшеуі, Көк төбетке кездесті. — Әй, көк төбет, көк төбет! Білетіні көп төбет. Әділдігі мол төбет, Айтыңызшы шындықты. Ардақтымыз қайсымыз, Сілекейі шұбырып, Сөйлейді ит былай деп: Көзіме сен көрінбей, Ей, бәтіңке былай кет! Күшік емен ойнайтын, Бәтеңке, өзің, қаттысың. Қанша жесе тоймайсың, Шіркін, шұжық тәттісің… Сонда ғана төбеттің Арам ойын сезіпті…
Келе жатып үшеуі, Мысыққа енді кезікті. -Ала мысық, әй мысық, …Пайдалымыз қайсымыз. Кім қадірлі, кім мықты? Сонда мысық, қу қырсық, …Сөйлеп кетті білгірсіп: Шұжық досым, сор, қайнап, Жақпай қапсың ішіме. Соңғы күндер, Балқаймақ, Еніп қапсың түсіме, Сен боласың ойымда, Күндіз, ерте, кеште де… Ал Бәтеңке жайында Айтпай қойды ештеме. Сонда олар мысықтың, Арам ойын сезіпті… Келе жатып үшеуі, Тышқанға енді кезікті. Тышқан, тышқан, сұр тышқан, …Пайдалымыз қайсымыз, Кім қадірлі, кім мықты? -Рас, мұндай тартыста Керек ара түсуім. Кеміргенде тісімнің Қандырасың қышуын,- Деді-дағы сұр тышқан Бәтеңкеге таянды. Ашылғандай араны, Ежірейе қарады. Сонда олар тышқанның, Арам ойын сезіпті.

2. Мәтіндегі 2 негізгі, 2 қосымша ақпаратты тауып, кестеге өз сөзіңізбен жазыңыз.

Қазіргі қазақ ауылы мен қаланың тыныс-тіршілігі

Мәтінді түсініп оқып, күнделіктің жанрлық ерекшелігіне талдау жасаңыз.

20 тамыз Қалаға көшіп келгелі бір апта болды. Ауылдың тып-тыныш тіршілігіне үйреніп қалған маған қаланың шулы өміріне үйрену қиындау болатын сияқты. Бүгін анаммен киім алуға базарға бардым. Автобуспен 1 сағатқа жуық уақыт жүріп барғанша ішім пысып, зерігіп кеттім. Қаланың адамдары бәріне үлгеру үшін асығып жүретін сияқты көрінді. Биік ғимараттар мен ерсілі-қарсылы жүріп жатқан көліктерден басым айналды.
4 қыргүйек Бүгін – дүйсенбі. Жаңа мектебім өзіме өте қатты ұнайды. Іші хан сарайындай кең әрі жап-жарық! Оқу бөлмелері соңғы технологиялармен жабдықталған. Тіпті зертханалар да бар! Түрлі үйірмелер де жұмыс істейді. Спорт залы қандай керемет! Айтпақшы, бұл мектептің ашылу салтанатына Президент Нұрсұлтан Назарбаев атамыз қатысыпты.
10 қыргүйек Сыныбымызбен қаладағы С.Сейфуллин атындағы театрдың қойылымына бардық. Жаңа үлгідегі театрдың ішіне кіргенде, ауызым ашылып қалды. Төбедегі аспашамдарының үлкендігі соншалық, үстіме құлап кететіндей көрінді. Едені жалт-жұлт етіп, тайғанап құлап қалатындай, құрбымның қолынан қысып алдым. Қойылым біткенше, қозғалмастан отырдым. Актерлердің ойнау шеберлігі мен сахнаның безендірілуінен ерекше әсер алдым. Келесі жолы отбасыммен келу керек екен.

Қазіргі қазақ ауылы мен қаланың тыныс-тіршілігі

Сіз отбасыңызбен қалада тұрасыз. Жазғы демалыс кезінде атаңыз бен әжеңіздің ауылына бардыңыз. Ауылда көрген қызықтарыңыз бен атқарған жұмыстарыңыз туралы 3 күніңізді сипаттап, күнделік жазыңыз.

Қазіргі қазақ ауылы мен қаланың тыныс-тіршілігі

Мәтіндерді оқыңыз. Екі мәтіннің стилін, жанрын, тақырыбын, мазмұнын салыстырыңыз.

1-мәтін 20 тамыз Қалаға көшіп келгелі бір апта болды. Ауылдың тып-тыныш тіршілігіне үйреніп қалған маған қаланың шулы өміріне үйрену қиындау болатын сияқты. Бүгін анаммен киім алуға базарға бардым. Автобуспен 1 сағатқа жуық уақыт жүріп барғанша ішім пысып, зерігіп кеттім. Қаланың адамдары бәріне үлгеру үшін асығып жүретін сияқты көрінді. Биік ғимараттар мен ерсілі-қарсылы жүріп жатқан көліктерден басым айналды.
4 қыргүйек Бүгін – дүйсенбі. Жаңа мектебім өзіме өте қатты ұнайды. Іші хан сарайындай кең әрі жап-жарық! Оқу бөлмелері соңғы технологиялармен жабдықталған. Тіпті зертханалар да бар! Түрлі үйірмелер де жұмыс істейді. Спорт залы қандай керемет! Айтпақшы, бұл мектептің ашылу салтанатына Президент Нұрсұлтан Назарбаев атамыз қатысыпты.
10 қыргүйек Сыныбымызбен қаладағы С.Сейфуллин атындағы театрдың қойылымына бардық. Жаңа үлгідегі театрдың ішіне кіргенде, ауызым ашылып қалды. Төбедегі аспашамдарының үлкендігі соншалық, үстіме құлап кететіндей көрінді. Едені жалт-жұлт етіп, тайғанап құлап қалатындай, құрбымның қолынан қысып алдым. Қойылым біткенше, қозғалмастан отырдым. Актерлердің ойнау шеберлігі мен сахнаның безендірілуінен ерекше әсер алдым. Келесі жолы отбасыммен келу керек екен.

2-мәтін Біздің ауыл тамаша! Көз тоймайды қараса… Ағып жатыр өзені, Жағасына өскен көп қамыстар аласа. Әйтеке би атамыздың, Есімімен аталған. Қаздай болып тізіліп, Әдемі үйлер салынған. Мешіт те бар ауылда, Саябақ бар тағы да, Өзге ауылға бара қалсам, Тез қайтамын ауылымды сағына.

Қазіргі қазақ ауылы мен қаланың тыныс-тіршілігі

Берілген суреттер бойынша ауыл мен қала айырмашылығы туралы жазбаша мәтін құраңыз. Мәтінде тәуелдік, септік жалғауларын дұрыс қолданыңыз.

Қазіргі қазақ ауылы мен қаланың тыныс-тіршілігі

Өлеңдегі сын есімдерді тауып, кестеге мағынасына қарай жіктеп жазыңыз.

Бәтеңке, Шұжық, Балқаймақ, Жатыр әлі айғайлап… Бірін-бірі мінеді, Керкілдесті, керісті. Табалық деп, келісті. Дауларын кім шешеді? Олар ұзақ жол кешті, Келе жатып үшеуі, Көк төбетке кездесті. — Әй, көк төбет, көк төбет! Білетіні көп төбет. Әділдігі мол төбет, Арамдығы жоқ деп ед, Ақыл-ойға байсыңыз, Айтыңызшы шындықты. Ардақтымыз қайсымыз, Сілекейі шұбырып, Сөйлейді ит былай деп: Көзіме сен көрінбей, Ей, бәтеңке былай кет! Күшік емен ойнайтын, Ботинка, өзің, қаттысың. Қанша жесе тоймайсың, Шіркін, шұжық тәттісің… Сонда ғана төбеттің Арам ойын сезіпті… Келе жатып үшеуі, Мысыққа енді кезікті. -Ала мысық, әй мысық, …Пайдалымыз қайсымыз. Кім қадірлі, кім мықты? Сонда мысық, қу қырсық, …Сөйлеп кетті білгірсіп: Шұжық досым, сор, қайнап,Жақпай қапсың ішіме.

Таулар сыры

1. Мәтінді мұқият тыңдап, төменде берілген сөздердің қарсы мағынасын мәтінде тауып жазыңыз.

Қазақстанның биік таулы өлкелеріне: Алтай, Оңтүстік Алтай, Батыс немесе Кенді Алтай, Жоңғар таулы өлкесі, Тянь-Шань таулы өлкесі жатады. Биік таулы өлкелерге Қазақстанның шығысы мен оңтүстік-шығысындағы Алтай, Сауыр-Тарбағатай, Жоңғар (Жетісу) Алатауы және Тянь-Шань тау жүйелері жатады. Бұл таулардың барлығы палеозой қатпарлықтарында көтеріліп, мезозой эрасында тегістелген. Жаңа тектоникалық қозғалыстар нәтижесінде қайта жаңғырған. Биік таулы өлкенің аласа таулардан айырмасы жер бедерінің биік әрі күшті тілімделгендігімен ерекшеленеді.

2. Берілген сөздердің мағынасын мазмұнды негізге ала отырып, өз сөзіңізбен түсіндіріңіз.

Таулар сыры

Мәтінді мұқият тыңдап, тауларға қатысты жаңа сөздерді сөз тіркестерімен сәйкестендіріңіз.

Сарыарқа — Орталық Қазақстанда орналасқан. Батыстан шығысқа қарай 1200 шақырымға созылып жатыр. Орташа биіктігі — 500-600 метрдей. Солтүстігінде БатысСібір жазығы мен оңтүстігінде Балқаш көлімен және Бетпақ Дала шөлімен, шығысында Сауыр-Тарбағатай тау жүйесімен шектеседі. Сарырқаның негізгі жауһары – Бурабай шипажайлық аймағы. Мұғалжар – аса биік емес тас тізбегі, Орал тауларының оңтүстік сілеміне жатады. Мұғалжардың ең биік нүктесі – Үлкен Боқтыбай тауы (657 м). Солтүстіктен оңтүстікке қарай 450 шақырым. Ол Арал теңізі мен Мұғалжарды бөліп жатыр. Маңғыстау таулары – Каспий теңізіндегі Маңғыстаулық жартылай аралында жатыр. Олардың құрамына Қаратаудың батыс және шығыс жоталары, Ақтаудың оңтүстік және солтүстік жоталары енеді. Қаратаудың ұзындығы – 117, Ақтаудың ұзындығы – 70 шақырым. Маңғыстау тауларының ең биік нүктесі – Қаратау-Бесшоқы (556 м).

Таулар сыры

Өлеңді мұқият тыңдап, берілген үзінділер арқылы тау баласына мінездеме беріңіз.

Мен таулықпын Tay дейтін алып жүрек Ана туған Мен таулықпын! Таудан мен жаратылғам. Киіктің сүтін еміп ержеткенмін Қуат алып қыранның қанатынан Мен таулықпын Таудан мен жаратылғам. Бұлт бүркеніп, жай отын ала туғам Күн алғашқы сәулесін маған шашып Маған келіп түнейді қара тұман. Тау ұлымын Тау — менің дәу бесігім Мен оның әуресімін, сәулесімін. Асқар шыңдар желпиді бесігімді Бір орамын ағытып сәлдесінің.

Таулар сыры

Жаз мезгілінде сынып жетекшілеріңізбен бірге тауға саяхатқа шықтыңыздар. Берілген сурет пен тірек сөздердің көмегімен таудағы саяхат кезіндегі оқиғалар мен қызықтар туралы шағын әңгіме жазыңыз.

Тірек сөздер: тауға көтерілу, жолқапшық, шатыр құру, соқпақ жол, алау, от жағу, күн ұясына бату, қызыл арай, таудағы тыныштық

Таулар сыры

Берілген жұптардың бірін таңдаңыз. Алдыңғы сабақта алған мәліметтерді жинақтап, бір-біріңізбен жұпта диалог құрыңыз.
1) География пәнінің мұғалімі мен оқушы арасындағы диалог

2) Тауға саяхатқа шыққан екі оқушының арасындағы диалог

3) Туристік компанияның қызметкері мен саяхатшы арасындағы диалог

Таулар сыры

Мәтінді түсініп оқып, 3 негізгі және 2 қосымша ақпаратты анықтаңыз.

Қарқаралы таулары — елімізге туристерді тартуға қолайлы ең көрікті жерлердің бірі. Кербез де, сұлу бұл тау Қарағанды облысындағы Қарқаралы ұлттық паркінің аумағында орналасқан. Парк өкілдерінің пікірінше, Қазақстанның дәл ортасында орналасқан тау тізбегіне жыл сайын 20 мыңға жуық турист саяхаттап келеді. Жалпы аумағы 12 гектардан асатын ол паркте таулар тізбегінен бөлек, ағаштың сан түрі өсетін орманды алқап, өзен-көлдер мен үңгірлер де бар. Онда қосмекендінің 2 түрі, рептилияның 6, сүтқоректілердің 40 және құстардың 114 түрі мекендейді. Қарқаралы таулары айналасы ұсақ шоқылы, төбелі, жоталы, қырқалы таулар мен биік шоқылардан тұрады. Ондағы ең биік шыңы бар болғаны 1360 метрге әрең жететіндіктен, жазды күндері тау басында қар жатпайды. Ғалымдардың пікірінше, Қарқаралының көк сеңгір таулары бұдан 250-500 млн. жыл бұрын палеозой заманында пайда болған.

Таулар сыры

Мәтінді мұқият оқыңыз. Мәтінде кездесетін мәселелер жазылған бұлтшаларды бояңыз.

Сұлу Көкшетаудағы биік тау туралы мынадай аңыз бар. Ертеде Бурабай, Көкше жерін мекендеген елде бір бала дүниеге келіпті. Ол зор денелі, батыр болып өседі. Ірі болғаны сонша, өзін көтеруге мал шыдамаған соң пілге мініп жүріпті. Осы кезде қазақ жеріне қызыққан жау көп еді. Бала келген жаумен шайқасып, еліне жолатпапты. Бір күні сол бала шайқастан кейін сәл тынығып алмақшы болады. Көлдің суына шомылады да, қалың қарағайдың арасына келіп жатады. Орман ішінде жасырынып жүрген жау осы сәтті дереу пайдаланады. Ұйқыдағы батырды қолға түсірмек болады. Байқаусызда қарусыз қалған батыр жаулармен айқаса кетеді. Батырдың күші азайып, әл-дәрмені таусылады. Сонда батыр жаулардан қорлық көргенше өлгенін артық санап, Құдайдан өзін тасқа айналдыруын тілейді. Пілін де жау қолына тастамас үшін төбесіне көтеріп алады. Сол батыр осы Оқжетпес болса керек.

Анықталған 1 мәселенің шешілу жолын мәтіннен тауып жазыңыз.

Таулар сыры

Сіз — туристік компанияның қызметкерісіз. Туристерді жазғы демалыста Көкшетау жеріне саяхат жасауға шақырып, жарнама мәтінін жазыңыз. Жарнама мәтінінде берілген көркем сөз оралымдарын қолданыңыз.
Көркем тіркестер: аспанмен таласқан таулар, көз жетпес шың, тұнық көл, қарағайлы ну орман, биік жартас, тарих сыр шертеді, аңызға толы өлке, жоғары деңгейдегі қызмет, жағдайлар жасалған, балалар алаңы, жоғары қызметті қонақ үй, ұлттық тағамдар, шипалы су

Рациональные числа и действия над ними

Отметьте на координатной прямой точку, имеющую координату x, если x = -2; 3,5; -1;

Қатынастар және пропорциялар

Суретте берілген фигуралардың периметрін табыңыз.

Рационал сандар және оларға амалдар қолдану

Теңдеулерді шешіңіз:

Рациональные числа и действия над ними

Вычислите с помощью координатной прямой значение выражения:

Қатынастар және пропорциялар

Суреттерден фигураның боялған бөлігінің ауданын табыңыз

Рационал сандар және оларға амалдар қолдану

a) AB кесіндісінің ұзындығын табыңыз:
b) ?(2,8), ??=1,4. Егер ? және ?1 нүктелерінің координаталары қарама-қарсы сандар болса ??1 кесіндісінің ұзындығын табыңыз. (барлық жағдайды қарастырыңыз)

Рациональные числа и действия над ними

Вычислите значение выражения:

Рационал сандар және оларға амалдар қолдану

Домбраны координаталық сәуле бойына орналастырғанда домбыраның тиегіне (А нүктесіне), мойнына (В нүктесіне) және құлағына (С нүктесіне) қандай бөлшектер сәйкес келеді? А, В, С нүктелерін координаталарымен жазыңыз.

Азайтуды орындаңыз

Рациональные числа и действия над ними

Вычислите значение выражения:

Рационал сандар және оларға амалдар қолдану

a) Каспий теңізі мен Байкал көлінің дүниежүзілік мұхит деңгейінен биіктігі мен тереңдігін анықтаңыз. Айырмашылығын түсіндіріңіз.

b) Суретте берілген термометрлерден температураларды және оларға қарама-қарсы көрсеткіштерді жазыңыз.

Координаталық түзуде санақ басынан 4 бірлік сол бағытта А нүктесін және 5 бірлік оң бағытта В нүктесі орналасқан. АВ кесіндісінің арақашықтығын анықтаңыз

Рациональные числа и действия над ними

Решите графически уравнение:
a) |x — 3|=4
b) |x+1|=2

Қайсар масштабы 1:45 болатындай етіп ауылдағы мәдениет үйінің макетін жасады. Макеттің биіктігін 20 см деп алып, мәдениет үйінің нақты биіктігін анықтаңыз. . Жауабыңызды метрмен жазыңыз.

Рациональные числа и действия над ними

Изобразите точки S (–1,6) и P(2,3) на координатной прямой.
Найдите расстояние от точки S до точки R, координата которой расположена на 2 единицы правее точки Р.

Рациональные числа и действия над ними

Белка сидит на дереве в точке М(4), а дятел – в точке N(-3). Найдите расстояние от дятла до белки. Кто из них дальше от дупла, если дупло принято за начало отсчета?

6 сырлаушы мектеп бөлмелерінің қабырғаларын 24 күнде сырлап бітіреді. Жұмысты 18 күнде аяқтауы үшін тағы неше сырлаушы қажет?

Рациональные числа и действия над ними

Сравните числа:
a) 39 и -74; -18 и 20; — 24 и 3; 120 и — 120;

c) 2,8 и — 1,5; -25,14 и 25; 132,1 и — 156,7; -17, 02 и 17,02.

Саудагер күнделікті пайдасын «+» , ал шығынын «-» таңбасын пайдаланып төмендегідей тізімдеді: -1200тг, +5600тг, +4800тг, -2300тг, +1000тг, -3100тг, +3400тг, +4200тг, -1900тг, -2500тг.
і) Саудагердің пайда тапқан күндеріндегі жалпы пайдасы қанша теңге болды?
іі) Шығынға түскен күндеріндегі шығынын есептеңіз;
ііі) Пайдасы мен шығынының қосындысы неге тең екенін анықтаңыз;
іv) Ол осы он күнде пайдаға қалды ма, әлде шығынға ұшырады ма?

Ұзындығы 31,4 м болатын шеңбермен шектелген гүлзардың ауданын есептеңіз.

Рациональные числа и действия над ними

Найдите значение выражения a+b
a) при a=-2,5, b= -7

ХVII Халықаралық Жәутіков олимпиадасында 90 қатысушы жоғары деңгейдегі марапаттарға ие болды. Бұлар барлық қатысушылардың 9%-ын құрайды. Олимпиадаға неше оқушы қатысқанын табыңыз

Рациональные числа и действия над ними

Составьте числовое выражение и вычислите его значение: Если:
1) к числу -1,4 прибавить разность чисел 2,5и 4,1
2) из суммы чисел -8,2 и 14 вычесть разность чисел 0,7 и -5,4.

Рациональные числа и действия над ними

Найдите значение выражения:

Рациональные числа и действия над ними

Отметьте на координатной прямой точки А(х) и B(y). Найдите координату середины С отрезка АВ, если
a) х= — 4, у= — 8
b) х=-3, у= 5

Рациональные числа и действия над ними

Найдите расстояние в единичных отрезках между точками:
a) М(2,3) и N(-4,2)

Отношения и пропорции

a) Отношение a к b равно 2/7 . Найдите обратное отношение.
b) Чему будет равно отношение m к n, если отношение n к m равное 1,25?

Отношения и пропорции

На рисунке буквой h обозначено расстояние от пола до верхнего края лестницы, приcтавленой к стене, буквой а обозначено расстояние от нижнего края лестницы до стены. Отношение h к а определяет крутизну лестницы. В каком случае крутизна лестницы больше: если h = 1.8 м и а = 1.2 м или если h = 2 м и а = 1.5 м?

Отношения и пропорции

a) Чему равно отношение стоимости коньков к стоимости лыж?
b) Чему равно отношение стоимости лыж к стоимости коньков?

Отношения и пропорции

Проволока разрезана на два куска. Первый кусок имеет длину 9 м, а второй – 14,4 м. Найдите, какую часть всей проволоки составляет первый кусок; второй кусок. Какую часть длина первого куска составляет от длины второго куска?

Отношения и пропорции

Запишите в виде пропорции утверждение:
1) отношение 7,2 к 0,8 равно отношению 0,09 к 0,01;

Отношения и пропорции

Вычислив данные отношения, установите, можно ли из них составить пропорцию:
1) 2,8:0,7 и 152:38

В случае утвердительного ответа запишите эту пропорцию.

Отношения и пропорции

К трем данным числам подберите четвёртое, так, чтобы можно было составить пропорцию:
1) 1; 44; 8; 2) 25; 15; 6;

Қатынастар және пропорциялар

Берілген қатынастарды бөлшек түрінде жазып, қысқартыңыз:
a) 6-ның 15-ке;
b) 1,1-дің 18,7-ге;
c) 21-дің 0,7-ге;
d) 117-нің 90-ға.

Отношения и пропорции

Определите, является ли прямо порпорциональной, обратно пропорциональной, или не является пропорциональной зависимость между величинами:
a) путем, пройденным автомашиной с постоянной скоростью, и временем ее движения;

b) массой стального бруска и его объемом;

c) стоимостью товара и его количеством, купленным на определенную сумму денег.
Ответ объясните.

Қатынастар және пропорциялар

а-ның b-ға қатынасы Төмендегі қатынастарды есептеңіз:

Отношения и пропорции

Для изготовления 16 одинаковых колец требуется 1,36 кг металла. Сколько килограммов металла потребуется для изготовления 50 таких колец?

Қатынастар және пропорциялар

a) 0,1125 санына;

Отношение двух чисел. Процентное отношение двух чисел Пропорция. Основное свойство пропорции Прямая пропорциональная зависимость. Обратная пропорциональная зависимость Решение текстовых задач с помощью пропорции Масштаб Длина окружности. Площадь круга. Шар. Сфера

Разделите число 90 в отношении 8 : 2 : 5. Запишите наибольшее из чисел

Отношение двух чисел. Процентное отношение двух чисел Пропорция. Основное свойство пропорции Прямая пропорциональная зависимость. Обратная пропорциональная зависимость Решение текстовых задач с помощью пропорции Масштаб Длина окружности. Площадь круга. Шар. Сфера

Определите вид зависимости величин и решите задачу с помощью составления пропорции.
С помощью 6 одинаковых труб бассейн заполняется водой за 24 минуты. За сколько минут можно заполнить бассейн с помощью 9 таких труб?

Отношения и пропорции

Два зубчатых колеса сцепляются зубцами. Одно из этих колес имеет 56 зубцов. И делает 35 оборотов в минуту, а другое колесо делает 40 оборотов в минуту. Сколько зубцов у второго колеса?

Отношение двух чисел. Процентное отношение двух чисел Пропорция. Основное свойство пропорции Прямая пропорциональная зависимость. Обратная пропорциональная зависимость Решение текстовых задач с помощью пропорции Масштаб Длина окружности. Площадь круга. Шар. Сфера

Найдите площадь закрашенной части фигуры, если диаметр круга 10 см, а периметр квадрата 16 см (π ≈ 3,14).

Отношения и пропорции

Чтобы получить 120 кг мельхиора, нужно сплавить 18 кг никеля, 24 кг цинка, а остальное медь. Сколько кг меди нужно взять, чтобы получить 164 кг мельхиора?

Қатынастар және пропорциялар

Берілген пропорциядан а-ның b-ға қатынасын өрнектеңіз

Отношения и пропорции

Решите задачи:
1) При обработке детали из отливки массой 40 кг в отходы ушло 3,2 кг. Какой процент составляет масса детали от массы отливки?

2) Трое маляров могут закончить работу за 5 дней. Для ускорения работы добавили ещё двух маляров. За какое время они закончат работу, если все маляры работают с одинаковой производительностью?

Отношение двух чисел. Процентное отношение двух чисел Пропорция. Основное свойство пропорции Прямая пропорциональная зависимость. Обратная пропорциональная зависимость Решение текстовых задач с помощью пропорции Масштаб Длина окружности. Площадь круга. Шар. Сфера

Выполнив необходимые измерения и запишите результаты. Определите расстояние на местности от Астаны до Алматы, если масштаб карты 1:30 000 000. Ответ запишите в километрах

Отношения и пропорции

Решите задачи:
1) Имеется 100 граммов 30% -го раствора соли. Его смешали с 200 граммами воды. Чему равна концентрация полученного раствора?

2) К 300 граммам 20% — го сахарного сиропа добавили 100 граммов воды. Чему равна концентрация полученного сиропа?

Қатынастар және пропорциялар

х-ті табыңыз:

Положительные числа. Отрицательные числа. Координатная прямая. Противоположные числа Рациональные числа Модуль числа Сравнение рациональных чисел Сложение отрицательных рациональных чисел. Сложение рациональных чисел с разными знаками. Вычитание рациональных чисел.

Дано множество чисел А: А = {2,5; – 3; 0; 1,8 ; — 0,4; ; 2}
Выделите из множества А подмножества: В – натуральных чисел, С – целых чисел и D – рациональных чисел. Постройте диаграмму Эйлера Венна для множеств В, С и D и отметьте на ней элементы множества А.

Отношения и пропорции

Стороны треугольника относятся как 5:7:11, а сумма наибольшей и наименьшей сторон равна 80 см. Вычислите периметр треугольника.

Қатынастар және пропорциялар

Тұрақты жылдамдықпен қозғалатын велосипедші белгілі бір жолдың бөлігін 6 сағатта жүріп өтті.
a) Егер жүрілген жолдың ұзындығы 1,5 есеге артық болса, уақыт қанша есе өзгереді?
b) Егер қозғалысқа кеткен уақыт 1 сағатқа кемитін болса, жүрілген жол қанша есе қысқарады?

Положительные числа. Отрицательные числа. Координатная прямая. Противоположные числа Рациональные числа Модуль числа Сравнение рациональных чисел Сложение отрицательных рациональных чисел. Сложение рациональных чисел с разными знаками. Вычитание рациональных чисел.

Используя рисунок, сравните:
а) b и с; b) b и e; c) f и 0; d) a и f.

Отношения и пропорции

Разделить число 52 на три части обратно пропорционально числам 4, 6 и 8.

Қатынастар және пропорциялар

Агрофирмада егістік алқабын 12 комбайн 8 күнде орып бітіреді деп жоспарлаған.
a) Жұмыс уақытын 2 күнге кеміту үшін дәл сондай қанша комбайн қосу керек?
b) Берілген алқапты 8 комбайн межелеген уақыттан қанша күнге кеш орып бітіреді?

Рационал сандар және оларға амалдар қолдану

a) Бірлік кесінді ретінде 4 см кесіндіні алып, суреттегі нүктелерді координаталарымен жазыңыз:

b) Берілген нүктелерді бір координаталық түзуде кескіндеңіз:

Положительные числа. Отрицательные числа. Координатная прямая. Противоположные числа Рациональные числа Модуль числа Сравнение рациональных чисел Сложение отрицательных рациональных чисел. Сложение рациональных чисел с разными знаками. Вычитание рациональных чисел.

Вычислите:

Отношения и пропорции

Қатынастар және пропорциялар

Ерітіндідегі тұздың мөлшері 32%
a) 75 кг ерітіндіде қанша кг тұз бар?
b) Құрамында 12,8 кг тұз болуы үшін қанша кг ерітінді керек?

Положительные числа. Отрицательные числа. Координатная прямая. Противоположные числа Рациональные числа Модуль числа Сравнение рациональных чисел Сложение отрицательных рациональных чисел. Сложение рациональных чисел с разными знаками. Вычитание рациональных чисел.

Даны точки А(–4,6) и В(–2,3).
a) Найдите координату точки С, противоположную координате точки А.
b) Изобразите точки А, В и С на координатном луче.
с) Найдите расстояние от точки В до точки С.

Отношения и пропорции

Отрезку на карте, длина которого 3,6 см, соответствует расстояние на местности в 72 км. Найдите масштаб карты.

Қатынастар және пропорциялар

Қазаншұңқырдан суды 24 сорғымен 30 күнде тартып шығаратыны белгілі. Егер 6 сорғы істен шығып қалса, берілген жұмыс неше күнге кешігіп бітеді?

Рационал сандар және оларға амалдар қолдану

сандарын Эйлер-Венн дөңгелегіне белгілеңіз

Задана пропорция x:6=30 . Найдите значение x*y .

Отношения и пропорции

Длина железнодорожной магистрали 3140 км. Какой длины получится линия, изображающая эту магистраль на карте, сделанной в масштабе:
a) 1:10 000 000
b) 1: 20 000

Қатынастар және пропорциялар

Берілген жүкті тасымалдау үшін 16 автокөлік әрқайсысы 12 рейстен жүруі керек болады. Егер автокөліктің санын 25% — ға кемітетін болса, әр бір автокөлік берілген жүкті толық тасымалдау үшін әрқайсысы неше рейс жүруі керек?

Рационал сандар және оларға амалдар қолдану

Координаталық түзудің бойында координаталары a, b, c болатын нүктелер белгіленген.

Салыстырыңыз: a) c және –a c) |b| және |c|
b) b және –с d) |b| және |a|

Расстояние между двумя городами 350 км, а на карте – 7 см. Найдите масштаб карты.

Отношения и пропорции

Определите по карте расстояние от города Шымкент до города Караганда.

Қатынастар және пропорциялар

Сиыр фермасында барлық ірі қараны жемдеу үшін 30 күнге жететін жем шөп дайындалған. Егер сиыр басын 40%-ке кемітіп, бір сиырдың күндік нормасын 25%-ке арттырса, дайындалған жем шөп неше күнге жетер еді?

Перечислите все целые числа, расположенные между числами –6,6 и –1,2.

Рационал сандар және оларға амалдар қолдану

Координаталық түзудің бойынан А(–21) және В(12) нүктелері белгіленген. АВ кесіндісін тең үш бөлікке бөлетіндей Р және N нүктелерінің координаталарын табыңыз.

Қатынастар және пропорциялар

Оқушы 240 беттік кітаптың бірінші күні 5 бөлігін, екінші күні 4 бөлігін, ал үшінші күні қалған 3 бөлігін оқып бітірді. Оқушы әр күнде кітаптың неше бетін оқыды?

Отношения и пропорции

На рисунке изображен план квартиры в масштабе 1:200. Определите по плану, какие размеры имеют гостиная, спальня и кухня. Вычислите площадь этих комнат.

Запишите номера рисунков, на которых изображены координатные прямые:

Рационал сандар және оларға амалдар қолдану

Координаталық түзудің бойынан А(–4) және В(2) нүктелері белгіленген. А және В нүктелері CD кесіндісін тең үш бөлікке бөлетіні белгілі болса, C және D нүктелерінің координаталарын табыңыз.

Қатынастар және пропорциялар

Тракторшылар 54 га егістік алқабын үш күнде 2:3:4 қатынасындай өлшемде орып бітірді. Әр күні қанша га жерді орғанын есептеңіздер.

Отношения и пропорции

Проехав 400 м, колесо сделало 150 оборотов. Найдите радиус колеса в сантиметрах. Ответ округлите до единиц.

Запишите координаты точек А и В. Найдите по рисунку значение

.

Рационал сандар және оларға амалдар қолдану

Сандарды салыстырыңыз:

Қатынастар және пропорциялар

Атырау мен Астананың арақашықтығы (түзу бойымен алғанда) 1500 км. Картаның масштабын анықтаңыз.

Отношения и пропорции

Вычислите периметр фигуры

В городе A живет 250000 жителей, среди которых 15% детей и подростков, а остальные взрослые. Известно, что 35% взрослых жителей не работают (пенсионеры, студенты, домохозяйки и др.). Сколько взрослых жителей города A работают?

Рационал сандар және оларға амалдар қолдану

a, b (?>?) оң сандары және m, n (?>?) теріс сандары берілсе, төмендегідей салыстыруларды орындаңыз.

Диаметр окружности равен 8 (π=3).
a) Найдите длину окружности.
b) Найдите площадь круга.

Қатынастар және пропорциялар

a) Токио және Пекин қалаларының картадағы қашықтығы 30 см, нақты қашықтығы 1500 км. Картаның масштабын анықтаңыз.
b) Осы екі қаланың 1: 25 000 000 масштабымен берілген картадағы арақашықтығын табыңыз (жауабын сантиметрмен беріңіз).

Отношения и пропорции

Вычислите площадь заштрихованной фигуры:

Найдите значение выражения:

Қатынастар және пропорциялар

(тәжірибелік тапсырма)

1. Жіп арқылы табанының ұзындығын өлшеп алыңыз.
2. Табанының диаметрін өлшеңіз.
3. Табанының ұзындығының табан диаметрлеріне қатынастарын есептеңіз.
4. Қорытынды жасаңыз.

Рациональные числа и действия над ними

Начертите шкалу температур от -600 С до 600 С, приняв отрезок длиной 1 см за 100 С. Отметьте на этой шкале точку замерзания ртути (-390 С), нормальную температуру человеческого тела (370 С), точку замерзания бензина (-600 С), точку кипения ацетона (560 С), точку замерзания глицерина (-200 С)

Рационал сандар және оларға амалдар қолдану

Есептеңіз:

Рациональные числа и действия над ними

Выполните задание и проиллюстрируйте каждый случай конкретным примером.
a) Известно, что а и b – положительные целые числа, причем а < b. Сравните – а и – b.
b) Известно, что а и b – отрицательные целые числа, причем а < b. Сравните – а и – b.
c) Известно, что а и b –целые числа разных знаков, причем а < b. Сравните – а и – b.

Қатынастар және пропорциялар

a) Радиусы 8 см шеңбердің ұзындығын есептеңіз (? санын жүздік үлеске дейін дөңгелектеңіз).
b) Егер радиусты 3 есе арттырса, шеңбердің ұзындығы қалай өзгереді?

Рационал сандар және оларға амалдар қолдану

−2,8 санын төмендегідей шарттарды қанағаттандыратындай, екі санның қосындысы түрінде жазыңыз:
a) бірі екіншісінен 1-ге артық болатын;
b) бірі берілген санға қарама-қарсы сан болатын;
с) бірі берілген санға үш еселенген қарама-қарсы сан болатын.

Что такое миф?
A) Сказание, передающее представления людей о мире, месте человека в нём, о происхождении мира, о богах и героях. B) Эпический жанр письменного и устного народного творчества: прозаический устный рассказ о вымышленных событиях. C) Эпический рассказ о происходившем в незапамятные времена; главные герои рассказа – герои в полном смысле слова, часто в событиях участвуют боги и сверхъестественные силы. D) Один из трёх основных родов литературы наряду с лирикой и драмой; повествует о действиях людей и о смене событий в окружающем мире.

Соотнесите миф и мифологию.

Укажи строку, где перечислены главные боги из различных мифологий?
A) Аполлон, Кащей, Ярила. B) Сварог, Аруахи, Аид. C) Зевс, Перун, Тенгри. D) Геракл, Актеон, Велес.

акой художественный приём использует Е.В.Курдаков для изображения оленя в стихотворении «Псы Актеона»?
«Ветвистый рог, пятнистый бок, огромный глаз в тумане…»
А) Эпитет. B) Олицетворение. C) Аллегория. D) Метафора.

Ответьте на вопрос, используя цитаты из стихотворения «Псы Актеона» Е.В.Курдакова. — Почему медлил хозяин собак, не приходил за добычей, которую они поймали?

1. Составьте план для характеристики царя Соломона на основе прочитанных тобою притч, используйте предложенные цитаты.  1. И глупец, когда молчит, может показаться мудрым. 2. Обещал — исполни! Лучше не обещать, чем обещать и не исполнять. 3. Вдвоем быть лучше, чем одному, ибо, если упадут, друг друга поднимут… 4. Кто роет яму, тот упадет в нее, и кто покатит вверх камень, к тому он воротится. 5. Главное — мудрость: приобретай мудрость и всем имением твоим приобретай разум.
2. Напишите характеристику царя Соломона на основе составленного плана, используйте цитаты, выразите своё отношение к герою.

Мифы Древней Греции

1. Ответьте на вопрос, выбрав 1 правильный ответ из четырех предложенных. Миф – это A) произведение словесного искусства, предназначенное для постановки на сцене B) фольклорный жанр, в котором представлено повествование об имевших место в реальной действительности исторических событиях и выдающихся исторических личностях C) произведения словесного искусства, объясняющие сложные явления природы, происхождения мира и человека D) один из литературных родов, который трактует явления действительности со значительной долей чудесного
2. Объясните, в чем особенность мифов.
3. Распределите литературоведческие термины по их значению по группам в соответствии с тремя литературными родами: эпос, лирика, драма (миф, стих, мифический герой, ремарка, рассказ, повесть, легенда).

4. Назовите ключевые моменты одного понравившегося вам мифа о Прометее, Геракле, Икаре или Актеоне. Близко к тексту, подробно перескажите миф, соблюдая последовательность названных вами моментов. Включите в пересказ слова и обороты, помогающие выразить ваше мнение о героях и событиях: «мне понравилось», «я думаю, что» и т.д.

Дайте письменный развернутый ответ на один из вопросов (на выбор). Объем работы – 100-120 слов.

1. Прометей похитил огонь для людей, научил их счету, чтению, письму, дал им знания, открыл им силу лекарств. Какие дары Прометея на ваш взгляд кажутся более важными, значимыми?

2. Как вы думаете, почему Соломон не просил у Бога богатства, славы, большей власти? Используй для ответа на вопрос примеры из прочитанных тобою притч.

Славянская мифология. Народный миф о Солнце

1. Прочитайте «Народный миф о Солнце» (из романа П. Мельникова-Печерского «В лесах»). Найдите соответствия и впишите номера данных эпизодов в таблицу композиционных элементов: 1. «И полились через солнце жаркие волны лучезарного Ярилина света»

2. «Лежала Мать – Сыра Земля во мраке и стуже. Мертва была – ни света, ни тепла, ни звуков, никакого движения»

3. «Потом стала слабеть сила Ярилы, Мать – Сыра Земля стала тосковать, боясь, что все замерзнет»

4. «Оттого наши предки и чествовали великими праздниками дарование Ярилой огня человеку. Праздники совершались в долгие летние дни, когда Солнце, не укорачивая ход, начинает расставаться с Землею»

5. «Потом Земля породила человека… И услыша то слово и узрев царя своего и владыку, все древа, все цветы и злаки перед ним преклонились»

6. «Пила она жаркие поцелуи Ярилины, и из недр ее вылетали поднебесные птицы, из вертепов выбегали лесные и полевые звери, в реках и морях заплавала рыба, в воздухе затолклись мелкие насекомые, мушки да мошки»

2. Ответьте на вопросы: как вы думаете, что изменится в мифе, если исключить один из композиционных элементов, например, завязку? Изменится ли сюжет произведения?

Тюркская мифология. Миф о создании мира

1. Из предложенных вариантов выделите главную и второстепенную информацию и впишите их номера в таблицу:

1. Порождения Тенгри – земные тенгри, божества стихий (ветра, снега, дождя, грозы).

2. Два посланника Тенгри, два божества пути, счастья и несчастья, беды и радости являются иногда людям, один на белом, другой – на черном коне.

3. Владыка неба, верховный бог Тенгри установил миропорядок для всего сущего.

4. Первыми из великого хаоса возникли голубое небо и бурая земля, а между ними появилось человечество.

5. Все растет и плодоносит на земле по воле Умай.

6. Тенгри – великий воитель и покровитель военных походов.

2. Ответьте на вопрос: можно ли произведение «Тенгри и Умай» назвать мифом? Почему? Запишите два-три доказательства вашего мнения – примеры из произведения.

Мифы народов мира

Прочитайте миф «Актеон» и выполните задания к тесту.
Однажды охотился Актеон со своими товарищами в лесах Киферона. Настал жаркий
полдень. Утомленные охотники расположились на отдых в тени густого леса, а юный
Актеон, отделившись от них, пошел искать прохлады в долинах Киферона. Вышел он на
зеленую цветущую долину Гаргафию, посвященную богине Артемиде. В крутом склоне
горы увидел Актеон прелестный грот, весь обвитый зеленью. Он пошел к нему, не зная, что
грот часто служит местом отдыха дочери Зевса, Артемиде, и что она только что вошла туда.
Богиня отдала лук и стрелы одной из нимф и готовилась к купанию. Нимфы сняли с богини
сандалии, волосы завязали узлом и уже хотели идти к ручью зачерпнуть студеной воды, как
у входа в грот показался Актеон. Громко вскрикнули нимфы, увидав входящего Актеона.
Они окружили Артемиду, желая скрыть ее от взора смертного. Подобно тому, как
пурпурным огнем зажигает облака восходящее солнце, так зарделось краской гнева лицо
богини, гневом сверкнули ее очи, и еще прекраснее стала она. Разгневалась на то Артемида,
что Актеон нарушил ее покой, и превратила несчастного Актеона в стройного оленя.
Ветвистые рога выросли на голове Актеона. Ноги и руки обратились в ноги оленя.
Вытянулась его шея, заострились уши, пятнистая шерсть покрыла все тело. Пугливый олень
обратился в поспешное бегство. Увидел Актеон свое отражение в ручье. Он хочет
воскликнуть: «О, горе!» — но нет у него дара речи. Слезы покатились у него из глаз. Лишь
разум человека сохранила ему богиня. Что делать ему? Куда бежать?
Собаки Актеона почуяли след оленя; они не узнали своего хозяина и с яростным лаем
бросились за ним. Через долины по ущельям Киферона, по стремнинам гор, через леса и поля, как ветер, несся прекрасный олень, закинув на спину ветвистые рога, а за ним мчались собаки. Все ближе и ближе собаки, вот они настигли его, и их острые зубы впились в тело несчастного Актеона-оленя. Хочет крикнуть Актеон: «О, пощадите! Ведь это я, Актеон, ваш
хозяин!» — но только стон вырывается из груди оленя, и слышится в этом стоне звук голоса
человека. Упал на колени олень-Актеон. Скорбь, ужас и мольба видны в его глазах.
Неизбежна гибель, рвут его тело на части рассвирепевшие псы. Подоспевшие товарищи Актеона жалели, что нет его с ними при таком счастливом лове. Затравили собаки дивного оленя, и не знали друзья Актеона, кем был этот олень. Так погиб Актеон, нарушивший покой богини Артемиды, единственный из смертных, видевший небесную красоту дочери громовержца Зевса и Латоны.
Выпишите главную информацию из текста.__________________________

Выпишите второстепенную информацию из текста.
____________________________

Библейская мифология. «Суд Соломона»

Прочитайте произведение.
Суд Соломона
Жили в Иерусалиме две молодые женщины, у каждой было по грудному ребенку. Они ютились в одной комнате и спали вместе со своими детьми. Однажды во сне одна из них случайно задавила своего ребенка, и он умер. От отчаяния она взяла у спящей соседки живого младенца и положила его на свою кровать, а ей подложила своего, мертвого. Наутро вторая женщина увидела возле себя мертвого ребенка и не захотела признать его за своего. Она обвинила соседку в обмане и подлоге. Но первая женщина, которая случайно задавила своего ребенка, не хотела признаваться в содеянном, не хотела отдавать живого младенца. Долго они спорили, обвиняя друг друга в разных прегрешениях, но так ни к какому выводу и не пришли. И по совету добрых людей отправились они к молодому царю Соломону, чтобы он разрешил их спор. Соломон выслушал каждую, ничего не сказал им и велел слугам принести ему меч. «Мое решение такое, — сказал он. — Вас двое, живой ребенок один. Рассеките его пополам, и пусть каждая утешится его половиной». Одна женщина сказала: «Отдайте ей этого ребенка живого и не умерщвляйте его». А вторая сказала: «Пусть же не будет ни мне, ни тебе, рубите». Соломон тотчас догадался, кто мать живого ребенка и кто та обманщица, которая забрала его себе. Он сказал своим стражникам: «Отдайте ребенка той женщине, которая не хотела его смерти. Она настоящая мать ребенка». Все израильтяне узнали об этом решении Соломона. Добрые возрадовались и полюбили своего молодого царя за справедливость, за праведный суд еще больше, а злые, нечестные испугались, поняли, что при таком мудром судействе любой порок будет наказан.

Выберите правильный вариант ответа.

Определите жанр произведения «Суд Соломона».

A) миф

B) легенда

C) рассказ

D) сказка

2. Докажите свое мнение о жанре произведения «Суд Соломона», используя ПОПС- формулу. П – позиция – «Я думаю, что жанр этого произведения — …» О – объяснение – «Потому что (напишите два признака данного жанра)» П – пример — «Я могу доказать это на примере…» С – следствие – «Исходя из этого, я делаю вывод о том, что …»

3. Составьте план характеристики одного из персонажей. Что бы вы выделили в этой персоне? Дайте ему полную характеристику: внешность, речь, поступки, мотивы, образ мыслей. В подтверждение своего мнения выпишите цитаты из произведения.

4. Как вы оцениваете поступок женщины, укравшей ребенка? Как вы думаете, почему она так действовала? Представьте, что вы являетесь прокурором в современном суде, в котором судят эту женщину. Напишите для суда присяжных обвинительную речь прокурора, используя изобразительные средства (эпитеты, сравнения, метафоры и т.д.), в которой вы характеризуете поступок обманщицы.

Мифы народов мира

Подробно перескажите миф «Актеон», выражая свое мнение о героях, сохраняя стиль
изложения.

Библейская мифология. Миф о Вавилонской башне

Прочитайте фрагмент мифа о Вавилонской башне.

Миф о Вавилонской башне На всей земле был один язык и одно наречие. Двинувшись с востока, люди нашли в земле Сеннаар равнину и поселились там. И сказали друг другу: наделаем кирпичей и обожжем огнем. И стали у них кирпичи вместо камней, а земляная смола вместо извести. И сказали они: построим себе город и башню, высотою до небес, и сделаем себе имя, прежде, нежели рассеемся по лицу всей земли. И сошел Господь посмотреть город и башню, которые строили сыны человеческие. И сказал Бог: вот, один народ, и один у всех язык; и вот что начали они делать… Сойдем же и смешаем там язык их, так, чтобы один не понимал речи другого. И рассеял их Господь оттуда по всей земле; и они перестали строить город и башню. Посему дано ему имя: Вавилон…
1. Ответьте на вопросы.

1. Какие чувства вы испытывали, читая миф о Вавилонской башне? Почему?

2. Почему люди стали строить башню? Что двигало ими? Докажите свое мнение примерами из текста.

3. Как вы думаете, сострадает ли автор жителям долины Сеннаар?

4. Почему бог решил не допустить строительства такой башни?

5. Имеет ли миф о Вавилонской башне поучительный характер? В чем ее смысл?

2. Прочитайте наизусть фрагмент мифа, соблюдая нормы произношения.

Мифы народов мира

Прочитайте библейский миф «Вавилонская башня».
Вначале населяющие землю люди говорили на одном языке, и все друг друга
понимали. И захотелось людям оставить память о себе навеки веков: они решили
построить такую высокую башню, чтобы верхушка ее доставала до самого неба. Вместо
камней они использовали обожженный кирпич, а вместо извести – глину. Вокруг башни
постепенно возникал город, который был назван Вавилоном. Башня росла все выше и
выше, пока Бог не встревожился и не решил посмотреть, что она собой представляет. Не
понравилась ему затея, не захотел он, чтобы люди добрались до неба. И наслал Бог на
землю великую бурю. Пока буря бушевала, ветер унес все слова, которые люди привыкли
говорить друг другу. Во всем городе Вавилоне люди перестали понимать друг друга.
Среди строителей башни возникло по этой причине такое замешательство, что они
вынуждены были отказаться от своего дерзкого замысла, и рассеялись по всему свету,
побросав груды материала и орудия, которыми они пользовались. А башня стала мало-
помалу разваливаться. Но говорят, что до сих пор в каждом городе можно найти обломки
кирпичей от вавилонской башни, потому что многие уносили их с собой на память о тех
временах, когда на земле существовал один народ и все люди понимали друг друга.
1. Соотнесите элементы композиции с цитатами из текста.
1. Экспозиция
2. Завязка
3. Развитие действия
4. Кульминация
5. Развязка
А) И наслал Бог на землю великую бурю.
В) Они решили построить такую высокую башню, чтобы верхушка ее доставала до
самого неба.
С) Вокруг башни постепенно возникал город, который был назван Вавилоном.
D) Люди говорили на одном языке, и все друг друга понимали.
Е) Во всем городе Вавилоне люди перестали понимать друг друга.

Мифы народов мира

Как вы оцениваете действия вавилонских жителей? Правы ли они в своем желании?
Докажите свое мнение, приведите цитаты из текста.
_____________________________________________________________________________

Сформулируйте 2 вопроса к тексту, ответы на которые нам помогут оценить важность и/или полезность информации

Город Мачу-Пикчу

Письменных свидетельств о затерянном городе инков Мачу-Пикчу в Перу не сохранилось. Он был открыт лишь в начале 20 века и полон тайн. Слухи и легенды о заброшенном городе будоражили умы первооткрывателей давно. Но то были лишь слухи, пока, как гласит легенда, индейский мальчик из семьи, охранявшей потерянное поселение, не показал археологу Хайраму Бингему дорогу за монетку в 30 центов. Пожалуй, это была самая выгодная сделка в жизни Хайрама. Что же таинственного в Мачу-Пикчу? Во-первых, построение расположено в зоне сейсмической активности. И за столетия существования город остаётся целым и невредимым. Во-вторых, технологии строительства не могут быть объяснены современной наукой. Камни подогнаны так плотно и обработаны столь тщательно, что учёные просто разводят руками. Ещё большее недоумение вызывает тот факт, что древними каменщиками не применялись строительные смеси. Население города таинственно и в одночасье исчезло предположительно в 1532 году, когда на территорию империи инков вторглись испанцы. Скорее всего никто так и не узнает, какая история на самом деле произошла в Мачу-Пикчу и как жил его древний народ, разве что когда-нибудь путешественник во времени…

https://zaochnik.ru/blog/udivitelnye-fakty-o-drevnix-civilizaciyax-kotorye-zastavyat-vaszadumatsya/

Образ жизни и культура: древние цивилизации

Внимательно прочитайте текст.
1. Определите соответствие информации данному тексту:

2. Составьте по тексту 2 вопроса высокого порядка.
3. Изложите кратко материал прочитанного текста от 3-го лица.
4. Включите в работу два предложения с прямой речью.

С древнейших времен обширная казахская земля была культурной колыбелью и
духовным остовом всего евразийского пространства. Степная цивилизация древних
номадов оставила глубокий след в истории человечества.
Они создали оптимальные механизмы приспособления к климату горной и степной
местности Евразии, придумали эффективные формы ведения хозяйства, применяемые
человечеством в последние тысячелетия. Впервые именно на казахской земле была
приручена дикая лошадь, и всадники, овладевшие особой тактикой ведения войн,
появились на просторах Великой степи. Была создана система правления древних
кочевых сообществ, которая затем преобразовалась в модели различных государственных
структур. Номады участвовали в процессе этнического формирования нынешних
крупных наций.
Известный «звериный стиль» саков до сего дня вызывает восхищение искусствоведов
всего мира удивительным мастерством исполнения, особым представлением предков о
мироздании. Истоки идеи евразийства, призывающей к миру и согласию на земле,
исходят из глубины веков. Мало кто знает, что она связана с целостной культурой
кочевников, формировавшейся тысячелетиями, еще в скифо-сакские времена.
В своем выступлении на расширенном заседании Общественного совета по
реализации программы «Мәдени мұра» Нурсултан Абишевич Назарбаев говорил, что
Великая степная цивилизация не уступает никому по своему историческому значению,
ждет дальнейшего обстоятельного исследования, а это означает, что мы должны на
мировом уровне показать Казахстан как колыбель Великой степной цивилизации.

Рассмотрите несплошной текст (инфографику) и ответьте на вопросы.

 Укажите, на что должен обратить внимание человек, собирающийся в поездку?

 Чем полезна информация, содержащаяся в инфографике, современному человеку?

 Почему путешественнику, отъезжающему в другую страну, нужно тщательно проверять состав аптечки?

Сформулируйте 2 вопроса к тексту, ответы на которые помогут нам оценить важность и/или полезность прочитанной информации.

https://aif.ru/dontknows/infographics/trevellist_chto_nuzhno_uchest_otpravlyayas_v_puteshestvie_infografika

1. Прослушайте текст, составьте простой план и запишите основное содержание по памяти от третьего лица в соответствии с планом.

2. Включите в свою работу предложения с вводными словами, правильно расставьте знаки препинания.

Как только мы выехали из столицы, городская застройка сменилась круглыми хижинами с соломенной кровлей. А потом и вовсе пошло сплошное безлюдье. Это началась пустыня Сахара. Последний увиденный нами термометр показывал около 50° в тени. Джип до того накалился, что страшно прикоснуться к дверцам. Мы поминутно увязали в глубоких дюнах. Где песок поплотнее, мы мчались с головокружительной скоростью. Вскоре натолкнулись на глухую деревушку, не показанную на нашей карте. Около первых домиков джипы снова забуксовали, пришлось нам вылезать и браться за лопаты. С разных концов медленно, не торопясь, подходили один за другим закутанные в серое арабы в белых чалмах. Суровые мужчины с орлиным взглядом окружили нас плотным кольцом. Они пристально глядели на нас, и никому не приходило в голову поздороваться и предложить свою помощь. Трудная жизнь в пустыне наложила свой отпечаток на облик и душу здешних людей. Похоже, милости тут не жди. И телефона нет… Мы подложили под джипы железные листы. Из-под буксующих колёс летел песок. Арабы стояли неподвижно, словно напряженно ждали чего-то. Кажется, лучше не мешкать, самому сделать первый шаг. У одного из них был начальственный вид, я вежливо протянул ему две лопаты и знаком попросил выделить нам кого-нибудь в помощь. Он на секунду опешил, потом схватил лопаты и крикнул что-то двоим. Мы сделали жест остальным, чтобы подтолкнули. Желающих помочь оказалось немного. Тур Хейердал «Ра»

Путешествия и достопримечательности

Прослушайте текст
1. Определите стиль прослушанного текста

А) научный

Б) официально-деловой

В) художественный

2. Определите тип речи текста

А) описание с элементами рассуждения

Б) повествование с элементами описания

В) рассуждение с элементами описания

3. Ответьте на вопросы по содержанию текста Содержанию текста более всего соответствует название …

А) «Удивительное озеро»

Б) «Животный и растительный мир Байкала»

В) «Легенда о Байкале»

4. Отметьте утверждение, соответствующее тексту: Байкал — необычное озеро, потому что оно самое … .

А) широкое

Б) большое

В) глубокое

5. Отметьте утверждение, НЕ соответствующее тексту: Загадка озера Байкал заключается в том, что…

А) ничего неизвестно о его происхождении

Б) в нем сохранились исчезнувшие виды рыб и растений

В) его вода целебная

Путешествия и достопримечательности

Прочитайте текст и заполните таблицу.

Текст

Современный ритм жизни оказывает плохое воздействие на состояние здоровья человека. Решить эту проблему можно с помощью путешествий. Ведь они укрепляют иммунитет, развивают творческие способности и делают человека моложе. Жизнь современного взрослого человека происходит в вихре событий. Жители мегаполисов страдают от вечного круговорота – работа, встречи, спорт, пробки, очереди. Как следствие, возникают многочисленные заболевания, вызванные нервным напряжением. Это депрессии, тревожные расстройства. Также под угрозой находится сердечно-сосудистая система. Что с этим делать? Ученые из Всемирной Организации Здравоохранения тщательно изучили данную проблему. Они пришли к выводу, что лучше всего справиться с этими недугами помогут путешествия. Особенно полезны для вечных трудоголиков турне за границу. Как воздействуют путешествия на человека? 1) Омолаживающий эффект Люди, регулярно выезжающие отдыхать за границу, выглядят намного красивее, моложе, эффектнее, чем их ровесники, проводящие свой отпуск дома. Это происходит благодаря тому, что смена климата благотворно влияет на иммунитет. Морской воздух и солнце чудесным образом изменяют состояние кожи. Она становится гладкой, упругой, загорелой. А ежедневные прогулки, купания помогают сбросить лишние килограммы. Помимо этого, вояж по неизвестным местам — это стимулирование таких психических процессов, как восприятие, мышление, воображение. Оказавшись в незнакомом городе, человек испытывает эмоции ребенка, впервые познающего мир.
2) Расширение кругозора У взрослых людей формируется определенная картина мира со своими представлениями и предрассудками. Посещение других государств, городов, поселков способствует тому, что кругозор расширяется. Узнавая новых людей, их быт, культуру, язык, путешественники бессознательно изменяют собственную картину мира. Они становятся более толерантными, открытыми, коммуникабельными. 3) Развитие творческих способностей. Писатели всегда отправлялись путешествовать, чтобы их посетила муза. Учеными доказано, что новые яркие впечатления отлично развивают творческие способности. Художники пишут лучшие полотна, композиторы создают шедевры музыки, находясь вне дома, покинув привычную обстановку. Таким образом, чтобы оставаться вечно молодым и здоровым, не мучиться от депрессии и стресса, надо тщательно планировать отдых. Например, разбивать отпуск на части и каждый год несколько раз ездить отдыхать к морю, посещать другие города, а также просто путешествовать по родине.

Путешествия и достопримечательности

Прочитайте текст и заполните таблицу.

Текст Находясь за границей, казахстанцы нередко попадают в ситуации, результаты которых могут оказаться плачевными. Мы по-прежнему не удосуживаемся узнать, как нужно вести себя в чужой стране. Помните! В арабских государствах работает, как прозвали ее в народе, “полиция нравов”. Кроме претензий к внешнему виду, не приветствуется распитие спиртных напитков. В других странах к разряду запрещенного может относиться многое: фотографирование полицейских, местных жителей, особенно детей, езда на мопеде без водительских прав, переход дороги в неположенном месте, вход в храмы с непокрытой головой, в открытой одежде. И даже дружеские объятия. — В Австралии меня оштрафовали на 200 долларов, потому что на мне не было велошлема, — рассказывает опытный путешественник, велотурист Магжан Сагимбаев. — Там по закону велосипедист должен быть со шлемом, даже если выехал на 3 минуты в магазин. Ни в коем случае никогда не берите с собой на борт передачи от малознакомых (и даже знакомых) людей. Знайте, что наивность и неосторожность в подобных случаях приводят к проблемам на таможне, а то и к тюремному заключению. Другая страна больших возможностей – США. Каждое лето казахстанцы едут туда на заработки по специальной программе или для получения образования. Но и здесь не обходится без печальных случаев. Вся страна наблюдала за делом казахстанских студентов, чей след неожиданно всплыл в деле о бостонском теракте. А до этого целую группу казахстанцев обвинили в мошеннических схемах с кредитными картами. – Рекомендуем всем зайти на сайт консульства США, где все расписано о правилах поведения, – говорит Ажар Айткожа, координатор американской программы WorkandTravel в Алматы. Сейчас в европейских странах хотят ввести запрет на селфи на фоне достопримечательностей. А учитывая размах «селфимании» в Казахстане, страшно предположить, сколько будет нарушителей закона. Придется запрашивать разрешение на съемку памятников. Таким образом в Европе хотят защитить авторские права – ведь селфи уходят, как правило, в соцсети. Нарушителям будет грозить штраф или тюремное заключение.

Образ жизни и культура: древние цивилизации

Прочитайте текст и сформулируйте 2-3 оценочных вопроса по нему, используя вспомогательные фразы: — чем … отличается от …? — как вы относитесь к …? — актуально(а) ли…?

Текст

Казахстан — земля древней цивилизации Евразийского континента, где на протяжении веков возникали, гибли и вновь восставали из пепла могущественные империи и государства. Здесь проходили важнейшие торговые пути, связывающие Восток и Запад. Историко-культурные объединения древних племен, существовавшие на территории страны на протяжении многих веков, являлись основой становления казахского этноса (саки, усуни, гунны, канглы, тюрки, кыпчаки, Казахское ханство). Земля, на которой родились и живут тюрко-язычные народы Евразии, в т.ч. и Казахстан, в соответствии каждому временному периоду называлась по-разному: Туран, Степь огузов, Дешт-и-Кыпчак, Туркестан. В 20 в. казахи получили исторический шанс создания своего независимого государства. Идеи возрождения старинных традиций, обрядов и обычаев, историко-культурных ценностей вновь стали особо актуальны и значимы для молодого государства. Казахская культура как форма кочевой культуры представляет собой своеобразное философское осмысление мира, и она по своей глубине не уступала так называемым оседлым культурам. Она не нуждалась ни в поощрении, ни в осуждении, замкнутая в мире собственных представлений, но открытая всем, кто захотел бы ее понять. Для казахов нормой жизни было философское отношение к миру.

1. Прочитайте ключевые слова текста: путешествие, местные жители, безлюдная пустыня, зыбкий песок, голос горы, поющий бархан. Подумайте и скажите, о чём говорится в этом тексте.

2. Прослушайте текст 1 раз. Подготовьте подробный пересказ содержания от 3-го лица. На подготовку – 3 минуты, на ответ – 1 минута.

В горах мне вспомнилась недавняя поездка к одному чудесному кургану. Его местные жители называют Шайтан-курган, что в переводе означает «Холм дьявола». Другое его имя – Поющий бархан. Это песчаная гора в отрогах Джунгарского Алатау. Добирались мы до места довольно долго. Вот проехали мутную реку Или. Остались позади зелёные кустарники. Началась безлюдная пустыня. У холодного ключа, бьющего из-под камней, мы нечаянно вспугнули двух джейранов. Вот и бархан. Метров двести в высоту, серо-жёлтого цвета, весь из мельчайших песчинок. Вскарабкаться на бархан нам было не так-то легко. Он зыбок, крут, но зато сверху открывается дивный вид на дикую пустыню с бегущими пятнами – синими тенями от облаков. Налюбовавшись вдоволь, мы начали спуск. Увязая в песке, покатились вниз. Песок там мелок, сух и рассыпчат. Никто из нас так и не понял, как держится насквозь прокалённая солнцем песчаная гора, как её до сих пор не разнесли ветры. Ноги увязали всё больше. Потом нас подхватил песчаный оползень и увлёк вниз. И тут произошло чудо. Как будто изнутри горы мы услышали тревожный вибрирующий звук: рёв не рёв, гром не гром, – мощный гул пустыни, густой трубный голос горы. Мы не поленились, вскарабкались вторично на вершину поющего бархана и ещё раз скатились вниз под песчаную мелодию. (195 слов) (К. Алтайский, М. Каратаев «Путешествие в Жер-Уюк»)

Прочитайте текст. Дайте ответы на вопросы, опираясь на информацию текста. Ответы запишите в виде законченных предложений.

 Почему сделка, которую совершил Хайрам Бингем, была самой выгодной в жизни археолога?

 Какие тайны хранит затерянный город Мачу-Пикчу?

 Что послужило причиной исчезновения города?

Город Мачу-Пикчу

Письменных свидетельств о затерянном городе инков Мачу-Пикчу в Перу не сохранилось. Он был открыт лишь в начале 20 века и полон тайн. Слухи и легенды о заброшенном городе будоражили умы первооткрывателей давно. Но то были лишь слухи, пока, как гласит легенда, индейский мальчик из семьи, охранявшей потерянное поселение, не показал археологу Хайраму Бингему дорогу за монетку в 30 центов. Пожалуй, это была самая выгодная сделка в жизни Хайрама. Что же таинственного в Мачу-Пикчу? Во-первых, построение расположено в зоне сейсмической активности. И за столетия существования город остаётся целым и невредимым. Во-вторых, технологии строительства не могут быть объяснены современной наукой. Камни подогнаны так плотно и обработаны столь тщательно, что учёные просто разводят руками. Ещё большее недоумение вызывает тот факт, что древними каменщиками не применялись строительные смеси. Население города таинственно и в одночасье исчезло предположительно в 1532 году, когда на территорию империи инков вторглись испанцы. Скорее всего никто так и не узнает, какая история на самом деле произошла в Мачу-Пикчу и как жил его древний народ, разве что когда-нибудь путешественник во времени…

https://zaochnik.ru/blog/udivitelnye-fakty-o-drevnix-civilizaciyax-kotorye-zastavyat-vaszadumatsya/

Путешествия и достопримечательности

Прослушайте текст 2 раза и выполните задания.
1. Составьте простой план прослушанного текста.
2. Опираясь на составленный план, подробно перескажите прослушанный текст от 3-
го лица, сохраняя его особенности.
Жил на свете батыр Карахан. Он влюбился в девушку по имени Айша-биби, дочь
своего заклятого врага. Отец девушки не давал благословения, тогда Карахан ворвался в
аул, схватил свою возлюбленную и умчался прочь. Разгневанный отец направил вслед за
ними своих стражников и приказал убить обоих.
Долго бежали влюбленные, спасаясь от погони. Устав за несколько дней
непрерывной скачки, девушка решила искупаться в реке Асу, на берегу которой они
остановились отдохнуть. Но стражники отца подстерегли их. Они подложили в головной
убор девушки — саукеле — степную гадюку. Девушка искупалась в теплой речной воде
и стала одеваться. Тут-то и ужалила ее проклятая змея. Айша-Биби потеряла сознание, и
стало ясно, что она умирает. Тогда батыр Карахан поднял ее на руки и понес в
ближайший аул к мулле, чтобы получить благословение. Всего несколько минут длилось
их семейное счастье. Айша умерла на руках батыра. В тот же час и день Карахан
поклялся любить ее вечно.
На том месте, где умерла Айша-Биби, позднее был построен мазар. Рядом с ним
Карахан построил и себе мазар в т аком м есте, о ткуда б ыл б ы в иден м авзолей А йши,
чтобы после смерти быть вместе с любимой. До последних своих дней батыр Карахан,
одетый в белые одежды, жил недалеко от могилы Айша-Биби, молясь богу. За
набожность и святость народ стал считать Карахана святым.
Мавзолей Айша-биби является одним из интереснейших и уникальных памятников
архитектуры Караханидской эпохи, не имеющим аналогов в архитектурно-строительной
культуре Казахстана и средней Азии. Он также является местом паломничества, так как
считается святым местом в мусульманском мире. (240 слов)

В человеке все должно быть прекрасно

Прослушайте стихотворение Бахыта Каирбекова «Мои друзья».

1. Выпишите 5-6 ключевых слов и словосочетаний.

2. Ответьте на вопросы по тексту: О ком (или о чем) данное стихотворение? С какой целью автор использует в стихотворении сравнения? Выскажите свое мнение.

Мои друзья http://tilalemi.kz/books/

В человеке все должно быть прекрасно

Внимательно прослушайте текст.

1. Выпишите ключевые слова._____________

2. Ответьте на вопросы:

1) о чем говорится в тексте?

2) Какие действия совершил мальчик? Что можно сказать о его поступках? Выпишите глаголы, обозначающие действия мальчика. ______________

Почему мальчик остался один?

Почему автор дал заголовок стихотворению в виде вопроса?

В человеке все должно быть прекрасно

Прочитайте выразительно текст, соблюдая речевые нормы языка. 1. Определите тему басни. A. Обман вороны B. Лесть вороны C. Хитрость лисицы D. Дружба лисицы и вороны.

2. Ответьте на вопросы:

1) Какова мораль басни «Ворона и Лисица»? ___________

2) Согласны ли вы с моралью басни?

3) Что такое лесть и льстец? ___________________

Уж сколько раз твердили миру,

Что лесть гнусна, вредна; но только всё не впрок,

И в сердце льстец всегда отыщет уголок.

В человеке все должно быть прекрасно

1. Перескажите содержание басни своими словами, используя фразеологизмы по выбору: за словом в карман не лезет, себе на уме, лиса Патрикеевна, святая простота. 2. В пересказе избегайте повторов, используйте синонимы.

В человеке все должно быть прекрасно

1. Передайте содержание басни: \

1 группа — в виде комиксов;

2 группа – в виде сюжетных рисунков;

3 группа – в виде иллюстраций.

3. Презентуйте свою работу перед классом.

В человеке все должно быть прекрасно

1. Составьте в паре два вопроса, используя Кубик Блума

http://pedsovet.su/metodika/priemy/6001_kubik_bluma_na_uroke

2. Обменяйтесь вопросами с другой парой.

3. Дайте развернутые ответы, выражая свою точку зрения.

В человеке все должно быть прекрасно

1. Докажите, что басня «Ворона и Лисица» относится к художественному стилю. Укажите признаки басни.

2. Найдите средства художественной выразительности в следующем фрагменте:

Вдруг сырный дух Лису остановил:

Лисица видит сыр,

— Лисицу сыр пленил,

Плутовка к дереву на цыпочках подходит;

Вертит хвостом, с Вороны глаз не сводит

И говорит так сладко, чуть дыша:

В человеке все должно быть прекрасно

1. Найдите в словаре значение слов: стихотворение, рифма.

2. Придумайте четверостишие или синквейн на тему «Что такое хорошо, а что такое плохо?»

3. Используйте существительные в качестве несогласованных определений.

В человеке все должно быть прекрасно

Прочитайте отрывок из рассказа Ч. Айтматова «Солдатенок».

1. Определите тему эпизода.

2. Ответьте на вопросы: Когда, в какое время происходило это событие? Как вы думаете, почему мама Авалбека решила назвать солдата из фильма его отцом? Какие чувства испытал мальчик после слов матери об отце? Как автор относится к своим героям – мальчику и его матери? Можно ли сформулировать основную мысль текста? Как она будет звучать? Запишите её.

Война шла. Киноаппарат стрекотал. На экране появились артиллеристы. Под шквальным огнем, среди взрывов и дыма, они выкатывали противотанковое орудие на прямую наводку. Они толкали орудие вверх, по склону оврага. Склон был долгий и широкий. И по этому склону, вскипающему черными всплесками взрывов, двигалась кучка артиллеристов. Их было человек семь. Одежда на них тлела. Один из артиллеристов обличьем не походил на русского. Может, мальчик и не обратил бы на него внимания, если бы не мать. Она шепнула:

— Смотри, это твой отец… И с этой минуты он стал его отцом. Отец оказался совсем молодым. Он был небольшого роста, круглолицый. Глаза его зло сверкали на черном от грязи и дыма лице, и весь он был цепкий и стремительный. Вот он обернулся и крикнул кому-то вниз: «Снаряды! Не задерживай!» И голос его перекрыло грохотом нового взрыва.

— Мама, это мой отец? — переспросил Авалбек у матери.

— Что? — не поняла она. — Сиди тише. Смотри.

— Ты же сказала, что он мой отец.

— Да, конечно, твой отец. Только ты не разговаривай, не мешай другим. Почему она так сказала? Зачем? Возможно, просто так, случайно, не подумала в ту минуту, возможно, разволновалась, вспомнила мужа. А он, несмышленыш, поверил. И очень обрадовался, растерялся от этой неожиданной и незнакомой ему радости и по-детски возгордился им, своим отцом, солдатом. Вот это настоящий отец!

Живой мир вокруг нас

1. Прочитайте рассказ. Перескажите подробно текст от 3-го лица.

2. Составьте по тексту вопросы, используя прием «Ромашка Блума» (не менее 4-х)

https://deti-online.com/skazki/rasskazy-prishvina/etazhi-lesa/

М. ПРИШВИН «ЭТАЖИ ЛЕСА»

У птиц и у зверьков в лесу есть свои этажи: мышки живут в корнях — в самом низу; соловьи вьют гнездышки прямо на земле; дрозды — повыше, на кустарниках; дупляные птицы — дятел, синички, совы — еще повыше; на самом верху дерева селятся хищники: ястреб и орел. Мне пришлось однажды наблюдать в лесу, что у них, у зверушек и птиц, с этажами не как у нас в небоскребах: у нас всегда можно с кем-нибудь перемениться, у них каждая порода живет непременно в своем этаже. Мы пришли к полянке с обгоревшими деревьями и обрушили довольно высокую березу. Падая, она разломилась на несколько кусков, и в одном из них было дупло с гнездом гаечки. Очень скоро прилетели родители, гаечки-синички. Они не могли понять, что случилось, куда делось дерево, куда исчезли их дети. Гаечки суетились, беспокоились и не хотели спуститься вниз и выйти за пределы своего этажа. Мы догадались тогда, что у птичек не как у нас в небоскребах, они не могут перемениться этажами: им теперь просто кажется, что весь этаж с их птенцами исчез. Мы взяли тот большой кусок, в котором находилось гнездо, сломили верх соседней березы и поставили на него наш кусок с гнездом как раз на такую высоту, на какой находился разрушенный этаж. Через несколько минут счастливые родители встретили своих птенчиков.

Живой мир вокруг нас

1. Ответьте на вопросы: Кем работал Синицин? Где ласточки свили гнездо? Как Синицын относится к ласточкам? Почему ласточки вьют гнезда близко к людям?

2. Найдите в тексте слова, характеризующие ласточек.

3. Оцените поступок Синицина. Как бы ты поступил на его месте?

М. Зверев «Ласточки на паровозе» http://www.e-reading.club/book.php?book=88767

Живой мир вокруг нас

1. Прочитайте текст.

2. Составьте простой план.

3. Вставьте пропущенные буквы. Определите число, лицо и спряжение глаголов.

Белогрудка Однажды поселилась в чащобе косогора белогрудая куница. Белогрудка родила кунят, маленьких, как бобовые стручки. Мать грела их своим телом, облизывала каждого до блеска и, когда кунята чуть подросли, стала добывать для них еду. Она была старательной матерью и вдосталь снабжала едой деток. Но как-то Белогрудку выслед…ли мальчишки. Белогрудка не почувствовала их, прильнув к кунятам, ни на что не обращая внимания. Белогрудка лизнула каждого из детёнышей в мордочку: дескать, я сейчас, мигом, — и вымахнула из гнезда. Куница пошла с ёлки на ёлку, к озёрам, потом к болоту. Там она напала на простофилю-сойку и, радостная, помчалась к своему гнезду неся в зубах рыжую птицу с распущенным голубым крылом. Гнездо было пустое. Белогрудка вырон…ла из зубов добычу, метнулась вверх по ели, к гнезду, хитро упрятанному в густом еловом лапнике. Кунят не было. Если бы Белогрудка умела кричать — закричала бы. Пропали детки, исчезли. Белогрудка обследовала всё по порядку и обнаруж…ла, что вокруг ели топтались люди и на дерево неловко лез человек, сдирая кору, обламывая сучки, оставляя разящий запах пота и грязи в складках коры. К вечеру Белогрудка нашла дом, в который унесли ее детенышей. До рассвета она металась возле дома: с крыши на забор, с забора на крышу. Часами сидела на черёмухе, под окном, слушала — не запищат ли ее детки. Но во дворе гремела цепью и хрипло ла…ла собака. Хозяин несколько раз выходил из дому, сердито кричал на нее. Белогрудка комочком сжималась на черёмухе. Теперь каждую ночь она подкрадывалась к дому, следила, следила, и всё гремел и бесновался пёс во дворе. В. Астафьев

Безударные глагольные окончания: http://yarus.asu.edu.ru/?id=103

Прослушайте один раз текст и ознакомьтесь с вопросами. Прослушайте текст во второй раз и укажите правильный вариант ответа.

1. Ключевые слова данного текста А) мать, восхищаются, внешние чары, не привлекателен В) воробей, соловей, павлин, внешние чары, жалуется С) воробей, внешние чары, делать добро, будут любить
2. Определите тему текста А) мать, которая дает правильные советы В) воробей, который делал всем добро С) павлин, который всех приводил в восторг
3. Какой вариант синонимов подходит к слову «обездоленные» А) несчастные, бедные В) неприятные, худые С) жестокие, бессильные
4. На что был обижен главный герой? Подчеркните две варианта. Он был молодым, не умел петь, часто грустил, не был красивым, жаловался маме.
5. В чем проявляется внутренняя красота воробья? Запишите два примера. __________________
Транскрипт текста
…Молодой воробей услышал, как поет соловей, как все им восхищаются, потом увидел красавца-павлина, который всех приводил в восторг. Грустный прилетает воробей домой и жалуется матери: нет у него ни голоса хорошего, ни красоты, ни для кого он не привлекателен. Мать ему отвечает, что внешние чары – не в нашей власти, но всякий может, если хочет, делать окружающим добро и тогда все его будут любить. Однажды увидел воробей: сидит в комнате швея, грустно задумалась о своей жизни и плачет. Молодой воробей сел на подоконник, стал весело чирикать. Швея взглянула, улыбнулась сквозь слезы, утерла глаза, стала слушать и забыла о своем горе. Так молодой воробей и начал жить, и везде, где только мог, делал всем добро: выкармливал выпавших из гнезда птенцов, носил еду больным птицам, пел песни обездоленным… https://urok.1sept.ru/articles/644145

Опишите свое любимое домашнее (либо любое известное вам) животное, предварительно составив план. Соблюдайте нормы речи, избегайте повторов. Время на подготовку — 3 минуты, время на выступление – 1,5 минуты.

Прочитайте текст, выполните задания.
Текст

Экология – это наука о том, как живые организмы уживаются друг с другом, как они приспособились друг к другу и окружающей природе. Все мы – люди, звери, птицы, растения, микроорганизмы – живем на планете Земля. Это наш общий дом. Всем нам надо дышать, есть, пить, где- то жить, растить детишек. За многие тысячи и даже миллионы лет все виды животных и растений приспособились друг к другу и окружающей их природе. И в природе установилось равновесие. Как на весах, когда на обеих чашах одинаковые гирьки. Равновесие это сохраняется до тех пор, пока не нарушаются экологические законы. Например, такой: всегда растений должно быть больше, чем животных, которые ими питаются. А растительноядных животных должно быть больше, чем хищников. Тогда и еды всем хватает, и сохраняются на Земле все виды растений и животных. Если же в этой цепочке разрушить одно какое-нибудь звено, например, уничтожить растения, рассыплется вся цепочка. Равновесие нарушится. И даже может произойти экологическая катастрофа. Значит, можно сказать, что экология – это наука о нашем общем доме и о законах, по которым мы должны в нем жить.

https://nsportal.ru/nachalnaya-shkola/okruzhayushchii-mir/2020/02/24/ekologicheskaya-igra-mydruzya-prirody

1. Озаглавьте текст. ___________

2. Выпишите ключевые слова и словосочетания текста (5-6 слов/словосочетаний). _______________

3. Какова цель текста? А) Рассказать о жизни на планете Земля. В) Проинформировать о законах экологии. С) Описать природу планеты.
4. Допишите предложение в соответствии с текстом. «Надо сохранять равновесие в природе, чтобы _________________________________ »
5. Для кого предназначен текст? А) для родителей В) для психологов С) для школьников
6. Используя ключевые слова и словосочетания, составьте простой план текста. _________________

Изложите подробно содержание прослушанного текста. Замените косвенную речь прямой, правильно расставляя знаки препинания.