Ответы СОР\СОЧ 10ЕМН класс

Тригонометриялық функциялар

Суреттегі мәліметтер бойынша анықтаңыз:
a) sin x
b) tgy
c) cos x*ctgy
d)tgx/siny

Функция, ее свойства и график

Выберите график той функции, которая обратима в своей области определения.

Тригонометриялық функциялар

y = sin x +1 функциясының мәндер жиынын анықтаңыз

Функция, ее свойства и график

На рисунке изображен график функции y= f(x). Найдите значение выражения g (–2) + g (–4), если g (x) – функция, обратная для f(x).

Функция, ее свойства и график

Кері тригонометриялық функциялар

Ықшамдаңыз:

Функция, ее свойства и график

Для функций f(x)=3х +4 и g(x)= 2х– p, где p — постоянное число, найдите:

a) f(g(x));

b) g(f(x));

c) значение p, если f(g(x)) = g(f(x));

d) если p=3, найдите значение функции f(g(x)) для x= – 1.

Кері тригонометриялық функциялар

Өрнекті ықшамдаңыз, жауабын инженерлік калькулятормен тексеріңіз

Функция, ее свойства и график

a) g(f(x));

b) значение функции g(f(x)) при x=3;

Кері тригонометриялық функциялар

y= arccos x функциясының графигін салыңыз

Тригонометрические функции

Установите соответствие между графиком функции и ее уравнением.

Кері тригонометриялық функциялар

Қайық парасейлерді 300 метрлік арқанмен тартып келеді. Парасейлерсудың деңгейінен
100 метр биіктікте ұшып келеді. Арқан мен су деңгейінің арасындағы бұрыштың
градустық өлшемін табыңыз. Жауабыңызды ондық үлеске дейін дөңгелектеңіз.

Тригонометрические функции

1) Используя график функции ? = cos?, укажите:

a) наибольшее значение функции;

b) нули функции;

c) монотонность на промежутке (0; π).

2) График данной функции:

a) симметричен относительно начала координат;

b) симметричен относительно оси ординат;

c) симметричен относительно оси абсцисс.

Кері тригонометриялық функциялар

Төмендегі өрнектерді х-ке тәуелді алгебралық өрнек түрінде жазыңыз
a) sin(arccos x)
b) cos(2arccos x)

Тригонометрические функции

1) Используя график функции ? = tg?, определите:

a) значения х, при которых функция определена;

b) нули функции;

c) монотонность функции на промежутке (−π 2 ; π 2 ).

2) График данной функции:

a) симметричен относительно начала координат;

b) симметричен относительно оси ординат;

c) симметричен относительно оси абсцисс.

Кері тригонометриялық функциялар

Теңдеуді шешіңіз:

Тригонометрические функции

Установите соответствие между графиком функции и ее уравнением.

По заданному графику функции найдите:

а) промежутки убывания и возрастания функции;
b) нули функции.

Тригонометриялық теңдеулер

Тригонометриялық теңдеуді шешіңіз:

Тригонометрические функции

На рисунке показана часть графика функции ? = ?sin(? + ? /3), для 0 ≤ ? ≤ 2?, где k — постоянное число. Кривая пересекает ось ординат в точке C(0,√3),а ось абсцисс в точках ?(?,0) и ?(?,0).

a) Покажите, что k=2;

b) Найдите значения p и q.

a) Постройте график функции  y = sinx  на промежутке

b) Постройте график функции

Тригонометрические функции

Дана функция у=t??.

a) Запишите цепочку преобразований, с помощью которой из этого графика можно получить график функции у=−t?(2? − ?/ 3 ) .

b) Постройте график функции у=−t?(2? − ? /3 ) .

Тригонометриялық теңдеулер

Тригонометрические функции

Установите истинность или ложность утверждений

Вычислите значение выражения:

Тригонометриялық теңдеулер

a) cos2x +cos4x =0
b) sin 2xsin6x = cos xcos3x

Тригонометрические функции

Заполните таблицу.

Прямые х = 3, у = 2 являются асимптотами дробно-линейной функции
Найдите значения a и d и постройте эскиз данного графика.

Тригонометриялық теңдеулер

Вычислите:

Тригонометрические функции

Вычислите:

Тригонометриялық теңдеулер

Обратные тригонометрические функции

Заполните таблицу.

Даны функции:
Найдите множество значений x, удовлетворяющих неравенству:

Тригонометриялық теңдеулер

a) Қосымша аргумент енгізу әдісі арқылытүріне келтіруге болатынын көрсетіңіз.
b) теңдеуін шешіңіз

Обратные тригонометрические функции

Найдите значение выражения:

Решите уравнение:

Тригонометриялық теңдеулер

Теңдеуді универсал алмастыру әдісі арқылы шешіңіз:

Обратные тригонометрические функции

Постройте график функции y = arctg 2x.

Тригонометриялық теңдеулер

Тригонометриялық теңдеулер жүйесін шешіңіз:

Обратные тригонометрические функции

Установите соответствие между графиком функции и ее уравнением.

Тригонометриялық теңдеулер

Обратные тригонометрические функции

a) Для каждой функции найдите область определения и множество значений:

b) Постройте графики данных функций.

Обратные тригонометрические функции

Вычислите:

Тригонометриялық теңдеулер

ңсіздігі берілген.
a) берілген теңсіздіктікелтіруге болатынын көрсетіңіз;
b)теңсіздігін шешіңіз

Обратные тригонометрические функции

Докажите тождество:

Тригонометриялық теңдеулер

Теңсіздікті шешіңіз

Обратные тригонометрические функции

Решите уравнение:

Ықтималдық

Сәйкестікті орындаңыз:

Ықтималдық

Теңдеуді шешіңіз:

Ықтималдық

a) Сыныптағы 12 оқушыны төрт-төрттен үш топқа бөлу керек. Мұны неше әртүрлі
тәсілмен жасауға болады?
b) Командадағы 20 адамнан басшы, оның оң қолы және хатшы болатын үш адамды
таңдау керек. Мұны неше әртүрлі тәсілмен жасауға болады?
c) Дөңгелек дастарханның бойына 6 адамды неше әртүрлі тәсілмен отырғызуға
болады?

Ықтималдық

Компьютер құпиясөзі 5 әртүрлі латын әрпі және 3 әртүрлі цифрдан тұрады. Құпиясөзді
неше әртүрлі тәсілмен таңдауға болады?

Ықтималдық

a) Дүкенде 3 ойыншық түрі сатылады. Осы дүкеннен 4 ойыншық алу керек болса, оны барлығы неше әртүрлі тәсілмен таңдауға болады?
b) Дүкенде 4 ойыншық түрі сатылады. Осы дүкеннен 3 ойыншық алып, оны Арман, Марат және Жанияға беру керек. Мұны барлығы неше әртүрлі тәсілмен жасауға болады?
c) 5 ақ және 3 қызыл бірдей шарларды бір қатарға қою керек. Мұны неші әртүрлі тәсілмен жасауға болады

Ықтималдық

М А Н Д А Р И Н
a) сөзінің әріптерін ауыстыру арқылы неше әртүрлі сөз алуға болады?
б) сөзінің дауысты дыбысты әріптері бірге тұратындай неше әртүрлі сөз алуға болады?
с) сөзінің дауысты дыбысты әріптері де, дауыссыз дыбысты әріптері де бірге тұратындай неше әртүрлі сөз алуға болады?

Ықтималдық

a) Ақтілек төрт таңбалы натурал сан жасырды. Оның жасырған санының құрамында 8 цифры бар болуының ықтималдығын табыңыз.
b) Мақсаттың ойлаған саны 4000-нан артық емес. Мақсаттың жасырған санының құрамында 8 және 9 цифрларының ең болмағанда біреуі болуының ықтималдығын табыңыз.

Ықтималдық

Есептеңіз:
a) жауабын мыңдық үлеске дейін жуықтаңыз.
b) жауабын бүтінге дейін жуықтаңыз

Ықтималдық

Сандарды салыстырыңыз

Ықтималдық

Келесі кездейсоқ шамалардың қайсысы дискретті кездейсоқ шама болып табылады?
a) Кездейсоқ шама кездейсоқ алынған оқушының бойы;
b) Кездейсоқ шама кездейсоқ алынған оқушының жасы;
c) Кездейсоқ шама кездейсоқ алынған оқушының салмағы;
d) Кездейсоқ шама кездейсоқ алынған оқушының 100 метр қашықтыққа жүгіру уақыты;
e) Кездейсоқ шама кездейсоқ алынған оқушының 100 метр қашықтыққа жүгіру уақытының нормативке сәйкес келуі;
f) Кездейсоқ шама кездейсоқ алынған оқушының 100 метр қашықтыққа жүгіру жарысынан алған орны.

Вероятность

Шесть школьников случайным образом рассаживаются на скамейку.
Найдите:
a) количество всех возможных комбинаций.
b) количество комбинаций, когда Коля и Оля будут сидеть рядом.
c) вероятность того, что Коля и Оля будут сидеть рядом.

Ықтималдық

Жәшікте 5 қара, 8 ақ және 7 қызыл орамал бар. Кездейсоқ алынған орамалдың:
a) ақ болуының ықтималдығын табыңыз;
b) қызыл болмауының ықтималдығын табыңыз;
c) сары болмауының ықтималдығын табыңыз

Ықтималдық

0, 2, 3, 5, 6, 7 цифрлары жазылған алты карточка берілген. Кездейсоқ алынған үш карточка арқылы үш таңбалы сан жасалды. Жасалынған үштаңбалы санның жұп болуының ықтималдығын табыңыз.

Ықтималдық

Жансұлтан, кездейсоқ алынған, екі таңбалы санды жасырды . Оның жасырған саны 2-ге де, 3-ке де бөлінбеуінің ықтималдығы қандай?

Ықтималдық

Мергеннің 5 оғы бар. Әр атқанда, оның нысанаға тигізу ықтималдығы 0,6-ге тең. Мерген нысанаға бір рет тигізгенге дейін атады. Х кездейсоқ шамасы мергеннің атқан оғының саны деп алып, Х кездейсоқ шамасының үлестірім заңын жазыңыз.

Многочлены

Решите уравнения, используя теорему Безу:

Ықтималдық

Екі атқыштың нысанаға дәл тигізуінің ықтималдығы 0,9 және 0,8. Екі атқыш бір-бірден оқ атты. Келесі оқиғалардың ықтималдығын табыңыз:
a) Нысанаға екі оқтың да тиуі;
b) Нысанаға тек қана бір оқтың тиуі;
c) Нысанаға оқтың тиуі;
d) Нысанаға бір ғана оқтың тигені белгілі болса, ол оқтың екінші атқыштың атуы.

Ықтималдық

3 артилериялық қарудың көздеген нысанаға тигізуінің ықтималдықтары сәйкесінше 0,7; 0,8 және 0,9-ға тең. Жүріп келе жатқан танк, бір оқ тигенде тоқтауының ықтималдығы 0,3, ал екі оқ тигенде тоқтауының ықтималдығы 0,6, ал үш оқ тисе танк толығымен істен шығады. Егер артилериялық қарулар бір-бірден оқ атқан болса, олардың жүріп келе жатқан танкті тоқтатуының ықтималдығын табыңыз.

Ықтималдық

Есеп: «Қорапта 10 ақ, 20 қара шарлар бар. Кездейсоқ кезекпен алынған екі шардың екеуі де ақ болуының ықтималдығын табыңыз».
Жоғарыдағы есепте Бернулли формуласын қолдануға болмайтынын түсіндіріңіз.

Ықтималдық

Мергенның нысанаға тигізуінің ықтималдығы 0,8. Мергеннің 10 оқтың жетеуін тигізуінің ықтималдығын табыңыз

Ықтималдық

Компанияда 8 адам жұмыс жасайды. Әр жұмыскер әртүрлі себептермен, орта есеппен айына 2 күн жұмысқа келмей қалады. Жұмыс күні сәтті өтуі үшін жұмыста кем дегенде 7 адам болуы керек. Бес жұмыс күнінің төртеуі сәтті өтуінің ықтималдығын табыңыз.

Кездейсоқ шамалар және олардың сандық сипаттамалары

Төмендегі оқиғалардың қайсысы кездейсоқ шама болады?
A) Квадраттың қабырғаларының саны.
B) Берілген шеңбердің центрі болатын нүкте. C) x=3 санының 5x-15=0 теңдеуінің түбірі болуы. D) Қабырғалары 3, 4, 5 болатын үшбұрыштың ауданы.
Е) Қабырғалары 4, 5 болатын параллелограммның ауданы

Дискретті кездейсоқ шамалар

Төмендегі оқиғалардың қайсысы дискретті кездейсоқ шама болады?
A) Қабырғасы 4-ке тең ромбтың ауданы.
B) Оқушының бүгін алған бағасының саны. C) Кітаптан алынған парақтағы әріптер саны. D) Оқушының журналдағы орны
Е) Оқушының бойы

Дискретті кездейсоқ шамалар

Қорапта 10 ақ, 20 қара шарлар бар. Кездейсоқ екі шар алынды. Х – кездейсоқ шамасы алынған шардың ақ болу деп есептеп, Х кездейсоқ шамасының үлестірім заңын құрыңыз.

Функция және оның қасиеттері

Келесі тұжырымдардың қайсысы дұрыс?
A) Кез-келген адам үшін оның атасын сәйкес қоятын бейнелеу – функция болады;
B) Кез-келген адам үшін оның әкесін сәйкес қоятын бейнелеу – функция болады;
C) Кез-келген адам үшін оның баласын сәйкес қоятын оператор – функция болады;
D) Кез-келген адам үшін оның сүйікті тамағын сәйкес қоятын оператор – функция болады

Кездейсоқ шамалар

Тиын төрт рет лақтырылды. Х-кездейсоқ шамасы түскен гербтердің саны.
a) Х кездейсоқ шамасының математикалық күтімін табыңыз;
b) M(5X-7)мәнін табыңыз.

Функция және оның қасиеттері

Келесі тәуелділіктердің қайсысы функция емес?
A) Қабырғаларының ұзындығы белгілі үшбұрыш үшін – оның периметрі;
B) Қабырғаларының ұзындығы белгілі үшбұрыш үшін – оның ауданы;
C) Қабырғаларының ұзындығы белгілі төртбұрыш үшін – оның периметрі;
D) Қабырғаларының ұзындығы белгілі төртбұрыш үшін – оның ауданы

Дискретті кездейсоқ шамалардың сандық сипаттамалары

Ойын сүйегі үш рет лақтырылды. Х – кезедйсоқ шамасы түскен ұпайдың жай сан болуы.
a) Х-кездейсоқ шамасының математикалық күтімін табыңыз;
b) Х-кездейсоқ шамасының орташа квадраттық ауытқуын есептеңіз

Функция, ее свойства и график

Среди зависимостей, предложенных ниже, найдите функциональные:

A) зависимость площади квадрата от его стороны;

B) зависимость периметра квадрата от его стороны;

C) зависимость количества купленных конфет от размера сумки;

D) зависимость расстояния, пройденного за одно и тоже время от длины ног

Функция және оның қасиеттері

Арман, Көркем, Айша және Махаббат төртеуінің жастары өз есімдерінің әріптер санымен бірдей. Осы сәйкестік функция бола алатынын түсіндіріңіз және басқа түрде (аналитикалық, графиктік, таблица арқылы) көрсетіңіз

Функция, ее свойства и график

На рисунке 1 изображен шестиугольник ABCDEF, составленный из двух прямоугольников, причем AB=10, BC=CD=3, DE=2

Используя условие задачи, выразите площадь S(x) закрашенной части многоугольника ABCDEF, как функцию от длины отрезка AM1= x

Дискретті кездейсоқ шамалардың үлестірім түрлері. Үлкен сандар заңы

Мергеннің нысанаға тигізуінің ықтималдығы 0,5. Оның бес оғы бар және ол нысанаға тигізгенше атады. Х-кездейсоқ шамасы атылған оқтардың саны деп алып, Х-кездейсоқ шамасының геомериялық үлестірімінзаңын құрыңыз.

Функция және оның қасиеттері

y  =x ²функциясының графигін {2;3} векторына параллель көшіргенде қай
функцияның графигі шығады?

Дискретті кездейсоқ шамалардың үлестірім түрлері. Үлкен сандар заңы

Тиын төрт рет лақтырылды. Х-кездейсоқ шамасы тиынның герб түсу саны. Х-кездейсоқ шамасының биномдық үлестірімін заңын құрыңыз.

Функция, ее свойства и график

Открытая сверху коробка объемом 36 дм3 имеет форму прямоугольного параллелепипеда с отношением сторон основания 1:2. Выразите высоту этой коробки как функцию, зависящую от стороны основания.

Функция және оның қасиеттері

A(4;2) нүктесі функциясының графигіне тиісті. Берілген функцияның графигін функциясының графигіне түрлендіргенде A нүктесінің координатасы
қалай өзгереді?
A) (5;8)
B) (10;11)
C) (14;3)
D) (3;8)

Дискретті кездейсоқ шамалардың үлестірім түрлері. Үлкен сандар заңы

Қорапта 6 ақ 14 қара шарлар бар. Қораптан кездейсоқ 5 шар алынды. Х-кездейсоқ шамасы шыққан шардың ақ шар болуы. Х-кездейсоқ шамасының гипергеомериялық үлестірімін заңын құрыңыз.

Функция, ее свойства и график

Дискретті кездейсоқ шамалардың үлестірім түрлері. Үлкен сандар заңы

Компьютер 1, 2, 3, 4 цифрлары арқылы 1000 таңбалы сан алды. Үлкен сандар туралы заңды пайдаланып, осы санның цифрларының қосындысын табыңыз.

Функция, ее свойства и график

Функция және оның қасиеттері

Үзіліссіз y = f(x)функциясының графигі Оу осьіне қатысты симметриялы екені
белгілі. Төмендегі тұжырымдардың ішінен берілген функцияға сәйкес келетінін 
деп белгілеңіз:
A) функцияның анықталу облысы [-a;a] түрінде болады;
B) функцияның мәндер жиыны [-a;a] түрінде болады;
C) функцияның экстремумдар саны жұп болады;
D) функция жұп функция болады;
E) функция тақ функция болады;
F) функция бірсарынды бола алмайды.

Функция, ее свойства и график

На рисунке 1 показан эскиз кривой y=f(x). Кривая пересекает ось Ох в точке (4;0), касается этой оси в точке (1;0) и пересекает ось Оу в точке (0;3).

Постройте график кривой:

a) ? = ?(? +1)

b) ? = 2?(?)

c) ? = ?(1 2 ?)

Запишите точки пересечения каждого графика с осями координат.

Функция және оның қасиеттері

Суретте y=f (x) функциясының графигі берілген

Берілген функцияның:
A) анықталу облысын, мәндер жиынын анықтаңыз;
B) жұп-тақтығын және периодтылығын анықтаңыз;
C) нөлдерін және функцияның таңбатұрақтылық аралықтарын анықтаңыз;
D) бірсарындылық аралықтарын, экстремумдарын және ең үлкен және ең кіші мәндерін табыңыз.

Функция, ее свойства и график

A) растяжение графика относительно оси ординат;

B) параллельный перенос графика вдоль оси абсцисс на 3 единицы влево;

C) растяжение графика относительно оси ординат, параллельный перенос графика вдоль оси абсцисс на 3 единицы влево;

D) сжатие графика относительно оси ординат, параллельный перенос графика вдоль оси абсцисс на 3 единицы влево;

E) растяжение графика относительно оси абсцисс, параллельный перенос графика вдоль оси абсцисс на 3 единицы влево.

Функция және оның қасиеттері

функциясы берілген.
a) функцияның асимптоталарын, анықталу облысы мен мәндер жиынын анықтаңыз;
b) функция мәні 3-ке тең бола алмайтынын түсіндіріңіз;
c) функцияның графигін салыңыз.

Функция, ее свойства и график

Сколько целых чисел входит в область определения функции

Функция және оның қасиеттері

Берілген функциялардың кері функциясын табыңыз

Функция, ее свойства и график

На рисунке 1 изображен график функции y=f(x). Область ее определения-отрезок [-3;1,2].

Найдите:

a) нули функции;

b) промежутки знакопостоянства функции;

c) экстремумы функции;

d) промежутки убывания и возрастания функции;

e) наибольшее и наименьшее значение функции;

f) область значений функции.

Функция және оның қасиеттері

1функциясына кері функция табылмайтынын түсіндіріңіз

Функция, ее свойства и график

Укажите графики четной функции, изображенные на рисунке:

Функция, ее свойства и график

Для функции

a) асимптоты;

b) точки пересечения с осями координат;

c) любые две точки, принадлежащие графику функции. Используя эти данные, постройте график функции.

Функция және оның қасиеттері

y = f (x) функциясы мен y =w(x) функциялары өзара кері функциялар және
f (0) = 2; f (1) =1; f (2) =3 . w(1),w(2) мәндерін табыңыз

Функция және оның қасиеттері

функциялары берілген. Келесі күрделі
функцияларды табыңыз:
a) g f (x))
b) k (f (x))
c) f (k 9g(x)))

Функция, ее свойства и график

Дробно-линейная функция задана уравнением: Асимптоты функции имеют
уравнения ? = 2, ? = 1.

a) Найдите значение переменных a и b;

c) Найдите точки пересечения функции с осями координат;

d) Постройте график функции.

Функция және оның қасиеттері

y =f (s(x)) күрделі функциясы берілген. y = f (x), y = s(x)функцияларын табыңыз

Функция, ее свойства и график

Natural Disasters

As a prewriting stage, ask learners to complete the graphic organizer below to make sure they have a clear vision of the problem itself.
Work in pairs and complete the graphic organizer below. Write problems related to global warming and think of effective solutions. You should mention at least 2 problems and realistic solutions.

Natural Disasters

Drafting.
Write a problem solution essay addressing the topic below.

Global warming is one of the biggest threats humans face in the 21st Century and sea levels are continuing to rise at alarming rates. What problems are associated with this and what are some possible solutions.

In your essay you should:
• Decide how to organize your writing. Example: Identify the problem in the first paragraph, then lead up to your thesis statement and present the solution.
• Support your thesis with examples and details. Example: Use your lists of supporting information to back up your ideas about the best solution to the problem.
• Use topic related adjectives to describe the effects of global warming. Example: harming effects, urgent basis, renewable sources of energy etc.
• Write a strong conclusion. Example: Restate your ideas about the problem and its solution

Natural Disasters

Revising.
After completing your draft, read it again carefully to find ways to make your writing better. Here are some questions to ask yourself. Answer the questions by ticking the corresponding box.

Natural Disasters

Peer-assessment
Give feedback to your partner.Evaluate your partner`s problem-solution essay using the following rating scale:

Natural Disasters

Learners listen to the audio twice. Go to the link below to watch. The transcript can be found after the answer keys. https://www.listenaminute.com/n/natural_disasters.html

Listen to the audio and circle Yes (if they agree with the speaker`s viewpoint) or No (if they contradict the speaker`s viewpoint).

1. In ancient times there were more natural disasters than now. Yes/ No
2. Many natural disasters happen because of global warming. Yes/ No
3. Japan can deal with natural disasters because they have money. Yes/ No
4. African people suffer from natural disasters more because of weather. Yes/ No

Natural Disasters

Choose 1 natural disaster mentioned in the audio. Work in groups and make a presentation on a natural disaster. Use the video as an example. Use the rubrics below for peer-assessment.

Rubrics for your presentation.

Listen to the tape and write if the information is True (T) or False (F). Follow the link below to listen the audio (listen until 2.06) http://b779011024006a6071c1- 5c160b94f727c0d27cbeccc854542bc6.r78.cf1.rackcdn.com/B1_amazing_facts.mp3

1. Only about one tenth of the cells in your body are bacteria.

2. Bacteria are mostly helpful.

3. Animals need bacteria to digest food.

4. You have 7 million cells in your body.

5. Most of the atoms are empty.

6. Most of the atoms are tiny circles.

Read the article about scientific researches about volcanoes and complete the task below.
Collecting Information about Volcanoes Is Difficult

For most volcanoes, we don’t know enough. The last time volcano Agung erupted was in 1963. That was before we had all the tools we have today to measure it. Mount Pinatubo in the Philippines erupted in 1991. Before that, it had not erupted for 500 years. In 1991, two months of changes came before the eruption. Ash burst from the top. The volcano’s shape changed. Earthquakes were bigger. They also happened more often. We know more about Mount St. Helens volcano in the U.S. Scientists have watched it for many years. They can now make good predictions about it. They know that if there are small earthquakes happening it will erupt in two weeks. We don’t know exactly what Agung volcano did before its 1963 eruption. These events could mean an eruption is coming in two weeks. Or, it could be months or even years.

Correct Predictions Are Important

Today, we use satellites to study volcanoes. Satellites give scientists a good look at the volcano from space. They can’t give smaller details, though. Satellites usually only pass over a given volcano once every week or two. The other tools we use cost a lot of money. We cannot have them everywhere. Predicting volcanic eruptions correctly is very important. If it erupts before people leave, they could die. They need to know before it happens. What if they leave and the volcano doesn’t erupt? That can be a different problem. This happened in Mammoth Mountain, California, in 1984. People stopped visiting. It cost money for everyone to leave. The community lost millions of dollars. The eruption never happened. To predict eruptions correctly, we need to know about each volcano. Without that, we have to compare with other volcanoes. Nothing beats really getting to know each volcano, though. (Tracy K.P. Gregg is a professor of geology at the State University of New York at Buffalo.)

Read and choose the best answer A, B, C or D.

1. What do scientists know about Mount St. Helens volcano? [1] A) Small earthquakes will cause eruption. B) The shape of the volcano is changed. C) The last earthquakes were bigger. D) The last eruption was 500 years ago.
2. Which word could replace the word «predictions» WITHOUT changing the meaning of the first sentence? “They can now make good predictions about it. They know that if there are small earthquakes happening it will erupt in two weeks.” A) answers B) guesses C) tips D) truths
3. Which question is answered in these sentences? [1] Predicting volcanic eruptions correctly is very important. If it erupts before people leave, they could die. They need to know before it happens. A) How can people predict volcanoes’ eruption? B) What can happen if volcanoes erupt earlier than predicted? C) What can happen if volcanoes do not erupt at all? D) Where are the most dangerous volcanoes located?

Read the text and give a short answer.
4. What technology is used by scientist today to study volcanoes?

5. Why do NOT scientists use other kinds of technologies to study volcanoes?

6. Why is scientific prediction important for people?

Choose ONE topic and write an article.
Topic 1. Your school magazine is organising a competition for best articles among school learners. You have to write an article about latest scientific news. Your article should include the following information: — what exactly has happened; — the place where it occurred; — its potential effects/results.
Topic 2. Your school magazine is organising a competition for best articles among school learners. You have to write an article about a deadly natural disaster. Your article should include the following information: — the type of a natural disaster and its description; — the place where it occurred; — the description of its consequences.

If your group consists of 10-14 students, you can work as a whole group. If your students’ number is more than 15, you need to make two groups for speaking. Beforehand study the rules for Socrates seminar with your learners. Learners work as a whole class. Learners sit in a circle. Questions for discussion can be handed in advance to learners to have a look and think them over. This set of questions is not compulsory. Feel free to include class-discussed questions. No need to discuss all the suggested questions. Make notes in order to assess your learners and provide effective feedback later.
Work as a whole class or small groups. Choose any question you want to discuss with your peers. Start your speech. Mind the rules for Socratic seminars. Explain and justify your answers.

Rules for Socratic seminar  Treat one another respectfully.  This is a shared talk, NOT a debate.  Everyone needs to talk AND listen.  Do NOT talk over one another.  Do not raise hands. You can agree or disagree with the speaker on any points you want.  Address each other and NOT your teacher.  Ask questions. Before asking, “What do you think about it?” tell your own opinion.  Be courageous in presenting your own thoughts and reasoning, but be flexible and willing to change your mind in the face of new and compelling evidence.

Questions for discussion:  How many types of natural disaster can you name? Which is the worst?  What natural disasters are common in your country?  What is the best / worst natural disaster movie you have seen?  Think of three natural disasters. What can you do to stay safe during and after these natural disasters?  What is a difference between a hurricane, a typhoon, and a cyclone?  Which country has the most natural disasters?  Would you ever volunteer to help after a natural disaster hit? If yes, what would you like to volunteer to do? If no, why not?  How can technology lessen the damage caused by natural disasters?  What is your favourite science subject? Biology? Physics? Chemistry? Why?  How will science change the world in the next 100 years?  Do you like science?  What has science done for humankind?  What will science uncover in the next few decades?  What questions will science never answer?  What will the next big discovery in science be?  Why do children at school need to study science?

You can use the following phrases:

In my opinion/It is not my point of view …

I think …

In my view …

I agree with/do not agree with …

I see your point …

I support your view …

I take a different view …

Total

Science and scientific phenomena

Listen to the conversation and mark if the statements (a-h) are True or False.
Follow the link to listen:https://breakingnewsenglish.com/1105/110519-blood_tests.mp3

a. A new blood test may answer a question that scares many of us. True False
b. The cost of the test will be around $7,000. True False
c. Telomeres in our body kill potentially deadly bacteria and cancer. True False
d. The new blood test will be of great interest to insurance companies. True False
e. The test could lead to developments that will fight heart disease. True False
f. A consultant said people should not be concerned about the test. True False
g. The consultant said we would change our lifestyle if they took the test. True False
h. The test inventor believes it’s not useful to know your biological age. True False

Science and scientific phenomena

Make questions about the content of the conversation you would like to ask the class about. Ask your partner / group your questions.

To make it more interactive organize the “Inside-Outside Circle” activity. Inside and outside circles of learners face each other. Within each pair of facing learners, they quiz each other with questions they have written. Outside circle moves to create new pairs.

Transcript
Would you like to know when you’ll die? It’s a scary question for many, but one which could be answered using a new blood test. Spanish scientists have invented such a test that they say will estimate how much longer you will live. The $700 test measures the length of telomeres in our DNA. Telomeres control how often our cells divide to make new ones and are thus responsible for aging. They limit the length of our lifespan. The company behind the project, Life Length, says the test will give people an idea of the speed at which they are ageing and a prediction of when the end might come. Critics have been quick to attack the test. They say it is unethical, unreliable, and could lead to insurance firms demanding people take the test before issuing policies.
Researchers say the test could lead to breakthroughs in age-related illnesses such as Alzheimer’s and heart disease. Professor Jerry Shay, a consultant for Life Length, admitted people are right to be wary of the new test. He said: «People might say, ‘If I know I’m going to die in 10 years, I’ll spend all my money now’, or ‘If I’m going to live for 40 years, I’ll be more conservative in my lifestyle’. He added: «The worrying thing is that if this information ever got to a point where it is believable, insurance companies would start requiring it in terms of insuring people.” Maria Blasco, inventor of the test, believes it is important, saying: «It will be useful for you to know your biological age. Maybe you would change your lifestyle habits if you find you have short telomeres.»

Science and scientific phenomena

Read the passage below and answer the questions.

DNA Fossil Unveils Another Species of Humans!
“Scientists have found the oldest DNA evidence yet of humans’ biological history. But instead of neatly clarifying human evolution, the finding is adding new mysteries.
In a paper in the journal Nature, scientists reported Wednesday that they had saved ancient human DNA from a fossil dating back about 400,000 years, shattering the previous record of 100,000 years.
The mismatch between the anatomical and genetic evidence surprised the scientists, who are now rethinking human evolution over the past few hundred thousand years. It is possible, for example, that there are many extinct human populations that scientists have yet to discover. Right now, we’ve basically generated a big question mark,” said Matthias Meyer, a geneticist at the Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology in Leipzig, Germany, and a co-author of the new study.
Hints at new hidden difficulties in the human story came from a 400,000-year-old bone found in a cave in Spain called “the pit of bones”. The scientific team used new methods to extract the ancient DNA from the fossil. Finding such ancient human DNA was a major advance, said David Reich, a geneticist at Harvard Medical School who was not involved in the research. “That’s an amazing, game-changing thing,” he said. When Dr. Meyer and his colleagues found ancient human DNA inside they thought that it would be a very early Neanderthal,” Dr. Meyer said.
But the DNA did not match that of Neanderthals. Dr. Meyer then compared it to the DNA of the Denisovans, the ancient human lineage that he and his colleagues had discovered in Siberia in 2010. He was shocked to find that it was similar. Everybody had a hard time believing it at first, Dr. Meyer said. So we generated more and more data to nail it down. The extra research confirmed that the DNA belonged on the Denisovan branch of the human family tree. The new finding is hard to settle with the picture of human evolution that has been emerging based on fossils and ancient DNA…

1. The oldest DNA evidence found by scientists…
A. Added new questions about human evolution
B. Solved the problem of human evolution
C. Added more workload

2. The recent ancient human DNA from a fossil dating back about…
A. 100,000 years
B. 400, 000 years
C. 500, 000 years

3. There was the mismatch between the ___________and _______ evidence
A. Historical and biological
B. Anatomical and genetic
C. Historical and genetic

4. Where was the oldest DNA evidence called “the pit of bones” found?
A. Spain
B. USA
C. Russia

5. Scientists were __________ to find that “the pit of bones” and DNA of the Denisovans were similar.
A. Happy
B. Angry
C. Surprised

Science and scientific phenomena

Work in pairs and discuss the following questions. Use modal verbs in your speech.
How does this new information relate to humans today? What is the importance?

Reference
The text is retrieved from https://esl-voices.com/dna-fossil-unveils-another-species-of-humans/

Science and scientific phenomena

Remind the rules of debate. The roles are distributed.

Rules of debate

Team members
Each debate has 2 teams. One team is called the proposition. The other team is called the opposition. Each debate team has learners known as the first speaker for the team, the second speaker for the team, and the last learner is the team`s rebuttal speaker.

The Proposition Speakers:
• Provide the team`s definitions
• Provide clarifications
• Deliver substantive arguments in support of the motion
The Proposition Rebuttal Speaker:
• Defends definition (if challenged)
• Rebuts the Opposition`s substantive arguments
• Defends Proposition`s substantive arguments (if necessary)
• Provides quick summary of Proposition`s case
• Has option to run a constructive argument
The Opposition Speakers
• Provide the team`s definitions
• Provide clarifications
• Deliver substantive arguments against the motion
The Opposition Rebuttal speaker
• Re-changes definition (if challenged)
• Rebuts the Proposition’s substantive arguments
• Defends Opposition`s substantive arguments (if necessary)
• Provides quick summary of Opposition`s case

Science and scientific phenomena

Ask learners to consider the following statement and develop arguments for further ideas and discussion.
Science is a threat to humanity
Consider the following statement and decide on the pros and cons in pairs.

Science and scientific phenomena

Debate procedures for teachers to know.
1. Learners hear the topic and take positions (pro and con)
2. Teams discuss their topics and come up with statements
3. Teams deliver their statements and offer main points
4. Learners discuss the opposition`s argument and come up with rebuttals
5. Rebuttals delivered
6. Closing statements made

Speakers make their presentations in the following order. The time that is listed is the maximum amount for each speech.
• First speaker, proposition team 3 minutes
Cross-examination by the opposition team (only for clarification) 1 minute
• First speaker, opposition team 3 minutes
Cross-examination by the proposition team (only for clarification) 1 minute
• Second speaker, proposition team 3 minutes
Cross-examination by the opposition team (only for clarification) 1 minute
• Second speaker, opposition team 3 minutes
Cross-examination by the proposition team (only for clarification) 1 minute
• Learners discuss the opposition`s argument and come up with rebuttals 5 minutes
• Rebuttal speaker, opposition team 2 minutes
• Rebuttal speaker, proposition team 2 minutes

Discuss the topic ‘Science is a threat to humanity’ in your team and prepare your opening arguments. The speakers have 2-3 minutes to present their principal ideas. The listening team prepares notes to make rebuttal to the expressed opinions.
Your speech should:
• be clear and structured
• address the alternative viewpoint

While the debate is in progress, the teacher monitors and takes notes. At the end of the debate, the teacher proves feedback based on the notes.

Answer keys:
Task 2:
Suggested pros:
• New technologies have dissolved traditional families and led to creation of harmful new relationships.
• The manipulation of life is playing God.
• Science has created new means for the state to control the lives of its citizens.
• Science enables much greater destruction.
• Science leads to the damaging of the environment.

Suggested cons:
• Lives could be more rewarding because science helps to take control of our environment.
• Science is set of tools to improve humanity.
• Science allows humans to collaborate more effectively.
• Science saves and improves lives.

Science and scientific phenomena

To activate learners’ background knowledge, get them name 6 patterns of organization.

Name the following 6 patterns of the text organization.

Science and scientific phenomena

Read the passages below and match them with the corresponding graphic organizers. There are two extra graphic organizers.

1. The Age of the Dinosaurs
Dinosaurs existed about 250 million years ago to 65 million years ago. This era is broken up into three periods known as the Triassic, Jurassic and Cretaceous periods. The Triassic Period lasted for 35 million years from 250-205 million years ago. Planet Earth was a very different place back then. All the continents were united to form one huge land mass known as Pangaea. The Jurassic Period was the second phase. The continents began shifting apart. The time scale for this famous period is from 205 to 138 million years ago. The Cretaceous Period was the last period of the dinosaurs. It spanned a time from 138 million to about 65 million years ago. In this period the continents fully separated. However, Australia and Antarctica were still united.

2.Creating a Dinosaur Sculpture Materials: pipe cleaners, clay, non-toxic paint
Wouldn’t you like a scary dinosaur model on your desk to protect your pencils and textbooks? You can easily make one by following these simple directions. First, bend your to make the frame of your dinosaur. I suggest you create a tyrannosaurus frame by using one long pipe cleaner as his neck, spine, and tail, and then bend another into a u-shape to make his feet. Wrap the feet around the spine piece. Next, roll out clay to wrap around the pipe cleaners. Let the clay dry overnight. The next day you may want to paint your dinosaur using non-toxic paint. His eyes should be white, but feel free to color your dinosaur as you wish. Nobody really knows how dinosaurs were colored, so don’t let anyone tell you that your dinosaur can’t be pink. Lastly, put him on your desk and watch as he or she scares away bullies and pencil thieves.

3.What Happened to the Dinosaurs?
There are many theories about why the dinosaurs vanished from the planet. One theory that many people believe is that a gigantic meteorite smashed into the Earth. Scientists believe that the meteorite was very big and that the impact may have produced a large dust cloud that covered the Earth for many years. The dust cloud may have caused plants to not receive sunlight and the large plant eaters, or herbivores, may have died off, followed by the large meat eaters, or carnivores. This theory may or may not be true, but it is one explanation as to why these giant reptiles no longer inhabit the Earth.

Science and scientific phenomena

Choose a passage and draw an appropriate graphic organizer putting the information from the passage into it. The following graphic organizers are examples. Feel free to make changes if necessary.

Science and scientific phenomena

To remind the structure of a newspaper article, get learners match the elements of an article with their definitions or functions.
Match the elements of an article with their definitions or functions.

Science and scientific phenomena

Think of recent scientific discoveries and write an article to a teenage magazine. You should
 write a byline
 create a placeline
 create a catchy lead paragraph
 write in the 3rd person
 write the body (1-3 paragraphs)
 be ensure to include a quotation
 use different tenses

A byline – a line at the top of a magazine article giving the writer’s name
A placeline — where article is unfolded
A lead paragraph – contains most 5W and 1H (What? Who? Why? Where? When? How?). Makes reader want to read the rest of the article. Basic but important information.

Science and scientific phenomena

Read your partners news report. Answer the following questions as you read through the article.
How did your peer do? How many ‘yes’ answers did you circle?

1. Is the article related to headline? YES NO
2. Areall 5 W’spresent? YES NO
3. Is there a quotation used? YES NO
4. Is third person narration used? YES NO
5. Are3paragraphsused? YES NO
6. Isthere a placeline? YES NO
7. Isthere a byline? YES NO
8. Is there a lead paragraph? YES NO
9. Are different tenses used? YES NO

Science and scientific phenomena

To activate learners` background knowledge ask them the following questions.
• What is a quote/quotation?
• What is the difference between direct and indirect quotations?
• Where can see quotations?

Science and scientific phenomena

This task can be done before writing an article to practice writing a direct quotation.
Work with your partner and take turns to answer the following questions. In your answer use:
• a variety of perfect tense forms including time adverbials like so far, lately, all my life.
Question for Student A: What will the next big discovery in science be?
Question for Student B: What will science uncover in the next few decades?

Complete the following worksheet to quote your partner.

Natural Disasters

To activate learners` schemata, ask them to brainstorm possible effects of volcanic eruptions on atmosphere, lithosphere and hydrosphere before listening to the audio.

Work in pairs and discuss how volcanic eruptions can affect atmosphere, lithosphere and hydrosphere.

Natural Disasters

Learners listen to the audio twice. Transcript can be found after the answer keys. Go to this link to listen: http://www.bbc.co.uk/science/earth/collections/mount_st_helens#p00gzw7z
Listen to the news report. Circle True or False for the statement below.
1. Mount St. Helens is situated in the USA. True False
2. People had been asked to leave the area because the volcanic eruption was in progress. True False
3. Mount St. Helens burst alive three days ago. True False

Natural Disasters

Listen to the report again and complete the following sentences by inserting ONE word only:
1. Authorities in USA say Mount St Helens is ready to __________________.
2. Plumes of smoke and ___________________ are being forced into the sky.
3. Seismic data indicated new magma and _________are coming to the surface.
4. The alert level has been raised to Category __________________________.
5. When the volcano erupted previously ________________people were killed.
6. The ______ of people and the scientists are waiting to see what happens next.

Natural Disasters

Talk to your partner. Look at the list of natural disasters in the box and discuss the causes and results of each of them. What can we do to protect ourselves from events like this?

Natural Disasters

Read a newspaper article about a natural disaster. Choose from the sentences A-I the one which fits each gap 1-7. There is ONE EXTRA sentence which you do not need to use.

A. This in turn led to an explosion of violence which reduced the food supplies still further.
B. But the colonists refused to change their social system.
C. History is not man-made, it is the planet itself which shapes our destiny.
D. But none of this would have produced a revolution if the country had not been faced with famine.
E. Instead of improving their agriculture, their rulers fought endless wars to win more land.
F. This led to a massive lowering of temperature for several years.

Revolution that erupted from two volcanoes
Like the eruption of Mount Pinatubo in the Philippines in 1991, these eruptions blew large amounts of sulphurous ash into the atmosphere, partly blocking the sun`s rays and temporarily cooling the climate.
France in 1789 was already bankrupt because of a long war in America. The government was threatened by a plot to organise riots financed by an ambitious aristocrat who wanted to become king. 1___The result of the eruptions was several years of cold, wet weather in Europe. Two violent storms in 3788 and 1789 destroyed the harvest in many parts of the 20 country and the resulting shortage of corn was made worse by the Finance Minister`s refusal to import corn from abroad on the grounds that the state could not afford it.
2___ When the people of France saw wagons full of 25 com go through their village streets they said, ‘There is plenty of com, but not for us: it`s for the king, the aristocrats, the rich who have plenty to eat while we go hungry.’ And then the maddened people would throw the sacks of corn into the nearest river.
Another volcanic eruption — in Indonesia in April 1815 — may have helped cause Napoleon’s defeat at the battle of Waterloo. 3_____1816 was called the ‘year without a summer’. Torrential rains marked the beginning of the Waterloo campaign, creating 35 deep mud which for many hours prevented Napoleon from moving his big guns.
The French revolution is one of many examples where a change of climate was the final blow to an already threatened society.
40 The Little Ice Age, which started about AD 1400, threatened the Scandinavian colony in Greenland.4_____They might have survived if, instead of sticking to their aristocratic society, they had moved from farming to hunting, like the Eskimos who replaced them.
At about the same period the great civilization of the Mayas in Yucatan faced ever worsening droughts. 5____This had the opposite effect to that intended, since forcing people into the army meant they had to leave their land.

Natural Disasters

Find words or phrases in the article which mean:

• For a short time (paragraph 1) ____________________
• Financially ruined time (paragraph 2) ______________
• For the reason that (paragraph 2) __________________
• Made angry (paragraph 3) __________________
• Very heavy rain (paragraph 3) __________________

Natural Disasters

Before doing this task check task 3 as a whole class so that your learners know which words to use.
Make sentences with the words from the previous task. Pay attention to grammatical accuracy.

Natural Disasters

To create interest in the topic and activate learners’ schematic knowledge, ask learners to match natural disasters with corresponding pictures.
Match the pictures below with corresponding words in the box.

Natural Disasters

Work in pairs and decide which natural disasters happen in Kazakhstan. You should:
• use topic-related vocabulary. Example: violent storm, fatal outcomes, destroy, damage etc.
• support your answers with examples. Example: A calamitous flood destroyed many houses in Atbasar in 2016.

Natural Disasters

Work in pairs and discuss the following natural disasters which often occur in our country. Talk about causes, effects and possible solutions.

You should:
• use topic-related vocabulary. Example: violent storm, fatal outcomes, destroy, damage etc.
• use appropriate linkers to talk about causes, effects and possible solutions. Example: I guess it`s because…, So…, Because…, I suppose the best way to deal with this problem is…
• take turns when speaking and listen to others.

Natural Disasters

To activate and check learners` prior knowledge of the Aral Sea crisis, ask them to complete a K-W-L chart.
Work individually and complete a K-W-L chart on the Aral Sea problem writing what you know and want to know about the topic.

Natural Disasters

Ask learners to read the article below and identify the 3 Ts: title, topic and thesis.
Read the article below and answer the following questions.

1. Choose the best title for this article.
a) Fishermen and challenges they face
b) Waiting for the sea
c) The story of an old man

2. What is the topic of this article?
3. What is the thesis statement of this article?
4. Complete the graphic organizer according to the information presented in the text.

It took just 40 years for the Aral Sea to dry up. Fishing ports suddenly found themselves in a desert. But in one small part of the sea, water is returning.
Khojabay is a fisherman who lives in a desert. Almost everyone in his village used to fish for a living but in the 1970s the fish died, and the sea began to dry up. The Aral Sea, in Central Asia, used to be the fourth largest lake in the world, after the Caspian Sea, and Lakes Superior and Victoria. Now barely 10% of it is left. This must be one of the most dramatic alterations of the Earth’s surface for centuries.
For more than half Khojabay’s life, the sea provided one sixth of the fish eaten in the USSR. He became the skipper of a fishing boat.

“Catching 100kg was quite normal, and the fish were big and healthy – he remembers one that weighed 7kg. But he also remembers when things began to go wrong. His last catch in 1976, was a net full of dead fish. As the sea receded, the climate began to change.
“We used to grow melons and other crops. We ate them, sold them in the market and made money,” he says. “We grew clover for our cattle and barley for ourselves.”
But the rain stopped. Grass dried up, and the small freshwater lakes that once existed near the sea’s edge disappeared. Herds of antelope that used to roam the area dwindled to nothing. The summers became blisteringly hot, the winters bitingly cold. And just getting around became tough. In the old days everyone went from one fishing village to the next by boat. Now they get about by car – but there are barely any roads. Instead, sturdy 4x4s bump and shake their way over tracks across the former sea bed.
Khojabay still comes out of his house every day, and by instinct looks out where the sea ought to be. He knows he will never see it here again — but he has heard there is a chance that his 15-year-old grandson will.

Natural Disasters

Refer back to the K-W-L chart and ask learners to complete the last column.
Complete the last column in the K-W-L chart and write what you have learnt about the Aral Sea problem. Then compare your W to L column and say if your questions have been answered while reading.

Natural Disasters

Think in pairs and share what a good news report should include. Make a list of criteria as a class.

Natural Disasters

Inform learners that they are about to create a news report about a natural disaster. To provide a holistic picture of the activity, show an example video of a news report on natural disasters. The video can be found here https://www.youtube.com/watch?v=GZvRUmY5jDY
You are going to organize and present the evening news. First, watch an example video and comment on it using the criteria list you have created.

Natural Disasters

Work in groups of 3 and reflect on the vocabulary you are going to use when presenting your piece of news. Prepare your news presentations following the criteria below.
1. Targeting the audience
-voice. Broadcaster speaks with an appropriate volume and for the audience to here. Employs clear pronunciation. Uses non-monotonous, vocal expression to clarify the meaning of the text.
-eye contact. Eye contact with audience is engaging.
-face/body gestures. Expressively uses non-verbal communication to clarify the meaning of the text.

2. Basic story structure
-story has a clear and engaging opening;
-story`s sequence of events is easy for the listener to follow.
-story`s ending has a sense of closure.

3. Vocabulary
-tellers` choice of language is descriptive and articulate;
-topic-related vocabulary is used.

4. Creativity
-tellers creatively present the sequence of events;
-all group members are involved to act like on-the scene reporters and witnesses.

Assess each other according to the following form

Natural Disasters

To pre-teach possible blocking lexis, get learners match the words below to their definitions.
Match the words from the reading passage to their definitions.

1. smooth A. all into a jumbled or flattened mass through the force of external pressure
2. collapse B. destroy
3. rigid C. to soil, stain, corrupt, or infect by contact or association
4. velocity D. deficient in or devoid of flexibility
5. demolish E. even and uninterrupted in flow or flight
6. conduit F. quickness of motion
7. contaminate G. a natural or artificial channel through which something (such as a fluid) is conveyed

Natural Disasters

Read the following passages and determine the text structure. One text structure is extra.

1. The surface of the Earth is divided into pieces called “tectonic plates.” These plates move. When the plates rub against each other, they do not move smoothly. When the plates do not move smoothly, earthquakes result. Some parts of the world get more earthquakes than other parts. The parts of the earth that get most earthquakes are near the edges of these plates.
How is the text structured? _____________________________________________________________
2. Some countries, such as Japan, or parts of a country, like Almaty in Kazakhstan, have a lot of earthquakes. In these places it is a good practice to build houses and other buildings so they will not collapse when there is an earthquake. This is called seismic design or «earthquake-proofing».
How is the text structured? _____________________________________________________________
3. The ability of a building to withstand the stress of an earthquake depends upon its type of construction, shape, mass distribution, and rigidity. Different combinations are used. To reduce stress, first, the building’s ground floor must be flexible. One method is to support the ground floor with extremely rigid, hollow columns, while the rest of the building is supported by flexible columns located inside the hollow columns. A different method is to use rollers or rubber pads to separate the base columns from the ground, allowing the columns to shake parallel during an earthquake. Next, the outdoor walls should be made with stronger and more reinforced materials such as steel or reinforced concrete. Then, to help prevent collapsing, the roof should be made out of light-weight materials.
How is the text structured? _____________________________________________________________
4. Hurricane Katrina began as Tropical Depression Twelve over the southeastern Bahamas on August 23, 2005. The depression later strengthened into a tropical storm on the morning of August 24 where the storm was also named Katrina. Katrina continued to move into Florida, and became a Category 1 hurricane only two hours before it made landfall around Hallandale Beach on the morning of August 25. The storm weakened over land, but became a hurricane again while entering the Gulf of Mexico.
How is the text structured? _____________________________________________________________
5. Have you ever wondered what the inside of a volcano looks like? Deep underground is a magma chamber. The magma chamber is under the bedrock of the earth’s crust. The conduit or pipe runs from the magma chamber to the top of the volcano. The conduit connects the magma chamber to the surface. Most volcanoes also have a crater at the top. Volcanoes are quite a sight, and you can enjoy this site all over the universe. Volcanoes are found on planets other than Earth, like the Olympus Mons on Mars.
How is the text structured? _____________________________________________________________

Natural Disasters

Use a cause and effect paragraph and put information from the text into the appropriate graphic organizer.

Natural Disasters

Think-Pair-Share. To activate learners` schemata, ask them to brainstorm problems related to global warming. First, learners formulate individual response, and then turn to a partner to share their answers. Call on several random pairs to share their answers with the whole class.
You have 1 minute to think of global warming and brainstorm its effects. Come up with as many effects as you can. Then turn to your partner and share your findings.

Жасушалық биология

Төменде көрсетілген жасушалар үшін ортақ болатын кем дегенде 3 негізгі компоненттер тізімін анықтап, суреттен А, В, С бағдаршамдар арқылы белгіле және олардың қызметтерін жазыңыздар:

Электронды микроскоп арқылы анықталған жасуша органоидтарының түрлері көрсетілген. 2.1 суретті пайдалана отырып: органоидтар атауларын анықта; мембранасыз, бірмембраналы және қосмембраналы түрлеріне жікте; құрылыс ерекшелігін сипатта; қызметтерін жазыңыздар:

Жасушалық биология

1.1.суретте жасушаның мембранасының (сұйық кристалды моделінің) құрылысы көрсетілген.

Кестені толтырыңыз.

Жасушалық биология

1.1 суретте бактерия, саңырауқұлақ, өсімдік және жануар жасушаларының құрылым ерекшеліктері көрсетілген.

№1, №2, №3 және №4 суреттерді «эукариоттарға» және «прокариоттарға» жіктеңіздер:
№1_______________________________________________________
№2_______________________________________________________
№3_______________________________________________________
№4_______________________________________________________
2. Прокариот және эукариот жасушаларының құрылымы мен оны құрайтын органоидтарын анықтап, кем дегенде бір құрамбірліктің қызметін жазыңыздар:

3. Прокариот және эукариот жасушалар арасындағы кем дегенде екі айырмашылық пен бір ұқсастықтарды анықтаңыздар:

Қоректену

Төмендегі ферменттерге қатысты тұжырымдардың дұрысын анықтаңыз («дұрыс» және «бұрыс»).
(«√» , «Х» белгісімен қойыңыз)

2.1 және 2.2 суреттерде берілген графиктерді талдаңыздар:
(а) 2.1 графигінде оптимальды рН көрсеткішке ие болатын фермент түрін атаңыздар

(б) графиктегі бос бағаналарға ферменттің температураға қатысты өзгерісін дұрыс орналастырыңыз.
А. оптимальді температура
Б. максимальді температура
В. фермент денатурациясы
3. Дұрыс жауаптың астын сызыңыз.
a. Температураның жоғарлауы ферменттік реакцияның жылдамдығын
[ арттырады / баяулатады / өзгеріссіз қалады ]
b. Температураның қайнауы ферменттік реакцияның жылдамдығын
[ арттырады / баяулатады / өзгеріссіз қалады ]
c. рН көрсеткішінің оптималды рН көрсеткішіне қарай өсуі ферменттік реакцияның жылдамдығын
[ арттырады / баяулатады / өзгеріссіз қалады ]
d. Төменде берілген 3.1 суреттегі графиктерді пайдалана отырып, ферменттердің белсенділігі үшін арналған оптимальды жағдайларды нақты шамалар негізінде көрсетіңіздер:

Молекулярная биология и биохимия/ Классификация углеводов: моносахариды, дисахариды, полисахариды. Химическая структура. Свойства и функция углеводов.

1. Для каждой молекулы ниже определите, является ли она моносахаридом, дисахаридом или полисахаридом: a) фруктоза b) рибоза с) целлюлоза d) глюкоза е) сахароза f) гликоген g) хитин h) крахмал i) мальтоза
2. Опишите биологическую функцию для каждого из следующих углеводов: a) целлюлоза b) рибоза с) крахмал d) гликоген е) дезоксирибоза f) фруктоза g) сахароза
3. Нарисуйте молекулярную структуру следующих углеводов:

Молекулярная биология и биохимия/ Структурные компоненты липидов. Свойства и функции жиров.

На рисунке ниже показана схема молекулярных структур тристеарина (триглицерида) и фосфатидилхолина (фосфолипида).

В таблице показана структурная разница между двумя молекулами, изображенными на рисунке. Заполните таблицу с двумя другими структурными отличиями, отличными от числа различных типов атомов

Молекулярная биология и биохимия/ Классификация белков по составу (простые, сложные) и по функциям. Строение и уровни структурной организации белков

1. Заполните таблицу. Классификация белков по составу и функциям.

2. Коллаген – фибриллярный белок, который встречается во многих тканях животных.

а) Укажите функцию коллагена в стенке артерий. _________________________________________

b) Назовите одно отличие структуры коллагена от структуры гемоглобина. _______________________

Молекулярная биология и биохимия/ Строение молекулы ДНК. Структура ДНК (первичная и вторичная цепи). Функции молекулы ДНК

1. Какая форма молекулы ДНК? 2. Какие четыре основания входят в состав ДНК? С чем связано каждое основание? 3. ДНК представляет собой полимер, а это означает, что он состоит из много раз повторяющихся единиц (мономеров). Что является мономером ДНК? 4. На рисунке ниже подпишите следующее: нуклеотид, фосфат, сахар, азотные основания, водородную связь, ковалентную связь, пуриновые основания, пиримидиновые основания, гидроксильную группу, 5′-конец, 3′-конец, аденин, тимин, цитозин и гуанин.

5. Таблица показывает процентное соотношение оснований ДНК в различных типах клеток.

Какой вывод можно сделать из этих данных? А ДНК встречается примерно в одинаковых количествах во всех клетках одного и того же вида В небольшие различия в ДНК различных клеток имеют большой эффект С четыре основания образуют комплементарные связи между собой D клетки дрожжей и животных имеют одинаковое строение ДНК

Молекулярная биология и биохимия/ Строение и функции молекул РНК. Матричная РНК. Рибосомная РНК. Транспортная РНК.

1. Что является мономером РНК?

2. Вставьте пропущенные слова в текст. В РНК аденин всегда образует пару с … .

Существует три вида РНК. ______________________ переносит информацию от ядра к рибосомам в цитоплазме. ____________________ читает информацию и связывается с конкретной _____________________, чтобы сделать белок. ___________________ является наиболее распространенной формой РНК и образует рибосомы.
3. Утверждения ниже описывают особенности нуклеиновых кислот. 1 переносят аминокислоты к рибомомам 2 переносят последовательность генетического кода из ядра 3 переносят последовательность генетического кода к рибосомам Какая функция характерна только для м — РНК
А 1, 2 и 3 В 1, 2 С 1, 3 D 2, 3

Клеточная биология / Особенности строения и функций органоидов в клетке. Основные компоненты клетки: клеточная стенка, плазматическая мембрана, цитоплазма и ее органоиды (немембранные, одномембранные и двумембранные). Ядро. Основные функции компонентов клетки.

1. Заполните таблицу ниже, указав часть клетки или органоиды клетки в правой колонке таблицы, соотнеся с соответствующей функцией. Названия частей клетки могут быть использованы больше, чем один раз.

2. Отметьте «۷» встречается органоид в растительной или в животной клетке, или в обоих типах клеток.

3. Расположите следующие органоиды в таблице ниже, опираясь на их роль в метаболизме клетки. Лизосома — Митохондрия — Пузырьки/плазматическая мембрана — Пузырьки/ плазматическая мембрана

Клеточная биология

На рисунке ниже представлена модель клеточной мембраны. Используя данную модель ответьте на вопросы.

1) Какие два основных типа биологических молекул составляют большинство клеточной мембраны в представленной модели?

2) Сколько различных молекул белков обозначено на модели?

3) В чем разница между положением поверхностных белков и трансмембранных белков?

4) Когда углеводородная цепь присоединяется к белку, как называется такая структура?

5) Когда углеводородная цепь прикрепляется к фосфолипиду, как называется такая структура?

6) Какие типы молекул проходят через мембрану?

7) Где именно в мембране проходят эти молекулы?

8) Как концентрация малых молекул внутри клетки сравнима с концентрацией этих молекул снаружи клетки?

9) Поскольку частицы движутся случайным образом, молекулы склонны перемещаться по мембране в обоих направлениях. Показано ли на модели, что молекулы движутся в равных количествах в обоих направлениях? Стрелки на модели показывают движение молекул.

Клеточная биология

Sphylococcus aureus это бактерия, которая вызывает много различных инфекционных заболеваний. На рисунке ниже представлена диаграмма Sphylococcus aureus.

Клеточные структуры подобные митохондриям, эндоплазматичсекой сети, Гольджи аппарату, лизосомам и хлоропластам находятся только в эукариотичсекой клетке. Они не представлены на данном рисунке. Используя данные рисунка опишите другие особенности которые подтвреждают тот факт, что S. aureus относится к прокариотам.

Питание/ Факторы и условия, влияющие на активность ферментов: рН; температура; концентрация субстрата, фермента, ингибитора и активатора.

1. Диаграмма показывает массу продуктов, образующихся в течение всего периода в трех реакциях, использующих одинаковые субстраты и ферменты. Объем субстрата, фермента и температура поддерживаются постоянными в каждой реакции.

Какое утверждение объясняет разницу в этих реакциях? A) из-за рН во 2 и 3 реакциях денатурировал фермент B) в 3 реакции есть неконкурентный ингибитор C) в 1 реакции высокая концентрация фермента D) в 1 реакции высокая концентрация субстрата

2. Линия Х представляет реакцию, катализируемую ферментом при оптимальных условиях. Линия Y показывает действие этого же фермента на тот же субстрат, но с одной переменной: это либо изменение концентрации субстрата, или рН, или температуры.

Изменения каких условий показывает результат линии Y на диаграмме? 1. увеличение концентрации субстрата 2. высокое рН 3. низкая температура

А 1, 2 и 3 В 1 и 3 С 1 и 2 D 2 и 3

Полярные молекулы образуют водородные связи между собой. Какие свойства воды обусловлены полярностью ее молекул?  хороший растворитель  высокая удельная теплоемкость  поверхностное натяжение  когезия

A 1, 2 и 4

B 1, 2 и 3

C 1 и 2

D 3 и 4

Какая молекула является α-глюкозой?

Где расположены двойные связи в ненасыщенных молекулах липидов?

A. между жирными кислотами и глицеролом

B. в жирных кислотах и в глицероле

C. только в жирных кислотах

D. только в глицероле

На диаграммах изображены различные типы связей в биологических молекулах.

Укажите, какая комбинация связи не будет обнаружена в белке с третичной структурой.

A 1, 2, 3 и 4

B 1.2 и 4

C 3 и 5

D только 5

На рисунке изображена часть поверхности клеточной мембраны.

Что способствовало тому, что фосфолипиды расположились так, как показано на рисунке. A головки гидрофильные и указывают в сторону молекул воды

B головки гидрофобные и указывают от молекул воды

C хвост гидрофильный и указывает от молекул воды

D хвост гидрофобный и указывает в сторону молекул воды

Соотнесите характеристики воды с ее свойствами.

Люди, соблюдающие диеты с высоким содержанием животных жиров имеют более низкую продолжительность жизни, чем те, у которых диеты с высоким содержанием растительных масел. Укажите одно отличие животных жиров от растительных масел.

Молекулалық биология және биохимия

(a)(i) Сурет 1.1 пайдалана отырып, топырақтағы минералды тұздардың суда еріп, тамырға сіңірілуін қамтамасыз ету кезеңіндегі судың ерігіштік қасиетін сипаттаңыздар:
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
(a)(ii) Су молекулаларының қатты денелерге жанасу түрін атаңыздар:
А_____________________________________________________________________
Су молекулаларының өзара бірігуі нәтижесінде пайда болатын байланыс түрін атаңыздар:
B_____________________________________________________________________
Тамыр арқылы енген су молекулаларының жапырақ бойымен қозғалу үдерісін сипаттаңыздар?

На рис. 9.1 изображена часть молекулы ДНК.

a) Завершите рисунок, нарисовав водородные связи между одной парой оснований.
b) Укажите важность водородных связей в структуре молекулы ДНК.

Молекулалық биология және биохимия

(a)(i) Күрделі көмірсулардың түзілуіндегі реакция теңдеуіне қатысатын және түзілетін заттарды анықтаңыздар:
(a)(ii) Күрделі көмірсулардың түзілуіндегі химиялық реакция түрін анықтаңыздар:
(a)(iii) Түзілген күрделі көмірсулардың арасындағы байланыс түрін анықтаңыздар

В составе клеточной мембраны много белков. Укажите две различные функции белков, которые они выполняют в составе мембраны.

1 ____________________

2 ____________________

Молекулалық биология және биохимия

(a) (i) Химиялық құрамы бойынша липидтердің негізгі компоненттерін атаңыздар:
(ii) Липидтердің түрлері, компоненттері мен мысалдары берілген кестедегі бос орындарды толықтырыңыздар:

(b) Майлардың қызметтерінің атауларын сипаттамаларымен сәйкестендіріңіздер

На рис. 11.1 изображены электронные микрофотографии некоторых органелл клетки.

Рис. 11.1 Укажите название и функцию каждой органеллы А, В, изображенных на рисунке 11.1.

А органелла название__________________________________ функция___________________________________

В органелла название _________________________________

функция ___________________________

а) Укажите одну структурную особенность ДНК, которая делает ее стабильной молекулой.

b) ДНК была описана как носитель закодированной информации. Объясните это утверждение.

Молекулалық биология және биохимия

а) Нәруыздың химиялық құрылысының ерекшелігін сипаттаңыздар:
1.1 суретті пайдалана отырып, амин қышқылдардың жалпы молекуласының химиялық құрылымын пайдалана отырып, бөліктерді әріппен белгілеу немесе дөңгелектеу арқылы анықтаңыздар:

Амин тобын көрсетіңіз ____________________________________________
Карбоксил тобын көрсетіңіз ________________________________________
Радикал тобын көрсетіңіз __________________________________________
(b) Нәруыздың қызметтеріне сәйкес келетін суреттер мен сипаттамаларды анықтаңыздар:

Рис. 13.1 диаграмма клетки, полученная с помощью трансмиссионного электронного микроскопа.

а) Назовите структуру клетки, обозначенную A.

A ____________________

b) Клетка, изображенная на рис. 13. 1 — эукариотическая клетка.

Укажите две характерные особенности, видимые на рис. 13.1, которые не будут присутствовать в прокариотической клетке.

На рис. 14.1 изображены два полимера, коллаген и гликоген, которые встречаются у животных.

Заполните таблицу ниже, указав два отличия в строении коллагена и гликогена.

Молекулалық биология және биохимия

1.1 суретте ДНҚ молекуласы көрсетілген.

(а) (і) ДНҚ гетерополимер молекуласы көптеген нуклеотидтерден түзіледі. Әр нуклеотид құрамын түзетін А, В, С әріптермен таңбаланған негізгі үш компонентті атаңыздар:
А___________________ В_________________ С____________________
(а) Чарграфф ережесі бойынша қай заңдылық дұрыс? Төрт нұсқаның бірін таңдаңыз.

(b) Чарграфф ережесі бойынша қай заңдылық дұрыс?
Төрт нұсқаның бірін таңдаңыз

3. Төменде нуклеин қышқылдары фрагментінің (үзіндісінің) бір тізбегіндегі нуклеотидтер қатарлары көрсетілген. Қай нұсқа ДНҚ – ға сәйкес тиісті тізбекті анықтаңыздар?
A 5’ CTTTTATGGGGA 3’
B 5’ CUUUUAUUGGGGA 3’
C 5’ GAAAATACCCCUT 3’
D 5’GAAAAUACCCCU 3’
4. Төменде ДНҚ фрагментінің (үзіндісінің) бір тізбегіндегі нуклеотидтер қатары көрсетілген. ДНҚ фрагментінің екінші тізбегін құрыңыздар:
5’ TAGACАTGATGATAATACCGACGACGA 3’
_________________________________________
5. ДНҚ қызметтерін сипаттаңыздар:
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Альфа амилаза фермент, который образуется в проросших семенах, где он гидролизует крахмал. Рисунок 15.1 показывает эффект температуры на альфа амилазу в прорастающих семенах сорго и риса.

a) Опираясь на рис.15.1 сравните влияние температуры на альфа – амилазу сорго и риса. [2] b) Опираясь на знания о типах связей в белках, предположите, как различие в третичной структуре альфа-амилазы сорго и риса может объяснить их различие в активности, показанной на рис. 15.1

Молекулалық биология және биохимия

ДНҚ мен РНҚ – ға ортақ тұжырым болып табылады:
A. Қос шиыршықты оралым
B. Қантты фосфот тізбегі
C. Рибоза
D. Тимин
Төрт азотты негіздерден қанша триплет құруға болады?
A. 3 + 4
B. 3 × 4
C. С. 34
D. 43
РНҚ молекуласының ДНҚ молекуласынан ерекшеленетін кем дегенде екі айырмашылықты жазыңыздар?
Төменде ақуыздың биосинтез үрдісі көрсетілген

Ақуыз биосинтезіне қатысатын компоненттер мен олардың қызметтерін анықта

Рассмотрите предложенные источники и ответьте на вопросы.

«Основная цель, которую изначально провозгласили учредители МБРР, заключалась в том, чтобы банк, прежде всего, был инициатором и организатором частных инвестиций, добивался для них в странах-заёмщиках благоприятных условий и «климата». Предполагалось, что МБРР будет сосредоточивать свои операции исключительно на тех объектах, которые важны для государств, но в которые неохотно вкладывается частный инвестор. Фактически же МБРР сразу начал широко вмешиваться во внутренние дела стран-заёмщиков, оказывал давление на правительства, навязывая свои «программы развития». В итоге все программы «реконструкции и развития» подразумевали сохранение стран-заёмщиков в качестве аграрно-сырьевых придатков индустриальных держав, к развитию сельского хозяйства и увеличению добычи полезных ископаемых для их вывоза в США и ряд других индустриальных капиталистических стран. Так, миссии банка, обследовавшие в 1952 году экономику Ирана и в 1954 году экономику Сирии, рекомендовали правительствам этих стран сосредоточить главное внимание на развитии сельского хозяйства и транспорта. Миссия банка в Турции нашла, что ведущееся турецким правительством промышленное строительство не учитывает реальных финансовых возможностей страны, и рекомендовала ему прекратить (!) дальнейшие вложения средств в промышленность и сосредоточить свои усилия на развитии сельского хозяйства, энергетики и транспорта. Эти рекомендации вызвали возмущение турецкой общественности, что вынудило турецкое правительство в марте 1954 года потребовать удаления из Турции миссии банка. http://whatismoney.ru/mbrr/

1) Какова роль международных организаций в развитии мировой экономики?__________
2) Оцените деятельность МБРР в Иране, Сирии и Турции. Приведите 1 аргумент и 2 примера в поддержку своей позиции._______________

Өркениеттер әрекеттестігінің әскери-саяси аясы

1. Суреттер бойынша сұрақтарға жауап беріңіз.
1 және 2-суреттерде қандай шапқыншылық жорықтар көрініс тапқан?
________________________________________________________________________________
3 және 4-суреттерде қандай шапқыншылық жорықтар көрініс тапқан?
________________________________________________________________________________
2. Жаулап алушылық жорықтардың себептерін, уақытын, мақсатын, жорықтың бағыттарын кестеге толтырыңыз.

Прочитайте текст и выполните задания. Н.А. Баранов. «Динамика современных геополитических конфликтов» «Для характеристики международных конфликтов используется различная терминология: «враждебность», «борьба», «кризис», «вооруженное противостояние» и пр. Общепринятого определения международного конфликта пока не существует из-за многообразия его признаков и свойств политического, экономического, социального, идеологического, дипломатического, военного и международно-правового характера. Определение международного конфликта как одной из форм проявления межгосударственных противоречий на стадии их значительного обострения, когда стороны предпринимают открытые действия друг против друга с целью реализации своих интересов, используя при этом все доступные средства, которые могут быть применены в данной международной обстановке. Иными словами, международный конфликт — это прямое столкновение государств».

Причинами международных конфликтов ученые называют:

 Конкуренцию государств;

 Несовпадение национальных интересов;

 Территориальные притязания;

 Социальную несправедливость в глобальном масштабе;

 Неравномерное распределение в мире природных ресурсов;

 Негативное восприятие сторонами друг друга;

 Личную несовместимость руководителей и пр.

1. Согласны ли вы с характеристикой международного конфликта, данной автором статьи? (Приведите 3 аргумента)
2. Проанализируйте один из известных вам международных конфликтов современности, используя схему:

Өркениеттің постиндустриалды даму кезеңі

1. Постиндустриалды даму кезеңі ұғымына сипаттама беріңіз.
________________________________________________________________________________
2. Постиндустриалды даму кезеңін SWOT кестесінде көрсетіңіз.

Заполните таблицу «Диалог культур Востока и Запада», сделайте вывод. В выводе оцените значение взаимодействия культур на современном этапе (приведите не менее 2-х аргументов).

Вывод:_________________

Ежелгі әлем өркениеті

Шығыс және Батыс типті өркениеттердің белгілерін орналастырыңыз.

1) Экономикалық негізі – мелиорациялық егіншілік
2) Жер және су мемлекет меншігінде
3) Мемлекеттік билік орталықтандыру принциптеріне және дамыған бюрократия негіздеріне құрылды
4) Халық түгелдей мемлекетке тәуелді
5) Халықтың көпшілігі тұйық қауымдардан тұрды
6) Басқарудың демократиялық әдісі ретінде қаланы немесе мемлекетті ұжымдық басқару жүзеге асырылды
7) Билік өкілдері сайланбалы ауысып отырды
8) Мемлекет үшін дара биліктен жаман ешнәрсе жоқ
9) Материалдық дүниесі мол тұлғаларға артықшылықтар берілмеді
10) Байдың да кедейдің де құқығы бірдей
11) Құл иеленушілік қоғам өзінің абсалютті үстемдігіне қол жеткзіп, өндіргіш күштердегі басты күш болды
12) Құлдар тек үй шаруашылығында жеңіл-желпі жұмыстармен айналысты

Ежелгі әлем өркениеті

Кестені толтырыңыз

Ежелгі әлем өркениеті

1. «Әлемдік діндер» деген ұғымды қалай түсінесіз? Суретте берілген діндерді анықтаңыз.

Діндердің пайда болуы қандай тарихи тұлғалардың есімімен байланысты?
________________________________________________________________________________
2. Картадан әлемдік діндердің таралу аймағын көрсетіңіз.

Әлемдік діндер және өркениеттердің дамуы

1. Терминге сипаттама беріңіз
Деструктивті діни ағымдар
_________________________________________________________________________
Секта
__________________________________________________________________________
2. Деструктивті («бүлдіргіш» деген мағынаны білдіреді) діни ағымдар – азаматтарымыздың құқықтарын бұзатын, оларға психологиялық әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, зиянын тигізетін діни ағымдар. Олардың ортақ сипаты – діни ілімнің ақиқаттылық деңгейінен емес, оған мүше адамдардың қоршаған әлеуметтік ортадан оқшаулануы мен жетекшілік еткен азаматтарға көзсіз бағынуынан көрінеді. Кейбір деструктивті діни ағым мүшелері отансүйгіштік, ұлтжандылық сезімдерін бағаламай, мемлекеттік рәміздерді мойындамай, әскери борышқа салғырт қарайды. Тіпті білікті дәрігерлердің көмегіне жүгінуден бас тартып, балаларының зайырлы білім алуына қарсылық көрсететіндері де бар. Деструктивтілікті анықтайтын бұл тізімді жалғастыра беруге болады. «Бүгінгі таңда елімізде ақпарат құралдарынан беріліп отырған деструктивті діни ағымдардың қызметі жайлы мәліметтерге көңіл аудару азаматтық міндетіміз болып есептеледі. Деструктивті діни ағымдардың қызметі тек жеке азаматтардың өміріне ғана зардабын тигізіп қоймай, еліміздің ішкі тұрақтылығы мен ұлтаралық және конфессияаралық келісім саясатына да зардабын тигізуде. Әлем елдері қазір түрлі ағымдар адамдардың санасын жаулау арқылы екі түрлі мақсатты көздейтінін мойындап отыр. Біріншісі – мол пайда табу, заңсыз қару-жарақ пен есірткі тасымалы болса, екіншісі – мемлекет мүддесіне нұқсан келтіру арқылы билікті басып алу. Олай болатыны, аталмыш ағымдардың онсыз да мұсылман елдерінде және бейкүнә адамдар мен қорғаныс күштеріне қарсы күрес жүргізуі болып отыр. Бұл өз кезегінде үлкен қайшылық болып табылады. Деструктивті ұйымдарға қарсы күрестің бірден бір жолы – олар туралы көптеген кітаптар, фильмдер және жастардың ғаламтор беттерін көптеп пайдалануына байланысты сол экстремистік ағымдар туралы көптеген бейнероликтерді қою керек. Дәстүрлі дініміз – Ислам туралы көптеп мағлұмат беру керек. Ислам – бұл өз-өзін Құдайдың жолында жарып жіберу емес, керісінше басқа адамдарды аман алып қалу екенін көрсету керек. Деструктивті діни ағымдардың қоғамға және мемлекетке тигізер зияны қандай болуы мүмкін? ________________________________________________________________________________ Деструктивті діни ағымдардың қаупінен қалай қорғануға болады? ________________________________________________________________________________
Қорытынды_____________________________________________________________________

Өркениеттер әрекеттестігінің сауда-экономикалық аясы

Төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз.
Айырбастау дегеніміз не? Айырбастау қашан пайда болды?
________________________________________________________________________________
Халықаралық сауда дегеніміз не?
________________________________________________________________________________
Сауда адамдардың өмірінде қандай рөл атқарады?
________________________________________________________________________________
Орта ғасырларда және қазіргі замандағы сізге белгілі әлемдік сауда жолдарын атаңыз.
________________________________________________________________________________

Өркениеттер әрекеттестігінің әскери-саяси аясы

1. Ақпаратпен танысып, сұрақтарға жауап беріңіз. XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында империализм концепциясы, яғни мемлекеттің ұлылығын отарлық басқыншылықтардың есебінен қамтамасыз ету жүйесі жасалды. Бұл саясат өзін-өзі толығымен ақтады деуге болады. Отарлардағы барлық құндылық метрополияға ағылып жатты. Батыс державаларының әскерлері жер шарының барлық бөлігінде әрекет жасады. Отар жерлерді жаулап алу бәсекесіне енді Германия, Италия, АҚШ, Ресей, Жапония араласты. Әлемді қайта бөліске салу І Дүниежүзілік соғысты туғызды. Ал бұл болса империялық саясаттың өзгеруіне әкелді. Яғни, күшті экономика және саяси ықпалдылықты қамтамасыз ету үшін теңіздің арғы жағында үлкен отарлық аймақтардың болуы міндетті еместігі анықталды. АҚШ отарлы империя болмай-ақ соғыстан көп зиян шекпеуі есебінен батыс әлеміндегі Ұлы Британияның жетекші рөлінен ығыстырып шыға бастады. Ал 1939-1945 жылдардығы II Дүниежүзілік соғыстағы жеңісінен соң, АҚШ «ескі әлемде» Латын Америкасындағыдай саясат жүргізуге болатындығын іштей сезінді. II Дүниежүзілік соғыс кезінде нацизмді жеңу жолында КСРО-ның атқарған рөлі жоғары болатын. Бұл жағдай Еуропа мен Азияның көп бөлігінде КСРО-ның ықпалының артуына септігін тигізді. Кейінірек бұл бедел советтік идеялардың әлемнің басқа да бөлігіне таралуына әсер етті. Нәтижесінде әлемде екі полюстік жүйе қалыптасты. 1991 жылы Кеңес империясы ыдырады. КСРО мен АҚШ арасындағы 50 жылға созылған «қырғи-қабақ» соғыс аяқталды. Екі полюстік жүйенің біреуі ғана қалды. Алайда, АҚШ осыны пайдаланып, өзінің империялық статусынан бас тартқысы келмеді. Керісінше АҚШ жаңа қалыптасқан бір полярлы жүйені өзінің уысына қыса түсті. АҚШ жақын арада жалғыз империя дәрежесінен айырылуы әбден ықтимал. Өйткені, өте тез, шапшаң дамыған Қытай ертегідегі Алпамыстай сағат санап өсіп, күннен күнге күшейіп келе жатыр. Қытайдың бұрыннан келе жатқан түпкі мақсаты – өз «полисін» құру болғанын ескерсек, әлі алда талай текетірестер шоғыры күтіп тұр деп батыл болжам жасай беруге болады. «1 миллиардтан астам халқы бар елмен әлем санасуы керек» деген амбицияға сүйенген Үндістан да ядролық қаруға ие болып, ұлы державаға айналу үстінде.
http://e-history.kz/kz/publications/view/3257 e-history.kz Алпауыт елдердің экспансиялық саясат жүргізуінің мақсаты неде болды?
________________________________________________________________________________
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін отарлық жүйенің іргесінің сөгілуіне себепкер болған қандай жағдайлар болды?
________________________________________________________________________________
Бұрын отар болған дамушы елдердің қазіргі кедейшілік жағдайында өмір сүруінің себебі неде?

«Қазіргі әлемде отарлық экспансияның формасы өзгерді» деген сөз тіркесін қалай түсінесіз?
______________________________

Өркениеттер әрекеттестігінің әскери-саяси аясы

Венн диаграммасы арқылы I Дүниежүзілік соғыс пен II Дүниежүзілік соғыстың салдарын айырмашылықтары мен ұқсастықтарын анықтаңыз.
XХ ғасырда орын алған дүниежүзілік соғыстардың адамзат үшін салдарлары қандай болды?
________________________________________________________________________________

Өркениеттер әрекеттестігінің әскери-саяси аясы

Мәтінмен танысып, сұрақтарға жауап беріңіз. «Қырғи қабақ соғысы» — 1945-1991 ж. аралығында әлемдегі екі саяси жүйедегі аса ірі мемлекеттер КСРО мен АҚШ арасындағы бақталастық саясат. ІІ дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін Гитлерге қарсы одақ ыдырап, КСРО мен АҚШ басшылары дүниежүзін қайта саяси бөліске салды. КСРО Шығыс және Орталық Еуропа елдеріне социалистік жүйені енгізді. Ал АҚШ бастаған Батыс Еуропа елдері “коммунистік ағымды” әлемге таратпауға, бұрынғы жүйені сақтап қалуға тырысты. АҚШ пен Батыс Еуропа елдері КСРО мен социалистік жүйеге қарсы тұру үшін НАТО соғыс блогіне бірікті. Ал КСРО бастаған социалистік елдер Варшава шартын құрды. Екі жақ та жанталаса қаруланып, ядролық, химиялық, биологиялық қарулар жасауға кірісті. Екі жүйенің бақталастығы қоғамның барлық салаларында (ғылымда, өндірісте, баспасөзде, өнерде, т.б.) жалғасып жатты. Ғылым мен техниканың соңғы жаңалықтары соғыс мақсатына бағытталды. Идеологиялық мақсатта әртүрлі радиостанциялар ашылды (“Америка дауысы”, “Азаттық”, т.б.). Екі саяси жүйе арасындағы текетірес нәтижесінде Кореяда, Вьетнамда, Ауғанстанда, Таяу Шығыс, Латын Америкасы және Африка елдерінде әскери қақтығыстар жиі болып тұрды. Нәтижесінде социалистік жүйе дағдарысқа ұшырап, 1985 ж. Кеңес Одағында басталған қайта құру саясатынан кейін социалистік елдер нарықтық қатынастарға көше бастады. 1991 ж. КСРО-ның тарауымен «Қырғи Қабақ» соғыс аяқталды. Екінші дүниежүзілік соғыстан бастап, Кеңес Одағының ыдырауына дейін созылған АҚШ басқарған «батыс мемлекеттерінің» және КСРО басқарған социалистік лагерінің идеологиялық қақтығысы (яғни либерал және коммунистік екі идеологиясының қақтығысы) және сол себептен жүргізілген АҚШ пен КСРО арасында қаруландыру бәсекесі. II Дүниежүзілік соғыстан кейін АҚШ пен КСРО арасында «қырғи-қабақ» соғыстың қалыптасуының себептері неде болды? ________________________________________________________________________________
«Қырғи-қабақ» соғыс жылдарында болған жергілікті қақтығыстардың салдары қандай болды?
________________________________________________________________________________
«КСРО-ның ыдырауымен Қырғи-қабақ соғыс аяқталды» деген ұстаныммен келісесіз бе?
________________________________________________________________________________
Қорытынды
__________________

Мәдениеттердің диалогы

Жаһандану үдерісінің жағымды және жағымсыз жақтарын PEST әдісі арқылы көрсетіңіз

Мәдениеттердің диалогы

Берілген ақпараттарды кестеге жіктеңіз

a) Metro, Ikea сияқты ірі сауда орындарының көптеген мемлекеттерде ашылуы
b) каталогтан алынған тауарды, сонымен қатар электрондық жолмен тапсырыс болған, тұтынушыға жеткізу
c) көрсетілген қызметке ақы төйлеу, электрондық карта арқылы ақша аудару
d) аралас некелер
e) мемлекеттердің халықаралық ұйымдардың құрамына кіруі
f) халықаралық келісімшарт жасасу
g) еңбек күшінің миграциясы
h) жер шарының әр жерінен тарайтын мерекелік іс-шаралардың тікелей эфирі
i) бір мемлекеттен басқа мемлекеттің аумағында ақша айырбастау мүмкіндігі.

Понятие «цивилизация»

Какой смысл обществоведы вкладывают в понятие «цивилизация». Составьте два предложения с этим понятием.

Назовите характерные черты присущие типам цивилизаций:

1. Первичные цивилизации –

2. Вторичные цивилизации –

3. Современные цивилизации –

Индустриальный этап развития цивилизации

Определите особенности индустриального типа цивилизации. Заполните таблицу.

Индустриальный этап развития цивилизации

Заполните таблицу «Черты постиндустриального этапа развития цивилизации».

Цивилизации древнего мира

Отберите и распределите явления по соответствующим колонкам таблицы: «Первобытность и первичные цивилизации»

1. Строительство грандиозных ирригационных сооружений.

2. В основном присваивающая форма хозяйства.

3. Отсутствие больших различий в положении людей в обществе.

4. Преимущественно кочевой образ жизни людей.

5. Господство охоты и собирательства в хозяйственной жизни людей.

6. Появление законов.

Цивилизации Древнего мира

Используя дополнительные источники информации, в том числе интернет-ресурсы, подготовьте проект об одном из религиозно-философских учений Древнего Востока. Критерии оценивания:

 Особенности религиозно-философского учения

 Принципы построения государства

 Ценности общества

 Вывод о влиянии религиозно-философского учения на развитие государства, региона и т.д.

Традиционные цивилизации Африки, Америки, Австралии и Океании

Изучить интернет ресурсы, заполните таблицу «Особенности цивилизаций Африки и Америки»:

Традиционные цивилизации Африки, Америки, Австралии и Океании

Используя текст «Цивилизация майя» и «Нубия» определите причины трансформации цивилизаций Африки и Америки. Заполните диаграмму Венна.
Нубия Нубия — это государство, которое сложилось в период с шестого по седьмой века нашей эры в результате слияния государств Нобатия, Алоа и Мукурра. Она была расположена в долине Нила на территориях современной Турции и Египта. Впервые упоминания о Нубии были зарегистрированы в 9 веке нашей эры. Это было христианское царство, а верховная власть принадлежала царю. Власть царя была очень велика, он распоряжался всей землёй и жизнями граждан, в связи с чем его прозвали «Великий царь». Власть переходила по родственным признакам, к сыну сестры царя, но бывали и случаи когда правители всю власть передавали своим сыновьям. В государстве был большой штат чиновников, ученых и епископов, которые работали в помощь царю. Столицей Нубии был город Старая Донгола. А современный Египет был местом назначения священнослужителей Нубии. Главным источником развития экономики был рынок, на котором полную монополию имело государство. Расчеты кстати на рынке велись в виде обмена, а деньги были в обороте лишь иностранными покупателями. Рынок был сильно развит как с точки зрения сельского хозяйства (у нубийцев процветало земледелие, скотоводство, различные злаковые и виноградные хозяйства), но также имело место и рабовладельчество. Как уже говорилось, Нубия была христианским государством, но в результате нападений и завоеваний в стране начал появляться ислам. Примечательно, что в период процветания страну полностью не удавалось завоевать многочисленным арабским полководцам, хотя был отбит Египет, и даже был подписан единственный из средневековой истории договор о ненападении. Согласно которому Нубия поставляла рабов в обмен на злаки и вино. История рассказывает, что в периоды ослабления правителей, происходили как набеги Нубии на арабские страны, она хотела вернуть себе территории верхнего Египта. Нубийские войска славились своими лучниками, благодаря которым было разгромлено войско наместника Египта «Абдаллаха ибн Сада». Позже была установлена договоренность поставки невольников Нубией раз в три года Аббасидскому Халифу. Результатом договоренности стало почти столетняя без военная история поставки невольников Нубией арабским странам. К двенадцатому веку в Нубии поселились народы «Беникануз» и Арабы «Рабиа», которые смогли достичь большой власти, а именно контролировать Верхний Египет и почти всю Восточную пустыню. Впоследствии вождь Беникануз получил должность правителя Асуана и титул «сокровище державы» за помощь в борьбе халифа за престол Нубии. Новое царствование просуществовало недолго т.к. в результате смены династий произошла новая череда войн, которая привела к новой Египетской династии Айюбидов, изменений во власти Асуана и как следствие изгнанию «Беникануз», уводу большого числа жителей Нубии в рабство. Другая часть народа ушла в места своего первоначального кочевания. В 1323 году правитель Бениканизу стал царем Нубии, но через сорок лет был свергнут. После чего началась череда свержений царей как результат борьбы за власть. Кульминацией же истории беникануз было их огромное поражение от Египетского войска, которое также разбило и их союзников. А верхний Египет, а также нижняя Нубия контролировалась беникануз до прихода турок. http://www.proafriku.ru Цивилизация майя Культура и цивилизация майя стали еще одним удивительным явлением доколумбовой Америки, существовавшим в I-XV вв. н.э. на территории юго-восточной Мексики, Гондураса и Гватемалы. Современный исследователь этого региона Г. Леман назвал майя «самой завораживающей из всех цивилизаций древней Америки». В классический период (I-IX вв. н.э.) развитие цивилизации и культуры майя идет по крутой восходящей. Уже в первые века нашей эры они достигают высочайшего уровня и удивительного совершенства в архитектуре, скульптуре и живописи. Возникающие крупные и многолюдные города становятся центрами ремесленного производства, отмеченного настоящим расцветом расписной керамики. В это время майя создают единственную в Америке развитую иероглифическую письменность, о чем свидетельствуют надписи на стелах, рельефах, предметах мелкой пластики. Майя составили точный солнечный календарь, успешно предсказывали солнечные и лунные затмения. Основным видом монументальной архитектуры был пирамидальный храм, устанавливаемый на высокой пирамиде — до 70 м. Если учесть, что вся постройка воздвигалась на высоких пирамидальных холмах, то можно представить, каким величественным и грандиозным выглядит все сооружение. Именно таким предстает храм Надписей в Паленке, служивший гробницей правителя подобно пирамидам Древнего Египта. Все сооружение покрыло иероглифическими рельефными надписями, которые украшают стены, склеп, крышку саркофага и другие объекты. К храму ведет крутая лестница с несколькими платформами. В городе имеются еще три пирамиды с храмами Солнца, Креста и Лиственного Креста, а также дворец с пятиэтажной квадратной башней, служившей, видимо, обсерваторией: на верхнем этаже сохранилась каменная скамья, на которой сиживал звездочет, вглядываясь в далекое небо. Стены дворца также украшены рельефами, изображающими военнопленных. В VI-IX вв. наивысших успехов достигают монументальная скульптура, а живопись майя. Скульптурные школы Паленке, Копана и других городов добиваются редкого мастерства и тонкости при передаче естественности поз и движений изображаемых персонажей, каковыми обычно выступают правители, сановники и воины. Удивительным мастерством отличается также мелкая пластика — особенно небольшие статуэтки. Сохранившиеся образцы живописи майя поражают изяществом рисунка и богатством цвета. Знаменитые фрески Бонампака являются признанными шедеврами живописного искусства. Они рассказывают о военных сражениях, изображают торжественные церемонии, сложные ритуалы жертвоприношения, грациозные танцы и т.д. В 1Х-Х вв. большинство городов майя было разрушено вторгшимися племенами тольтеков, однако в XI в. культура майя вновь возродилась на полуострове Юкатан и в горах Гватемалы. Основными ее центрами становятся города Чичен-Ица, Ушмаль и Маяпан. Наиболее успешно по-прежнему развивается архитектура. Одним из замечательных архитектурных памятников постклассического периода является пирамида Кукулькана — «Пернатого змея» в Чичен-Ице. Пирамида символизирует календарь, ибо 365 ступеней ее лестниц соответствуют числу дней в году. К середине XV в. культура майя вступает в тяжелый кризис и приходит в упадок. Когда испанские завоеватели вступили в начале XVI в. в майяские города, многие из них оказались покинутыми своими обитателями. Причины такого неожиданного и грустного финала процветавшей культуры и цивилизации остаются загадкой. http://www.grandars.ru/college/sociologiya/kultura-d-ameriki.html
Африка общие черты Америка

Мировые религии и развитие цивилизаций

Прочитайте тексты об истории возникновений мировых религий. Определите основные положения мировых религий

История возникновения христианства

Христианство возникло в 1 веке нашей эры в Палестине, являвшейся тогда восточной провинцией Римской империи. Общий признак христианства – вера в Иисуса Христа, имеющего три ипостаси: Бога-отца, Бога-Сына и святого Духа. Главный источник вероучения – священное писание — Библия. Иисус Христос имеет двойную природу: Бога и человека. Основная идея христианства – идея греха и спасения души человека. Люди грешны перед Богом и именно это уравнивает их всех. В 11 веке христианство раскололось на православие и католицизм. В 16 веке в результате так называемой реформации от католиков откололся протестантизм (от слова «протест»), отвергший власть Папы римского. В настоящее время христианство является самой распространенной религией. По данным 2002 года католичество исповедует 1 млрд. 57 млн. чел, протестантизм – 342 млн. чел, православие – 215 млн. Ислам — самая молодая по времени возникновения мировая религия, появившаяся среди населения Аравийского полуострова. По имени его основателя Мухаммеда ислам часто называют магометанством или мусульманством. Но по другой версии, «ислам», «мусульмане» происходят от слова «покорность» Богу – Аллаху. Слово «Аллах» происходит от общесемитского корня «ал», т.е. «Бог». Мухаммед (в европейской литературе часто Магомет) — историческая личность. Он родился в 570 г. В молодости пас скот своего дяди, затем женился на его вдове. Побывав в Иерусалиме, проникся идеями христианства. Вначале Мухаммед не настаивал на том, что создает новое учение. Всю догматику откровенно заимствовал из Библии: идею страшного суда и рая, о сатане (шайтане), бесах (джиннах). Впоследствии учение обогащалось арабскими традициями. Ислам отрицает христианский догмат о Троице. Для мусульман Бог един — Аллах, а Иисус Христос — только человек, из многих его пророков. Считается, что Мухаммед не был глубоко оригинальным мыслителем, как Будда или Иисус, но именно он сумел извлечь из христианства главное — призвать арабов к сплочению под знаменем единого Бога, зеленым знаменем ислама. В 630- 631 Мухаммед стал главой первого мусульманского теократического государства и затем стал почитаться как пророк, «посланник Аллаха». Основные принципы ислама изложены в Коране. Он представляет собой собрание проповедей, обрядовых и юридических установлений, заклинаний, молитв, назидательных рассказов и притч, произнесенных Мухаммедом в Мекке и Медине. Позднее в исламе возникли два основных направления — суннизм и шиизм. Сунниты наряду с Кораном признают сунну — священное мусульманское предание, сложившееся в 7-9 веках. Они признают халифов, как представителей высшей мусульманской власти. В отличие от них шииты халифов не признают, считая законными преемниками лишь династию Алидов – потомков халифа Али, зятя Мухаммеда. В современном мире насчитывается 1 млрд 188 млн мусульман.
Буддизм

В основе своей буддизм не является религией, в отличие от христианства и ислама, это в первую очередь практическое учение, не налагающее обязанностей и обязательств, а всего лишь показывающее один из возможных путей постижения жизни. Буддизм возник в Индии в VI — V веках до н. э. в настоящее время в мире 360 млн приверженцев буддизма. Ее основателем считается Сиддхартха Гаутама, по рождению принц. Место рождения находится на территории современного Непала в городе Лумбини. Поворотный момент в жизни Сиддхартхи наступил, когда ему минуло 29 лет, и он покинул дворец. Лицом к лицу столкнулся со старостью, болезнями и смертью, он осознал, что это все неотъемлемые моменты жизни, с которыми надо мириться. Тогда он всецело сосредоточился на медитации. И однажды ночью открыл наконец истинный смысл существования всех вещей. Такое состояние буддисты называют просветлением. В переводе с санскрита слово «Будда» буквально означает «просветленный». Считается, что Будды рождаются в нашем мире периодически. Тот, который скоро родится, будет носить имя Майятрейя. Как можно добиться просветления? Идя по восьмеричному пути, который высвободит человека из колеса жизни. Он состоит из восьми стадий. Правильное понимание помогает увидеть мир таки, каким он есть. Правильные устремления — это доброта и сострадание. Правильная речь- отказ ото лжи и сплетен. Правильное действие — не причинять вреда живым существам, не воровать, не блудить, не употреблять алкоголя и наркотиков. Правильный образ жизни – честная и праведная жизнь. Правильное учение – надо осознать, чего можно добиться, и приложить к тому усилия. Правильное внимание – внимание к тому, что происходит внутри человека и вокруг него. Правильное сосредоточение – направить мысли на медитацию и любое совершаемое дело.

Мировые религии и развитие цивилизаций

Изучите нравственные заповеди из священных книг разных религий. Напишите заключение, характеризующее общие нравственные ценности всех религий, приводя примеры из жизни современного общества. Сделайте аргументированный вывод о значении религиозных верований. Нравственные заповеди в священных книгах разных религий

БРАХМАНИЗМ: «Не делайте другим того, что было бы больно вам, если бы сделано было вам» (Махабхарата)

БУДДИЗМ: «Не причиняйте другим того, что самим кажется больно» (Удана-Варга: 5, 18) ДАОСИЗМ: «Пусть удача вашего соседа станет для вас удачей, а потеря вашего соседа – для вас потерей» (Тай Шанг Кан Йинг Пиэн)

ЗОРОАСТРИЗМ: «Только тот по природе хорош, кто не делает другим ничего, что нехорошо для самого себя» (Дадаиста-и-диник, 94:5)

ИСЛАМ: «Никто не является истинно верующим, пока не желает брату своему того же, чего желает себе» (Сунна) ИУДАИЗМ: «Что ненавистно вам, не делайте ближнему своему» (Талмуд, Шаббат, 31а)

КОНФУЦИАНСТВО: «Не делайте другим того, чего не хотите, чтобы они делали вам» (Анаклекты, XV, 23)

ХРИСТИАНСТВО: «Как хотите, чтобы с вами поступали люди, так поступайте и вы с ними» (Новый Завет. Евангелие от Матфея 7:12)

Мировые религии и развитие цивилизаций

Заполните таблицу, используя интернет и другие ресурсы.

Торгово-экономическая сфера взаимодействия цивилизаций

Прочитайте текст. Напишите небольшое эссе на тему «Значение международных организаций». Группа всемирного банка Ядром группы является Международный банк реконструкции и развития — который вместе со своим филиалом — Международной ассоциацией развития образует так называемый Всемирный (Мировой) банк. В группу Всемирного банка помимо двух вышеназванных организаций входят также Международная финансовая корпорация, Многостороннее агентство по инвестиционным гарантиям и Международный центр по урегулированию инвестиционных споров. Членом МБРР может быть только страна, вступившая в МВФ. Число членов МБРР на середину 2003 г. — 184. Общий объем ресурсов, предоставленных с момента начала операций, — 371 млрд. долл. США, в том числе в 2002 финансовом году 11,5 млрд. Кредиты банка выдаются в разных валютах в зависимости от потребности заемщика. В конце 90х гг. в деятельности МБРР произошли серьезные изменения. Стремясь соответствовать своему лозунгу «Наша мечта — мир без бедности», МБРР стал уделять значительно большее внимание проблемам развивающихся стран. Банк поддерживает усилия, направленные на достижение устойчивого развития, посредством предоставления займов и гарантий, а также оказанием консультативных услуг. В 90х гг. в адрес МБРР было высказано немало критических замечаний, которые сводились в основном к тому, что некоторые проекты, осуществленные с помощью ресурсов Банка, нанесли ущерб окружающей среде. Банк также упрекали в том, что он не предпринимает усилий для развития частного сектора. В целом МБРР проводит достаточно успешные банковские операции и в качестве позитивного достижения отмечает, что, начиная с 1948 г. всегда получал чистую прибыль.

Критерии оценивания: положительная и отрицательная роль МБРР в развитии мировой экономики.

Торгово-экономическая сфера взаимодействия цивилизаций

Прочитайте текст «Особенности Византийской дипломатии и правление Юстиниана», ответьте на вопросы.

Внешняя политика Византии прославилась умением комбинировать тайную дипломатическую игру с меткими военными ударами. Особенно искусно умели византийские правители разбить сильного врага чужим оружием, хитрыми интригами, натравив на него его же союзников. Окруженная опасностями, Византия постоянно старалась избежать одновременной борьбы на два фронта. И всегда, когда ей это удавалось, она выходила победительницей из самых острых коллизий. Для достижения своих целей пользовались любыми средствами. Чаще всего в ход пускались подкуп иноземных правителей, интриги при иностранных дворах, натравливание одних народов на другие, разжигание среди соседей племенной или религиозной розни. Византийская дипломатия являлась своего рода кодексом вероломства: ее девизом по-прежнему оставался испытанный принцип политики римлян — «Разделяй и властвуй. Византийские дипломаты были великими мастерами склонять к измене самых лучших друзей своих противников, разъединять своих врагов, покупать за золото и высокие имперские титулы союзников. Широко использовались и династические браки иноземных правителей с византийскими принцессами для подчинения соседних государств влиянию Византии. Византийские дипломаты, купцы и миссионеры неустанно собирали в интересах своего правительства многообразные сведения обо всех государствах, где им довелось побывать, о политической атмосфере, царящей при дворах правителей иноземных королевств, о военном деле, торговле, нравах и обычаях различных народов. Иногда на основе этих наблюдений впоследствии рождались интереснейшие описания самых экзотических стран, являющиеся превосходным историческим источником.
a) Какие методы и приемы использовали византийские дипломаты для укрепления страны?
b) Подчеркните в тексте пять ключевых слов, описывающих византийскую дипломатию в целом.

Торгово-экономическая сфера взаимодействия цивилизаций

Создайте постер на одну из предложенных тем, используя предложенные символы. 1. Дипломатия как средство регулирования международных отношений. 2. История происхождения дипломатии. 3. Старая и новая дипломатия. 4. Дипломатия на пороге XXI в. Новые вызовы и измерения. 5. Основные понятия и термины дипломатии. Их эволюция.

Торгово-экономическая сфера взаимодействия цивилизаций

Составьте PEST – анализ, рассмотрев последствия колониальной экспансии, повлекших глобальные проблемы современного мира. Напишите аргументированный вывод о влиянии колониальной экспансии на глобальные проблемы современности.

Торгово-экономическая сфера взаимодействия цивилизаций

Прочитайте текст и выполните задание: «Глобализация несет с собой ряд преимуществ в сфере духовного развития личности: возможность получения практически неограниченной информации; общение вне зависимости от расстояния, участие в вебинарах, мастер-классах в режиме онлайн; получение образования дистанционно и т.д. Однако, в ходе глобализации, под лозунгом взаимопроникновения культур и традиций фактически происходит наступление одной-единственной — западной культурной модели. Такая односторонность глобализации вполне закономерна, ведь внутри именно западной цивилизации выросли «материальные носители» этого процесса — системы телекоммуникаций и мировой рынок. Что же опасного заложено в западной культуре, что в ней опасного для всех остальных культур мира? Ведь мы по сей день восхищаемся произведениями западного искусства от «Сказаний о Нибелунгах» до «Тристана и Изольды» Рихарда Вагнера? Дело в том, что сегодня мы сталкиваемся не с западной культурой в ее чистом, изначальном виде, но с некоей мутацией этой культуры, которая, как и все исторические процессы происходила постепенно, но, в конечном счете, изменила лик западной цивилизации до неузнаваемости. Эти процессы связаны со становлением капиталистического массового производства и соответствующего производства и потребления культуры для масс».

a) Предположите, каково влияние глобализации на духовное развитие общества?

b) Определите его позитивные и негативные стороны (выскажите два предположения)?

Өркениет: даму ерекшеліктері

1. Өркениет ұғымына анықтама беріңіз.
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2. Суретте қандай өркениет типтері берілген?

3. Ұғымдарды анықтамасымен сәйкестендіріңіз

4. Берілген өркениеттерді тиісті орынға қойыңыз.
 Антика өркениеті (Ежелгі Грекия мен Рим мәдениеті)
 Индустриалды өркениет
 Постиндустриалды өркениет
 Қайта өрлеу (Ренесанс)
 Реформация
 Солтүстік Америка өркениеті
 Ежелгі Египет өркениеті
 Ежелгі Қосөзен мәдениеті

 Көне Қытай өркениеті
 Ортағасырлық ислам өркениеті
 Көне Иран өркениеті
 Көне Үнді өркениеті

Соотнесите подходы к изучению понятия «цивилизация» и их описания.

Өркениеттің дәстүрлі (аграрлық түрі: көшпелі және отырықшы-егіншілік

Көп жауап нұсқаларынан бір жауапты таңдап белгілеңіз.
1. Адамзат өркениетінің дамуы нешеге бөлінеді.
A) 2-ге бөлінеді
B) 3-ге бөлінеді
C) 4-ге бөлінеді D) 5-ге бөлінеді
2. Адамзаттық өркениеттің дамуының кезеңдерін көрсетіңіз.
A) дәстүрлі, индустриалдық және постиндустриалдық
B) варварлық тағылық, өркениет
C) ежелгі заман, орта ғасырлар, жаңа заман D) жабайылық, грек-римдік, қайта өрлеу
3. Өркениеттің дәстүрлі (аграрлық) түрлерін көрсетіңіз.
A) индустриалдық және постиндустриалдық
B) құлиеленушілік қоғам
C) отырықшы-егіншілік және көшпелі D) аграрлық, индустриалдық
4. Өркениеттің дәстүрлі түрлеріне сипаттама беріңіз.

5. Өркениеттің дәстүрлі түрінің ерекшеліктеріне анықтама беріңіз.
Аграрлық өмір сүру салты (әдет-ғұрпының артылықшылығы)
________________________________________________________________________________
Дәстүрлерді басшылыққа алу және сословиелік бөліну
________________________________________________________________________________Кертартпалыққа негізделген техника және еңбек өнімділігінің төмендігі
_______________________________________________________________________________________Натуралдық шаруашылық
________________________________________________________________________________

Опираясь на предложенные тексты, заполните сравнительную таблицу. А. Археологическими исследованиями, проведенными в слоях, относящихся к эпохе раннего железа, установлено, что на нашей земле в это время существовала кочевая цивилизация. Кочевое скотоводство и использование железа позволило освоить огромные незаселенные ранее степные пространства, что привело к резкому увеличению стад овец и лошадей. Продолжающееся имущественное расслоение общества требовало появления силы, способной регулировать отношения между различными группами населения. Такой силой стало государство. Первые государственные структуры на территории Казахстана стали появляться в 1 тыс. до н.э. в форме союзов племен. Необходимость регулирования земле- и водопользования привело к интеграции соседних кочевых племен, а усложнившаяся социальная структура — к формированию вертикальных структур власти. Исследования курганов на территории Казахстана показывают, что сакские племена имели высокий уровень цивилизации. В. Основой экономики речных цивилизаций было сельское хозяйство. Строительство каналов, возделывание земли и выращивание культур являлись залогом процветания городов и поселений. Для построения ирригационной системы требовались согласованные усилия нескольких или многих общин, даже нескольких племён. В качестве организующей силы выступает зарождающаяся надобщинная власть. Усилению государств способствовал рост достатка. Урожаи с орошаемых каналами земель возросли многократно. Глава раннего государства, располагавший постоянной вооружённой силой своей дружины, становится естественной защитой обогатившихся общинников от более отсталых и бедных соседей. Таким образом, возникновение ирригации ускорило концентрацию жителей в крупных посёлках и ранних городах.

Өркениеттер әрекеттестігінің сауда-экономикалық аясы

Төменде көрсетілген халықаралық экономикалық ұйымдарға сипаттама беріп, аталған ұйымдардың әлемдік экономикалық жүйедегі рөлін ажыратыңыз.

«Халықаралық экономикалық ұйымдар» сөз тіркесіне сипаттама беріңіз.
___________________________
Әлемдік экономиканың дамуындағы халықаралық ұйымдардың рөлі қандай?
_________________________________
Әлемдік экономикалық ұйымдардың қызметі қандай?

а. Сопоставьте объекты исследования и виды географического мониторинга.

b. Назовите цель проведения мониторинга объектов.

Рассмотрите изображения картографических методов.

a. Укажите способ картографичекого метода, для определения суммарного количества осадков за январь на территории Казахстана.

b. Покажите на карте шоссейную магистраль Алматы-Екатеринбург.

Прочитайте текст.

а. Изложите текст графически в виде концептуальной/ментальной карты или схемы.

Определите критерии, по которым можно сравнить горы, используя физическую и геотектоническую карты Казахстана.

a. Мугоджары имеют пологие восточные и крутые западные склоны, они тянутся с севера на юг на 450 км. Мугоджары низкие горы, сформировавшиеся в эпоху палеозоя, и соответствуют герцинской складчатости. Это древняя горная страна, сложенная осадочными и магматическими породами. Самое высокое место — Большой Боктыбай (657 м).

b. Джунгарская горная страна входит в пределы Казахстана своей северной и северозападной частью. Эта горная система подверглась вторичному горообразованию в палеогене. Протяженность Жунгарского Алатау с востока на запад 450 км, с севера на юг 100-150 км. Самая высокая точка — гора Бесбакан (4622 м).

1.________________ 2.________________ 3.________________

Выполните задание, используя данные климатограммы.

a. Определите максимальный показатель температуры воздуха.
b. Определите минимальный показатель температуры воздуха.
c. Определите климатический пояс и укажите характеристику климата населенного пункта.

Прочитайте статью.

Озеро Балхаш стремительно мелеет и загрязняется. Такого мнения придерживаются казахстанские экологи и ученые, передает агентство со ссылкой на газету «Казахстанская правда». «Особенность этого голубого прекрасного «зеркала» в том, что половина его воды — пресная, половина — соленая. Сейчас соленой воды становится все больше, потому что уменьшается объем озера. Причина — увеличение водозабора из реки Иле пользователями, причем, основная стокообразующая часть бассейна расположена в КНР. По данным издания, в регионе Иле-Балхашского бассейна проживает около 3 млн человек. А программа по решению экологических, водных проблем Балхаша 2006 — 2009 годов не имела достаточногo финансирования, оказалась слишком короткой по срокам и никак не связана с областными и районными программами развития, — поясняется в статье. Несмотря на большое количество подписанных странами Центральной Азии соглашений, проблемы трансграничных водотоков не решаются. «Экологические проблемы в бассейне озера продолжают расти. Загрязняются воздух и вода, накапливаются токсичные и другие опасные отходы. Стихийные свалки мусора, отсутствие канализационных систем, застройка водоохранных зон жилыми домами, станциями техобслуживания, банями, кафе продолжаются по рекам Малая и Большая Алматинка, Есентай и многим другим в городах и областях бассейна», — отмечается в публикации. По мнению заместителя начальника Балхаш-Алакольской бассейновой инспекции Комитета по водным ресурсам Жолдаса Аманбаева, к внутренним проблемам относится тот факт, что износ ирригационных систем превысил 60% и за последние 15 — 20 лет ни реконструкций, ни ремонта на водохозяйственных объектах не проводилось.
Источник: ИА KazakhstanToday,19 октября (2010г).

a. Приведите примеры основных факторов, наносящих вред озеру: промышленные коммунально-бытовые
b. Приведите пример дипломатического подхода в решении вопроса трансграничных рек.
c. Укажите два основных пути решения проблемы озера (предложите пути минимизации негативного воздействия типов природопользования на окружающую среду).

Виды методов исследования

1. Рассматрите инфографику и сравните торговые отношения Казахстана с Кыргызстаном и Арменией в 2012-2015 гг.

2. Сравните по годам объемы торговли Казахстана с Кыргызстаном и Арменией.

3. Предположите торговые отношения Кыргызстана и Армении

4. Сделайте выводы о торговых отношениях Казахстана с Кыргызстаном и Арменией в 2012-2015 гг.

Изучите инфографику.

a. Определите две административно-территориальных единицы (области), имеющих наибольший статус загрязненности воздуха.

b. Определите два основных источника загрязнения, наносящих вред воздуху городов.

c. Назовите социальные последствия загрязнения в городах и регионах страны.

Виды методов исследования

1. Прочитайте информацию.

2. Выберите один из объектов исследования: A) атмосферный воздух; B) поверхностные и подземные воды; C) земельные ресурсы и почвенный покров; D) растительный мир; E) животный мир; F) состояние экологических систем; G) состояние здоровья населения

3. Определите негативные воздействия хозяйственной деятельности ССГПО на окружающую среду, используя дополнительные источники информации. Подготовьте презентацию.

В таблице приведены наиболее загрязненные города Казахстана.

а. Напишите причины загрязнения городов.

b. Укажите, функцию Microsoft Excel (рис. 1), для вычисления среднего индекса загрязения.

c. Укажите команду меню Microsoft Excel (рис.2) для выделения цветом ячейки г. Актобе.

Современные картографические методы

1. Изучите динамику границ Казахстана, используя карты. 2. Назовите по 3 количественных и качественных изменения политической карты Казахстана за последние 28 лет.

Зерттеу әдістерінің түрлері

1. Қазақстанның физикалық географиялық аудандастыруға қатысты картаға мұқият қараңыз.
Қазақстанда 9 физикалық-географиялық аудан бар. Картада берілген сандарды физ-географиялық аудан атауларымен сәйкестендіріңіз.

Виды природопользования

1. Заполните кластер виды природопользования по типам хозяйствования.

2. Заполните таблицу и сделайте вывод о необходимости природопользования.

Географиялық деректер базасы

1. Таңдау бойынша жер шарындағы үлкен көпірлер туралы деректерді Microsoft Excel бағдарламасы негізінде құрастырыңыз.2. Microsoft Excel бағдарламасының жұмысын талдаңыз.
Microsoft Excel бағдарламасы қолданатын салаларды атаңыз.
Бұл бағдарламаны қолданудың маңыздылығын атаңыз.
Бағдарламаның мүмкіншіліктерін атап, жазыңыз

Оценка воздействия видов природопользования на окружающую среду

1. Прочитайте текст.

2. Определите и оцените воздействие предприятий на окружающую среду Костанайской области.

3. Приведите пример отрицательные последствия хозяйственной деятельности человека, если она ведется без достаточной опоры на географические знания и географический прогноз.
Что бы вы лично предприняли для предотвращения экологического бедствия?

Табиғатты пайдалану түрлері

1. Мәтіндегі ақпаратпен танысыңыз. Дүниежүзіндегі елдердің табиғат ресурстарымен қамтамасыз етілу дәрежесі әркелкі. Табиғат ресурстарымен қамтамасыз етілу көрсеткіші алуан түрлі ресурстардың қор мөлшерінің арақатынасымен және оның пайдаланылу ауқымымен байланысты. Дүниежүзілік шаруашылықтың күрделі жүйесінде және еңбектің халықаралық үлестірілуінде экономикасы дамыған елдер, негізінен, тұтынушы болса, ал дамушы елдер — шикізат ресурстарын өндіруші әрі экспорттаушы болып табылады. Дегенмен көптеген жоғары дәрежеде дамыған елдер де ресурстардың ірі қорына ие, олар кейбір ресурс түрлерін өндіруден әлемдік жетекші болуы да мүмкін. Жалпы алғанда, осы айтылғандай дүниежүзілік экономикада мамандану бір жағынан, дүниежүзіндегі елдердің тарихи және әлеуметтік-экономикалық даму деңгейімен, екінші жағынан, жекелеген ресурс түрлерінің Жер шарындағы таралу ерекшеліктерімен түсіндіріледі. Ресурстардың көпшілігі дамушы елдердін, аумақтарында орналасқан. Қазақстандағы табиғи қорларды тиімді пайдалану республиканың даму болашағы үшін маңызы зор. Алайда аумақты игеруге қатаң табиғат жағдайлары кедергі келтіреді. Табиғи қорларды игеру мәселесі табиғатты қорғаудың түйінді мәселелерін де туғызады. Табиғи қорларды игерудегі жіберілген қателіктер табиғаттың қай қоры болмасын таусылмайды деген жаңсақ ұғымның үстем болуына байланысты болды. Осының салдарынан табиғаттағы тепе-теңдік бұзылды. Мұны су қорын пайдалану мысалынан айқын көруге болады. Республика үшін су қорын тиімді пайдаланудың маңызы зор. Өйткені дамып келе жатқан өнеркәсіп пен суармалы егіншілік алқаптарының ұлғаюы суды көп қажет етеді. а) Талқылауға арналған сұрақтарға жауап беріңіз. 1. Табиғат ресурстарының мол қоры даму дәрежесіне қарай қандай мемлекеттерге тиесілі? 2. Дамыған елдер табиғат ресурстарын шаруашылықта қолдануда үнемдеуді қалай іске асырады? 3. Табиғатты тиімсіз пайдаланудың әсері қоршаған орта мен адамзатқа қалай әсер етеді? Табиғатты пайдалану ҚР қалай реттеледі? 4. Қазақстанда минералды ресурстар қоры көп, ал су ресурстарының аз болу себебін қалай түсіндіресіз? 5. Су ресурстарын үнемді қолдану үшін қандай шаралар жасауға болады?

2. Табиғи ресурстардың түрлерін пайдаланудың шаруашылық салалары бойынша жіктелуін, тиімді және тиімсіз пайдалану жолдарын сызба түрінде ұсыныңыз.
(Мысалы: жер, орман, су, пайдалы қазбалар)

Принципы рационального природопользования

В чем заключается рациональное использование природных ресурсов?

2. Какие виды деятельности человека относятся к рациональному природопользованию? Приведите 4 примера для местного/регионального компонента.

Табиғатты пайдалану түрлерінің қоршаған ортаға әсерін бағалау

Табиғатты пайдалану түрлерінің қоршаған ортаға теріс әсерін азайту жолдарын ұсыныңыз.

Оценка воздействия видов природопользования на окружающую среду

1. Прочитайте информацию.

2. Предложите пути минимизации негативного воздействия типов природопользования на окружающую среду, в Атырауской области.

Принципы рационального природопользования

1. Прочитайте текст.
Рациональное природопользование предусматривает переход промышленности и сельского хозяйства к ресурсосберегающим технологиям: 1) возможно более полное использование извлекаемых природных ресурсов; 2) повторное использование отходов производства и потребления; 3) овладение чистыми источниками энергии; 4) строгое ограничение выбросов в пределах норм, установка очистительных фильтров и сооружений.
Необходимо помнить, что природные ресурсы входят в состав экосистем, где все экологические компоненты взаимосвязаны. Поэтому использование уже одного из природных ресурсов оказывает воздействие на другой ресурс. Например, при орошении полей уменьшаются водные ресурсы того или иного водного бассейна, что неизбежно окажет влияние на рыбное хозяйство, судоходство, гидроэнергетику и т.д. Полив также вызывает изменение уровня подземных вод, изменение видового состава почвенных микроорганизмов. Поэтому при эксплуатации любого из природных ресурсов следует учитывать воздействие такой эксплуатации на экосистемы в целом и отдельные природные ресурсы, в частности.
2. Предложите три решения по повышению эффективности типов природопользования в Костанайской области.

Проектирование экологически чистых производств

Разработайте для одной из местных действующих фирм, проект экологически чистого производства товара или услуги.
Критерии к проекту:

— актуальность проекта;

— значимость для снижения возможного экологического риска в регионе.

Геоэкономиканың зерттеу пәні мен өзектілігі

Геоэкономиканың мақсаты мен міндеттерін, негізгі бағыттарын графикалық түрде сипаттаңыз.

Стереометрия аксиомалары. Кеңістіктегі параллельдік

Стереометрия аксиомаларын аяқтаңыз. Олардың әрқайсысына сәйкес келетін сурет пен математикалық символдармен жазылу түрлерін 1 және 2-кестелерден таңдап, аксиоманың астында орналасқан ұяшықтарға жазыңыз.
Аксиома 1. Әрбір жазықтықтың бойында жататын__________________________________

Аксиома 2. Егер әр түрлі екі жазықтықтың ортақ нүктесі бар болса, онда _____________

Аксиома 3. Егер әр түрлі екі түзудің ортақ нүктесі бар болса, онда ___________________
_____________________________________________________________________________

1-Кесте.
Стереометрия аксиомаларының геометриялық интерпретациясы

2-Кесте.
Стереометрия аксиомаларының математикалық символдармен жазылуы

Стереометрия аксиомалары. Кеңістіктегі параллельдік

Стереометрия аксиомаларының салдарын аяқтаңыз. Әрбір салдарға сәйкес келетін сурет
пен математикалық символдармен жазылу түрлерін 3 және 4-кестелерден таңдап, төмендегі
ұяшықтарға жазыңыз.
Салдар: Түзу мен оның бойында жатпайтын нүкте ________________________________
_____________________________________________________________________________Салдар: Егер түзудің екі нүктесі берілген жазықтықта жатса, онда____________________
_____________________________________________________________________________Салдар: Бір түзу бойында жатпайтын үш нүкте ____________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________Кесте.
Стереометрия аксиомалары салдарының геометриялық интерпретациясы-Кесте.
Стереометрия аксиомалары салдарының математикалық символдармен жазылуы

а) Три точки в пространстве не определяют положение плоскости, которая проходит через них. Как расположены эти точки?
b) Прямые a и b параллельны. Прямая a пересекает плоскость α в точке A, а прямая b пересекает плоскость α в точке B. Точки

Укажите взаимное расположение прямых EF и AB.

Стереометрия аксиомалары. Кеңістіктегі параллельдік

Дұрыс алтыбұрышты призма берілген.
a) АА1 түзуіне параллель болатын түзулерді жазыңыз. b) ВС түзуіне айқас түзулерді жазыңыз.

В кубе ABCDA1B1C1D1 точки K и F – середины ребер A1B1 и B1C1 соответственно. M и P – точки пересечения диагоналей граней A1D1DA и DCC1D1 соответственно.

Заполните таблицу расположения прямых.

Стереометрия аксиомалары. Кеңістіктегі параллельдік

Кестеде түзулердің кеңістікте орналасу жағдайлары бейнеленген

Төмендегі сөйлемдерді әр суретке сәйкес болатындай, ұяшықтарға жазыңыз:
a) түзулер беттеседі; түзулер параллель; түзулер қиылысады; түзулер айқас;
b) түзулер бір жазықтықта жатады; түзулер бір жазықтықта жатпайды;
c) түзулердің екі ортақ нүктесі бар; түзулердің бір ортақ нүктесі бар;
түзулердің ортақ нүктелері жоқ; түзулердің шексіз көп ортақ нүктелері бар.

Прямые a и b пересекаются в точке M. Плоскости α и β параллельны. Прямая a пересекает плоскость α в точке A, а плоскость β в точке B. Прямая b пересекает плоскость α в точке C, а плоскость β в точке D.

Стереометрия аксиомалары. Кеңістіктегі параллельдік

Кеңістіктегі параллель түзулер анықтамасын төменде берілген нұсқалармен аяқтаңыз.
Анықтама: Кеңістіктегі екі түзу параллель деп аталады, егер _______________________
a) олар қиылыспаса;
b) олар бір жазықтықта жатса;
c) олар бір жазықтықта жатса және қиылыспаса

Отрезок АВ лежит в плоскости α. Точка М не принадлежит плоскости α. Точки К и Р – середины отрезков МА и МВ соответственно. Докажите, что прямая КР параллельна плоскости α.Выполните рисунок по условию задачи.

Стереометрия аксиомалары. Кеңістіктегі параллельдік

Айқас түзулердің анықтамасын аяқтаңыз және суретін салыңыз.
Анықтама. Кеңістіктегі айқас түзулер деп аталады, егер

Постройте наклонный параллелепипед ABCDA1B1C1D1 . Найдите центры граней  ABB1A1 и  CDD1C1 и проведите через найденные точки прямую.

Стереометрия аксиомалары. Кеңістіктегі параллельдік

Суретте ABCDA1B1C1D1 кубы бейнеленген. Түзулердің өзара орналасуын анықтаңыз:
1) АВ және C1D1;
2) DD1жәнеBB1;
3) AD1 және BC1;
4) АВ және A1C1

Параллельные плоскости α и β пересекают сторону ?? угла ??? соответственно в точках P и H, а сторону АС этого угла – соответственно в точках Q и К. Найдите АН и АК, если РН=2РА, РН=12 см, АQ= 5 см. Выполните рисунок по условию задачи.

Стереометрия аксиомалары. Кеңістіктегі параллельдік

C нүктесі – AB кесіндісінің ортасы. А, В және С нүктелері арқылы өтетін параллель түзулер
 жазықтығын сәйкесінше А1, В1 және С1 нүктелерінде қиып өтеді.
Егер, А А1 =3 см, В В1 =5 см болса, онда СС1-ді табыңыз.

Стереометрия аксиомалары. Кеңістіктегі параллельдік

Анықтамаларды толықтырып жазыңыз.
Табаны ____________________________________________________________________ параллелепипед деп атайды.
Бүйір қырлары табан ________________________________________________________ тік параллелепипед деп атайды.
Тік параллелепипедтің бүйір жақтары __________________________________________
____________________________, ал табандары ___________________________ болады.
Ал, табаны да ______________________ болатын тік параллелепипедті тік бұрышты параллелепипед деп атайды.
Барлық қырлары өзара тең тік бұрышты параллелепипед __________ деп аталады.
____________________________________________________________________________
______________________________________________________ тетраэдр деп аталады.

Стереометрия аксиомалары. Кеңістіктегі параллельдік

a) Көлбеу параллелепипедті, тік параллелепипедті, тік бұрышты параллелепипедті,
тетраэдрді кеңістікте бейнелеңіз;
b) салынған суреттер бойынша элементтерін (төбелерін, қырларын, жақтарын) жазыңыз.

Стереометрия аксиомалары. Кеңістіктегі параллельдік

α жазықтығы OP және OQ кесінділерінің орталары – M және N нүктелері арқылы өтеді.
Егер, PQ = 8 см болса, онда MN кесіндісінің ұзындығын табыңыз.

Стереометрия аксиомалары. Кеңістіктегі параллельдік

S нүктесі ABCD параллелограмм жазықтығына тиісті емес. Параллелограмның әрбір
қабырғасы оған қарсы жатқан қабырға мен S нүктесі арқылы өтетін жазықтыққа параллель
болатынын дәлелдеңіз

Стереометрия аксиомалары. Кеңістіктегі параллельдік

Бір жазықтықта жатпайтын MN, MK және MP кесінділерінің орталары арқылы α
жазықтығы жүргізілген. α жазықтығы (NKP) жазықтығына параллель екенін дәлелдеңіз.

Стереометрия аксиомалары. Кеңістіктегі параллельдік

Өзара параллель α және β жазықтықтары арасында орналасқан О нүктесі арқылы a және b
түзулері жүргізілген. a∩α= A, a∩β = C , b∩α= B және b∩β= D , әрі АО:АС=1:3.
Егер, ВО = 4 см болса, онда ОD-ны табыңыз

История и значение изображений

1. Опишите какая информация зафиксирована на рисунках. Укажите форму представления информации.

Методы выполнения графических изображений

1. Опишите с помощью каких инструментов, по каким методам выполнены данные изображения

Основные чертежные инструменты, способы работы и организация рабочего места

1. Укажите наименование инструментов в таблице. Объясните назначение и применении чертёжных инструментов и приспособлений.

Основные чертежные инструменты, способы работы и организация рабочего места

1. Рассмотрите и начертите два узора, с помощью чертёжных инструментов

Правила оформления чертежа (формат, масштаб, основная надпись

1. Дайте определение следующим терминам:

Формат ……………………………………………………………………………………………………………………

Масштаб ………………………………………………………………………………………………………………….

Рамка чертежа ………………………………………………………………………………………………………….

Угловой штамп (основная надпись) ………………………………………………………………………….

2. Начертите на формате А4 рамку и угловой штамп

Практические работы (типы линий, шрифты чертежные, нанесение размеров

1. Начертите чертежи на бумаге форматом А4, с использованием масштаба и размера линии

Деление отрезка, окружности и угла на равные части

1. Выполните деление окружности, отрезка и угла на равные части с помошью чертежных инструментов.

Сопряжение

1. Выполните в рабочей тетради сопряжения:

 между отрезками;

 между отрезками и окружностью;

 внутреннее и внешнее сопряжение между окружностями.

2. На бумаге форматом А4 выполните овал по заданному размеру.

Основные методы проецирования

1. Дайте определения предложенным видам проекции

Прямоугольное проецирование на две и три плоскости проекций

1. Определите необходимое колличество видов для выполнения чертежей данных деталей, выполните проекции этих деталей в рабочей тетради (размеры произвольные).

Прямоугольное проецирование на две и три плоскости проекций

1. Выполните чертежи деталей в необходимом колличестве проекции с нанесением размеров, используя бумагу форматом А4.

2 Рассматрите два заданных вида чертежей и начертите третий.

Построение таблиц истинности

Постройте таблицу истинности для заданного логического выражения:

? = (?.?) +?.((? +?).?)

Обозначения: — инверсия, + — дизъюнкция, . – конъюнкция.

Логические элементы компьютера

В таблице представлены логические элементы. Заполните таблицу, указав названия, назначение и принцип работы элементов.

Логические основы компьютера

Составьте логическую схему для заданного выражения.

Логические основы компьютера

Запишите логическое выражение для заданной схемы

Логические основы компьютера

На рисунке представлена стандартная схема архитектуры фон Неймана. Напишите названия основных устройств и их функции.

1___________

2___________

3___________

4___________

5___________

6___________

7___________

Истоки и особенности возникновения цивилизации Великой Степи (энеолит, эпоха бронзы)

Используя текст и собственные знания, заполните нижеприведенную таблицу.

В Казахстане Энеолит был на довольно высоком уровне. В IV-III тысячелетиях до н.э. стали появляться первые медные изделия в Казахстане. В Центральном и Восточном Казахстане в итоге было найдено около 100 поселений с литейными мастерскими (районы Жезказгана, Зыряновска и др.). Причем главным регионом здесь выступил Жезказган. Стоит отметить, что в Центральной Азии произошло приручение верблюда, горного барана, некоторых пород собак. Одомашнивание лошади произошло на территории Северного Казахстана. В эпохе энеолита в Северном Казахстане происходило развитие Ботайской культуры. Ботайская культура включает в себя такие стоянки как: Ботай, Красный Яр, Бестамак. Она также была близка Терсекской культуре, которая была расположена географически рядом. Ботайская культура свое наименование получила по названию разъезда Ботай, возле которого было откопано первое характерное поселение Ботайской культуры, которое датировалось 3-2 тысячелетиями до н.э. Ранний период (середина – конец 3-го тысячелетия до н.э.). В начале этого времени на территорию Казахстана с запада проникают представители так называемой ямной культурно-исторической общности. Уникальными, самыми восточными «ямными» памятниками, являются курган №2 могильника Карагаш (200 км к ЮВ от г. Караганды) и погребение, обнаруженное в могильнике Григорьевка-2 (35 км к С от г. Павлодар). Средний период (XX–XIII вв. до н.э.). характеризуют памятники андроновской культурно-исторической общности (XVIII–XIIIвв. до н.э.), простиравшейся с запада на восток от Урала до Енисея и с севера на юг от тайги до гор Памира, Тянь-Шаня и Алтая. Территория Казахстана была основной зоной обитания андроновских племен, о чем свидетельствуют материалы многочисленных и ярких памятников, в том числе поселения, имеющие значительную площадь и могильники с большим количеством погребальных сооружений. Поздний период (XII–IX вв. до н.э.). По наиболее ярким могильникам позднебронзовая культура населения Центрального Казахстана была названа бегазы-дандыбаевской. Оба могильника, давших название культуре, находятся в Карагандинской области (могильник Дандыбай в настоящее время затоплен водохранилищем). На могильнике Бегазы были раскопаны грандиозные для того времени сооружения, названные мавзолеями. Они представляют собой четырехугольные помещения, стены которых сложены из массивных каменных блоков и обставлены огромными каменными плитами, сохранившими к настоящего времени высоту до 2 м. Источник: http://e-history.kz/ru/contents/view/906 © e-history.kz

Мультимедианы енгізу

1. Веб-бетке сүйікті жануарыңыздың суретін қойыңыз.
2. Суреттің астына Интернет желісінен жүктеп алынған жануардың дыбысын қойыңыз

Обозначьте каждое устройство на представленной схеме цифрами, соответствующим устройствам: 1 — маршрутизатор, 2 – узел сети, 3 – коммутатор.

Опишите назначение следующих устройств:
Маршрутизатор — _____________
Узел — ______________
Коммутатор — ______________

Арман записал на листке бумаги IP-адрес школьного сервера и положил его в карман куртки. Мама Армана случайно постирала куртку вместе с запиской. После стирки Арман обнаружил в кармане четыре обрывка с фрагментами адреса. Фрагменты обозначены буквами A, B, C, D. Восстановите IP-адрес. В ответе укажите последовательность букв, обозначающих фрагменты, в порядке, соответствующем IP-адресу.

Ответ: ________________

Приведите одно отличие IPv4 от IPv6. ___________________

Укажите три вида соединений, которые может обеспечивать VPN, в зависимости от применяемых протоколов и назначения? Приведи названия и изобрази их схематично.

Для обеспечения информационной безопасности могут применяться различные средства. Заполните таблицу, указав примеры средств обеспечения для каждого вида информационной безопасности.

Заполните таблицу истинности для заданных логических операций

Постройте таблицу истинности для заданного логического выражения:

? = (?.?) +? +(? +?).? Обозначения: — инверсия, + — дизъюнкция, . – конъюнкция.

(i) Составьте логическую схему для заданного выражения:

(ii) Запишите логическое выражение для заданной схемы:

Исходное сообщение состояло из 200 символов и было представлено в кодировке ASCII. На сколько байт изменится размер сообщения, если его закодировать в кодировке Unicode? Приведите решение. _____________________

Компьютерлік желілердің жұмыс жасау принциптері

1. Бір жергілікті желіге тиісті екі IP-адреске мысал келтіріңіз.
______________________________________________________________________________________________________________________________________________
Өз жауабыңызды негіздеңіз

Ақпараттық қауіпсіздік

Берілген ұғымдар мен олардың анықтамасы арасында сәйкестік орнатыңыз

Идентификациялау әдістері

Банктер өз клиенттерінің тіркеулік жазбасы туралы ақпаратты өз файлдық серверлерінде сақтайды. Хакерлердің бұл ақпаратты пайдақорлық мақсатта қолдануы мүмкін үш әдісті сипаттаңыз.
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2. Аутентификацияның әр түрлі екі әдісін сипаттаңыз

Ақпаратты қорғау әдістері

1. Шифрлаудың мақсаты — ақпараттың құпиялығын сақтау. Шифрлау алгоритмі кілт пайдаланады. Асиметриялық шифрлауда қолданылатын ашық және құпия кілт ұғымдарын Арман мен Асхаттың арасында хабарлама жіберу мысалында түсіндіріңіз.

2. Ашық және құпия кілтті салыстырыңыз, айырмашылығын айқындаңыз

Бір санау жүйесінен екінші санау жүйесіне сандарды аудару

Берірген арифметикалық амалды түрлі санау жүйесінде берілген сандарды ондық санау жүйесіне түрлендіру арқылы орындаңыз.
1178+4А116=?

Бір санау жүйесінен екінші санау жүйесіне сандарды аудару

Ондық санау жүйесінде берілген бүтін санды басқа санау жүйелеріне түрлендіріңіз.
Х10=141
Екілік жүйеге
Сегіздік жүйеге
Он алтылық жүйеге

Ақиқат кестесін құру

Логикалық өрнек үшін қандай мәндер ақиқат(1) нәтиже беретінін анықтаңыз.
Х=(?+?̅̅̅̅̅̅̅̅).?Ақиқат мәнді берген қатарлар нөмірін жазыңыз.
_____________________________________________________________________

Компьютердің логикалық элементтері

Логикалық элементтер мен олардың қызметі арасында сәйкестік орнатыңыз.

Принципы работы компьютерных сетей

1. В кабинете информатики имеется 11 компьютеров и принтер. Для обмена информацией между компьютерами и для возможности совместного использования принтера необходимо соединить их кабелем в сеть. Какое дополнительное устройство необходимо приобрести для этого? Нарисуйте схему соединения этих устройств.
2. Крупное предприятие имеет несколько филиалов в разных городах Казахстана. Какое устройство необходимо использовать для соединения филиалов между собой в единую компьютерную сеть?

Компьютердің логикалық негіздері

1. Компьютердің логикалық негіздерін құрайтын құрылғылар мен олардың қызметі арасында сәйкестік орнатыңыз.
A. Ағымдық уақытта жадта оқылып не жазылып жатқан адресті сақтайды;
B. Жадтан алынған (және CPU өңдеуге дайын) немесе жадыда сақталатын деректерді қамтитын екі жақты регистр
C. Жадтан жаңадан шығарылған нұсқауларды уақытша сақтау орны
D. CIR ішіндегі бағдарлама нұсқаулығын декодтайды, деректер көзі регистрін және нақты арифметикалық амалдар сияқты машина ресурстарын таңдайды және осы қорларды белсендіруді үйлестіреді
E. Математикалық және логикалық амалдарды орындайды

Информационная безопасность

1. Вставьте пропущенные слова (доступность, информационная безопасность, целостность, конфиденциальность) в следующее утверждение:

В основе _________________________________ лежит деятельность по обеспечению _________________________________________, _____________________________________ и ______________________________________________ информации.

2. Поставьте в соответствие термину его определение:

3. Приведите примеры средств, применяемых для обеспечения информационной безопасности для каждого из видов:

Компьютердің логикалық негіздері

Төмендегі берілген логикалық өрнекті логикалық сызбаға түрлендіріңіз.
(?̅.?+?).?

Методы защиты информации

1. Приведите два примера, когда необходимо шифровать данные. _______________________
2. Назовите три состояния безопасности информации, которые обеспечиваются с помощью шифрования? __________________________

3. Укажите, какие из высказываний истинны, а какие ложны:

Шифрование позволяет аутентифицировать источник информации; _________

Шифрование позволяет скрыть информацию от неавторизованных пользователей; _________

Шифрование позволяет значительно сжать объем информации; _________

Шифрование позволяет предотвратить изменение важной информации; _________

Шифрование позволяет ускорить обработку информации; _________

Компьютердің логикалық негіздері

Төменде берілген логикалық сызбаны логикалық өрнекке түрлендіріңіз

Методы идентификации личности

1. Поставьте в соответствие термину его определение:

2. Объясните, в чем заключается биометрическая аутентификация личности и перечислите не менее трех способов биометрической аутентификации. ________________________________________________________________________________

Мәтіндік ақпаратты кодтау принциптері

Unicode-ты ASCII орнына қолданудың бір артықшылығы мен бір кемшілігін анықтаңыз

Перевод чисел из одной системы счисления в другую

Ержан взял десятичное число и перевел его в различные системы счисления и получил следующие значения:
2-я: 100010

8-я: 44

16-я: 22
При этом в одном из чисел он допустил ошибку при переводе. Найдите десятичное число, которое он переводил. Представьте решение и укажите в какой системе счисления он допустил ошибку. Решение:
Переводимое число: ___________________

Система, в которой допущена ошибка: _________________

Правильный ответ: ___________________

Древние очаги центрально-азиатских цивилизаций

Заполните таблицу по указанным категориям

Великая Степь»: историко-географическая характеристика

Используя собственные знания и исторический источник составьте органайзер на тему: Цивилизация «Великой степи».

Мобильные кочевые народы выполняли важнейшую роль связующего звена между цивилизациями Востока и Запада. Они распространяли научные знания, новые изобретения, мировоззренческие и религиозные концепции. Являлись хранителями Великого шелкового пути. Народ, унаследовавший и сохранивший на земле предков большую отчую юрту Тюркского мира, возрождает сегодня идею «Мәңгілік Ел» — «Вечного Народа», «Вечного Государства». Империи хуннов, тюрков, чингизидов возникали, достигали своего могущества и распадались под натиском суровых исторических ветров, но сохраняли политическую и идейную преемственность, передавая по наследству код евразийства. Основатели империи Хунну (Модэ-шаньюй), Тюркского каганата (Бумын-каган), Золотой Орды (Джучи, Бату, Берке, Менгу-Тимурхан), Казахского ханства (Жанибек и Керей) были носителями идеи «Мәңгілік Ел». Нурсултан Абишевич Назарбаев неоднократно отмечал на то, что казахи являются продолжателями государственной, политической, культурной и исторической традиций Великой кочевой цивилизации. В период Золотой Орды сложилась единая этногенетическая общность, позже названная казахами. Серебряные монеты Золотой Орды, называемые «дангами» были прообразом современного тенге. Тамга — (герб) ханов Золотой Орды, называемая Тарак — тамгой, была унаследована казахскими ханами. Исторические деятели, как Касым-хан, Хакназар-хан, Тауекель-хан, Есим хан раздвинули границы Казахского ханства и укрепили государственность. Степная демократия создала два уникальных явления – институт биев и батыров. Толе-би, Казыбек-би и Айтеке-би, участвовавшие в создании законодательного памятника «Жеті-Жарғы», вошли в историю как выдающиеся государственные деятели степи. Батыры – это особая социальная группа людей, которая оставила глубокий след в истории Казахстан Богенбай-батыр, Кабанбай батыр, Райымбек-батыр. В трагические годы джунгарского нашествия борьбу против захватчиков возглавил легендарный хан Абылай. Его историческое значение Лидер нации Нурсултан Назарбаев отметил в своей книге «Времена и думы»: Последним казахским ханом стал Кенесары, возглавивший национально-освободительное движение 1837-1847 гг., охватившее весь Казахстан. Блестящая плеяда алашордынцев – Алихан Букейханов, Ахмет Байтурсынов, Миржакып Дулатов, Халел Досмухамедов, Магжан Жумабаев и другие — были предвестниками независимости. Они приняли активное участие в процессах воссоединения казахских земель, приложили огромные усилия для обеспечения их целостности. В 1991 г. Казахстан стал независимым государством. Наконец воплотились в жизнь многовековые чаяния казахского народа. Правительству удалось поднять страну из разрухи, сформировать эффективную экономику, привлечь масштабные инвестиции, создать уникальную казахстанскую модель межэтнического и межрелигиозного согласия, построить в суровых степях великолепную новую столицу.

Источник: http://e-history.kz/ru/contents/view/5114 © e-history.kz

Цивилизация Великой Степи в эпоху ранних кочевников

Выберите одну из предложенных линий и опишите особенности кочевой цивилизации Великой Степи

Прочитайте мнения ученых о Центральной Азии. Ответьте на вопросы:

«…Район Центральной Азии и Кавказа можно назвать «Евразийскими Балканами», который из-за своего стратегического положения на Евразийском континенте, а также богатых природных ресурсов является объектом пристального внимания и зоной пересечения интересов великих держав» З.Бжезинский Член Американской академии гуманитарных и естественных наук

1.1 Объясните высказывание 3. Бжезинского, о том, что Центральную Азию можно считать «Евразийскими Балканами».

«… По научной значимости этот регион не уступает Индии, Китаю, Европе или Ближнему Востоку. А ученые-энциклопедисты, жившие на этой земле, были фактически мировыми гениями мысли. Благодаря их умам возрождение имело место именно в Центральной Азии. Огромные достижения этих ученых, исследователей, теологов, философов позволили всему миру в конечном итоге осознать значение этого региона, для развития всего человечества. Этот факт говорит о многом. И это не единичный пример». Профессор Фредерик Старр Университет Дж.Хопкинса (США),
1.2 Объясните основную мысль профессора Фредерик Старра о Центральной Азии
1.3 Что общего и отличного во мнениях данных ученых о Центральной Азии?

1.4 Объясните, почему на сегодняшний день Центральная Азия является объектом пристального внимания великих держав. (Приведите не менее трех причин) 1. 2. 3.
1.5 Согласны ли вы с тем, что Центральная Азия с древних времен была объектом внимания великих держав? (Приведите не менее двух примеров)

1-ый пример:______________

2-ой пример: ______________

Дайте верные ответы на тестовые вопросы.

1.Какая стоянка относится к эпохе палеолита? А) Алексеевка В) Батпак С) Канай D) Садчиковская Е) Степняк
2. Культура поздней бронзы, расположенная на территории Центрального Казахстана, называется A) Атасуйская B) Бегазы-Дандыбаевская C) Нуринская D) Семиреченская
E) Тасмолинская
3. На каком языке говорили племена эпохи бронзы? А) на арабском В) на древнеармянском С) на индоевропейском D) на индоиранском Е) на кыпчакском
4. Что считается первым общественным разделением труда? А) отделение искусства от ремесла В) отделения ремесла от земледелия С) отделение скотоводства от земледелия D) отделение торговли от земледелия Е) отделение торговли от ремесла

Анализируя взгляды ученых, приведите примеры влияния кочевников на исторические события в мире, напишите обоснованный вывод.

Фергюссон и Адам Смит отмечали, что развитие скотоводства вело к социальной дифференциации. Л.Н.Гумилев пишет, что китайский посол Кан Тай, совершивший поездку в Фунан (современная Камбоджа) записал «… у кампучийцев, есть книги, они хранят их в хранилищах архивов. Их письменность похожа на письменность хуннов. Если у хуннов не было бы письменности, то с чем бы сравнивал китайский посол Кан Тай фунанскую письменность?» Кочевники, которых А. Тойнби относил к народам без истории, дали миру трансконтинентальную магистраль: Великий шелковый путь, синтезировали культуру: степь-город. Степная цивилизация дала миру систему государственного управления на громадной территории Центральной Азии.

Прочитайте отрывок из источника и ответьте на вопросы:

Известный пакистанский ученый Ахмет Хасан Дани отмечал: «Увиденная нами одежда сакского воина (речь идет о Золотом человеке из Иссыкского клада. — А. А.) доказывает наличие высокой цивилизации у кочевников. Как же можно рассматривать кочевников вне цивилизации тех городов и долин, расположенных по Великому Шелковому пути? Оседлые народы и кочевники всегда имели тесные связи, на этой основе взаимодополнялись, обогащались их культура, обычаи и традиции».

1 Подчеркните в тексте предложение, в котором выражена основная мысль автора.

2 Согласны ли вы с мнением автора о культурной роли кочевников? Приведите аргументы (не менее 3-х), подтверждающие или опровергающие точку зрения автора.
_______________________

Используя данные изображения, ответьте на вопросы:

1) Определите названия представленных предметов.

2) Что, на ваш взгляд, объединяет данные предметы?__________________
3) Можно ли считать, что развитие прикладного искусства народов Центральной Азии обогатило мировую культуру? Приведите аргумент, подтверждающий или опровергающий данное утверждение. __________________________________

Қалың елім, қазағым

А.Құнанбаевтың отыз екінші қара сөзін оқып, жанрлық ерекшелігін анықтаңыз.

«Сегіз аяқ» өлеңі лириканың қай түріне жатады?
А) Азаматтық лирика
В) Махаббат лирикасы
С) Саяси-әлеуметтік лирика
D) Табиғат лирикасы

Қалың елім, қазағым

Берілген үзіндіні қолдана отырып, «Мен Масғұт болсам…» тақырыбында қай жемісті таңдайтыныңыз туралы пайымдау мәтінін жазыңыз.

Ағын жесең, ақылың жаннан асар,

Сарыны алсаң, дәулетің судай тасар,

Егерде қызыл жеміс алып жесең,

Ұрғашыда жан болмас сенен қашар.

Қалың елім, қазағым

А.Құнанбаевтың «Сегіз аяқ» өлеңінде сынаған мінездерін анықтап, сол арқылы қандай құндылықты дәріптегенін табыңыз.

Қалың елім, қазағым

Өлеңді берілген кесте бойынша талдаңыз.

Қалың елім, қазағым, қайран жұртым Қалың елім, қазағым, қайран жұртым, Ұстарасыз аузыңа түсті мұртың. Жақсы менен жаманды айырмадың, Бірі қан, бірі май боп енді екі ұртың. Бет бергенде шырайың сондай жақсы, Қайдан ғана бұзылды сартша сыртың? Ұқпайсың өз сөзіңнен басқа сөзді, Аузымен орақ орған өңкей қыртың. Өзімдікі дей алмай өз малыңды, Күндіз күлкің бұзылды, түнде ұйқың. Көрсе қызар келеді байлауы жоқ, Бір күн тыртың етеді, бір күн — жыртың. Бас-басына би болған өңкей қиқым, Мінеки, бұзған жоқ па елдің сиқын? Өздеріңді түзелер дей алмаймын, Өз қолыңнан кетпесе, енді өз ырқың. Ағайын жоқ нәрседен етер бұртың, Оның да алған жоқ па құдай құлқын? Бірлік жоқ, береке жоқ, шын пейіл жоқ, Сапырылды байлығың, баққан жылқың. Баста ми, қолда малға талас қылған, Күш сынасқан күндестік бұзды-ау шырқың. Оңалмай бойда жүрсе осы қыртың, Әр жерде-ақ жазылмай ма, жаным, тырқың. Қай жеріңнен көңілге қуат қылдық, Қыр артылмас болған соң, мінсе қырқың? Тиянақсыз, байлаусыз байғұс қылпың, Не түсер құр күлкіден жыртың-жыртың, Ұғындырар кісіге кез келгенде, Пыш-пыш демей қала ма ол да астыртын?

Қалың елім, қазағым

А.Құнанбаевтың «Лай суға май бітпес қой өткенге» өлеңіндегі риторикалық сұрақтарға талдау жүргізіңіз.

«Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» өлеңінде ақын нені сынға алды?
А) Ел билеушілердің, патшаның болыстық, билік тәртібін
В) Елеулі әлеуметтік мәселелердің бірі – қазақ әйелдерінің жайын
С) Өнердің қадірін кетіріп жүрген ақынсымақтарды
D) Бай мен кедейдің арасындағы тұрмыс қайшылығын, дәулет теңсіздігін

Қалың елім, қазағым

А.Құнанбаевтың «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» өлеңіндегі айшықтауға талдау жүргізіңіз. — Автор өлеңді кімге қарата жырлаған? Бұлай жырлауының мәні неде? — Өлеңде қолданылған сұраулы сөйлемдердің ерекшелігі неде? Ол арқылы не айтқысы келді?

«…Жақсылыққа елжіреп еритұғын – мен, жаманшылықтан жиреніп тулап кететұғын – мен…» — Абайдың қай қарасөзінен үзінді және бұл сөз кімге тиесілі?
А) 32-қарасөзі, талапқа қатысты
В) 17-қарасөзі, жүрекке тиесілі
С) 19-қарасөзі, хакімнің сөзі
D) 28-қарасөзі, жақсылықпен байланысты

Қалың елім, қазағым

1. Төмендегі сұрақтарға сүйеніп, шығармада көтерілген мәселелерді анықтаңыз.

1. Он жетінші қара сөзінде қандай мәселе көтеріледі?

2. Қайраттың сөзін талдаңыз.

3. Ақылды жақтап көріңіз.

4. Жүректің маңыздылығын басқа қандай мысалдармен түсіндірер едіңіз?

5. Үшеуінің айтысын сіздер қалай шешер едіңіздер?
2. Тақырыптардың бірін таңдап әңгіме жазыңыз.

1. «Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста, Сонда толық боласың елден бөлек»

2. Жақсылық ағаш басында, Жамандық аяқ астында.

«Масғұт» поэмасының идеясына сәйкес келетін мақалды көрсетіңіз?
А) Ынтымақ жүрген жерде,
Ырыс бірге жүреді.
В) Бай мақтанса табылар,
Кедей мақтанса шабылар.
С) Ақыл көпке жеткізер,
Өнер көкке жеткізер.
D) Жақсы әйел – жігітке біткен бақ

қалың елім, қазағым

1. А.Құнанбаевтың «Масғұт» поэмасы мен А.С.Пушкиннің «Дубровский» (Ш.Құдайбердіұлы аудармасындағы «Дубровский әңгімесі» поэмасы негізінде http://bilimall.kz/olen/1431-Dubrovskii-angimesi) шығармасындағы кейіпкерлерді салыстырыңыздар.

2. Авторлардың кейіпкерлер бойындағы ерекше назар аударған қасиеттерін анықтап, талдау жүргізіңіздер.

32-қарасөзіндегі көтерілген мәселелердің ішіндегі сәйкес емес (айтылмаған) ақпаратты анықтаңыз.
А) Ғылымды, ақылды сақтайтұғын мінез деген сауыты болады.
В) Өзің құрметтемеген нәрсеге бөтеннен қайтіп құрмет күтесің?
С) Үлкеннен ұят сақтап, кішіге рақым қылдыратұғын – мен, бірақ мені таза сақтай алмайды.
D) Адамның көңілі шын мейірленсе, білім-ғылымның өзі де адамға мейірленіп, тезірек қолға түседі.

Қалың елім, қазағым

А.Құнанбаевтың он жетінші қара сөзі бойынша ашық сұрақтарға жауап беріңіз.

\- Автор өз мақсатына жету үшін қандай тәсілді қолданған?

— Он жетінші қара сөздің отыз екінші қара сөзден ерекшелігі неде?

— Бұл ерекшеліктің мәтін идеясын жеткізудегі маңызы қандай?

«Тамағы тоқтық,
Жұмысы жоқтық
Аздырар адам баласын»,- дейді ұлы Абай атамыз. Өлең жолдарындағы көтерілген мәселеге сәйкес ойыңызды шығармашылықпен (ой толғау,өлең т.б.) жеткізіңіз. __________________

Қалың елім, қазағым

«А.Құнанбаевтың «Қалың елім, қазағым» өлеңі – өз заманындағы өзекті тақырыптарды көтере алған туынды» тақырыбында пайымдау мәтінін жазыңыз.

Өлең жолдарындағы астарлы ойды анықтап, көркемдегіш құралдардың қолданысына анықтаңыз.
Лай суға май бітпес қой өткенге,
Күлеміз қасқыр жалап, дәметкенге.
Сол қасқырша алақтап түк таппадым,
Көңілдің жайлауынан ел кеткен бе?______________________

Қалың елім, қазағым

А.Құнанбаевтың «Масғұт» поэмасы арқылы айтқысы келген идеяларын анықтап, олардың адамгершілік құндылықтар тұрғысынан маңызын түсіндіріп эссе жазыңыз.

Атадан алтау,
Анадан төртеу,
Жалғыздық көрер жерім жоқ.
Ағайын бек көп,
Айтамын ептеп,
Сөзімді ұғар елім жоқ.
Моласындай бақсының
Жалғыз қалдым — тап шыным!–деген жолдардағы ақын бейнесін (ішкі сезім, толғанысын) көрсетіңіз._____________________

Қалың елім, қазағым

Ж.Дәдебаевтың «Абайдың «Сегіз аяғы»: мән мен мағына поэтикасы» (http://abaiinst.kz/?p=1637) және Ә.Нарымбетовтың «Сегіз аяқ» – Абай поэзиясы көркемдігінің шырқау шыңы» (http://abai-inst.kz/?p=1738) сыни мақалаларын мұқият оқып, А.Құнанбаевтың «Сегіз аяқ» өлеңінің ерекшелігі туралы сын жазыңыз.

Масғұттың қызыл жемісті таңдауына өзіндік баға бере отырып, шығарманың көркемдік құндылығын талдап, әдеби эссе жазыңыз._______________________

Қазақ киносы мен театрының қазіргі келбеті. Дулат Исабеков «Әпке» драмасы

Сіз тілші ретінде театрға жаңа қойылымды тамашалауға бардыңыз. Жергілікті газетке осы спектакль туралы пікіріңізді жазыңыз. Көркемдегіш құралдар мен айшықтау амалдарын қолданыңыз.

Еңбек нарығы – ресурстар нарығы, басқа да өндіріс факторларының нарығы сияқты жалпы ұқсастығы мен айырмашылығы бар. Еңбек нарығының басқа да ресурстар нарығынан ең негізгі ерекшелігі – нарықта мемлекет, корпорациялар, кәсіби одақтар секілді маңызды институттардың болуы.
Еңбек нарығы – экономика жағдайын көрсетудің айнасы. Ол тұрғындарды жұмыспен қамту көлемі мен динамикасын, жұмыссыздықтың сала бойынша деңгейін, кәсіби-біліктілік, демографиялық және басқа да көрсеткіштердің құрылымын байқатады.
Еңбек нарығында өте қабілетті жəне іскер жұмыскерлерге қатаң таңдау жүргізіледі. Нарық еңбекке қабілетсіздерді, жалқау, əлсіздерді ешқашан аямайды. Ол еңбектің жоғары шапшаңдығын қамтамасыз етіп, іскерлік пен біліктілікті талап етеді.
Еңбек нарығында әрбір азамат еңбек етуге, яғни жұмыс істеуге құқылы, бірақ кейбір азаматтарымыз жұмыс таба алмай, жеке шаруашылықтарда жалданып жұмыс істейді. Енді жұмыссыз болудың себептерін қарастырайық:
— құрылымдық жұмыссыздық – бос жұмыс орнына сәйкес қажетті біліктілігі, білімі жоқ болғандықтан, жұмыс таба алмай жүрген адамдар;
— циклдік жұмыссыздық – өндіріс, кәсіпорын, фирмалар қысқарып, экономикалық дағдарыс жағдайында адамдардың жұмыссыз қалуы
— уақытша жұмыссыздық (фрикциондық) – егер адам қысқа мерзімде жұмыссыз атанса, тұрғылықты жерін өзгертсе, жалақысы көп жұмысқа орналасу кезінде орын алатын жұмыссыздық.
— маусымдық жұмыссыздық – егер адам жылдың тек бір мезгілінде ғана тартылатын жұмыс түрлері бар. Қысқы мезгілінде жұмыс істемей, жазда жұмыс істейтін адамдар тобы.

1. Терминдерді анықтамасымен сәйкестендіріңіз (әр 2 дұрыс жауап үшін 1 балл).

2. Еңбек нарығындағы жұмыскерлерге қойылатын талаптар жұмыссыздықтың қай түріне жиі ықпал етеді? Ойыңызды мәтіндегі ақпараттармен дәлелдеп, 2 сөйлеммен беріңіз.
___________________

Еліміздің өндіріс салаларының барлығы, тіпті, біздің өміріміздің өзі химия өнеркәсібіне тәуелді. Қазіргі кезде өндірістік үдеріс, өндірістік өнімдердің көпшілігі химиясыз өмірге келмейтіндігі белгілі. Химия өнімдеріне деген сұраныс тек өндіріс саласында ғана емес, күнделікті тұрмыста да қажеттілік тауып, үлкен сұранысқа ие болып, күннен-күнге қанатын кеңге жайып келеді.
Әлемдік жаһандану жағдайында, ғылыми-техникалық прогресстің дамуында химияның алатын рөлі зор. Химияны дамыту арқылы әлемде табиғи шикізат қорларын үнемдеуге қол жетті. Мәселен, адамзат химиялық өнімдерді пайдалану арқылы қаншама ағашты үнемдеп, тамырына балта шабудан аман алып қалғанынан ғана оның пайдасының бір жағын көруге болады. Әрине, өндіріс қалдықтары мәселелері әлемді толғандырып, әлі де соңына дейін шешілмеген күйі қалып отыр. Химиялық үдерістер өндіріс тиімділігіне өз әсерін тигізіп, оны одан әрі арттыра түсуде. Химия өнеркәсібі әлемдік өнеркәсіп өнімнің 20 мыңнан аса түрін шығарады. Бұл өнімдер машина жасауда, жеңіл өнеркәсіптерде, медицинада, электрондық өндірісте кеңінен қолданылуда. Ал елімізде химия өнеркәсібін дамытуға қандай мүмкіндіктер бар?
Қазақстан химия өнеркәсібін дамыту үшін қажетті шикізатқа бай республика болып табылады. Менделеев кестесіндегі 105 элементтің 99-ы біздің елімізде бар. 70 элементтің қоры зерттелген. Ал өндіріске 60-тан астам элемент тартылған. Бүгінгі күнге дейін минерал шикізатының 1225 түрі бар және 493 кен орны белгілі. Пайдалы қазбалар қорының көлемі жағынан Қазақстан ТМД елдерінің алдыңғы қатарында: күміс, хромит, қорғасын мен мырыш өндіруден бірінші орында, мұнай, көмір, мыс, никель мен фосфат шикізатын өндіру бойынша екінші, алтын өндіру жағынан үшінші орында тұр. Қазақстанда мұнай мен газдың елеулі қоры бар, олар негізінен еліміздің батыс бөлігінде орналасқан. Мұнай өңдеу негізінде елімізде мұнай химия саласы қарқынды дамуда. Жыл сайын мұнда 32 миллион тонна мұнай өндіріледі. Бұл республикамызды әлемдегі ірі мұнай өндіруші мемлекеттердің қатарына қосатыны көңіл қуантады.
Табиғаты бай, табиғи шикізаты мол қазақ даласында химия өнеркәсібі елімізде ежелден қалыптаса бастады. Қола дәуірінде Қазақстан даласын мекендеген тайпалар әлемдегі алғашқы қола өндірушілердің бірі болды.

1. Мәтіннен 1 негізгі және оны толықтыратын 2 қосымша ақпаратты анықтап, кестеге түсіріңіз.

2. Мәтіннен 1 факті мен автор көзқарасы берілген 1 сөйлемді анықтаңыз.
Факт_______________
Көзқарас __________
3. Мәтіннің идеясын 1 сөйлеммен түсіндіріңіз.___________________
4. Мәтін құрылымына қатысты сұраққа жауап беріңіз.
Мәтіннің құрылымдық бөліктері толық сақталған ба?
а) Мәтіннің кіріспе, негізгі, қорытынды бөлімдері бар, толық сақталған.
б) Мәтінің құрылымдық бөлімдері толық емес, қорытынды бөлімі жоқ.
5. Мәтіннің жанрын анықтап, жанрлық ерекшелігін дәлелдейтін 2 аспектіні анықтаңыз.

«Қазақ киносының қазіргі келбеті» тақырыбында шағын мақала жазыңыз. Мақалада тәуелдік және көптік жалғаулары мен сын есімдерді қолданыңыз.

Жағдаят: Сіз «Грантқа тапсырған түлектердің 80 пайызы сүйікті мамандығын таңдай алмайды» деген мақаладан үзінді оқыдыңыз.
Тапсырма: Мәтін мазмұны бойынша өз пікіріңізді 8-10 сөйлеммен білдіріңіз (сыныптасыңмен диалогке түсуге болады). Сөз әдебі мен сөйлеу этикетін ескеріңіз, интонацияның құрамдас бөліктерін сөйлеу мәнеріне сай қолданыңыз.

Еңбек нарығы және сұраныс. Балғабек Қыдырбекұлы "Теміржолшы"

Мәтін мазмұны бойынша жұпта диалог құрастырыңыздар. Диалог барысында төменде ұсынылған сөйлеу этикеті формаларын қолданыңыздар. Сөз әдебі мен сөйлеу этикеті формалары: сіз қалай ойлайсыз; сіздің пікіріңізше,…; мен сіздің пікіріңізбен толықтай келісемін; кешіріңіз, бірақ мен басқаша ойлаймын; сіздің осы туралы ойыңызды білсем деп едім; өте құнды пікір айттыңыз.
Болашақта қандай мамандықтар пайда болады?

Билл Гейтстің айтуынша, алдағы 20 жылда қазіргі мамандықтардың көпшілігі автоматты бағдарламалармен жабдықталып, біліктілігі төмен қызметкерлер бәсекеге ілесе алмай қалуы мүмкін. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев та бір сөзінде: «Болашақта мүлдем жаңа мамандықтарға қажеттілік туады. Роботтар жұмыс істей бастайды. Қазір ғылым генді инженерия мен биология саласын дамыту үшін жұмыс істеуде. Әзірге барлық компьютерлер адам миын алмастыра алмайды. Бірақ жасанды интеллект бар. Барлық қиын жұмысты компьютерлер мен роботтар атқарады. Біздің мамандық туралы барлық түсініктеріміз өзгереді. Сондықтан біз қаласақ та, қаламасақ та жұмыс орындары қысқара бастайды» деген еді. Расымен, Оксфорд сарапшыларының айтуынша, алдағы 20 жылда қазіргі мамандықтардың 47 пайызы жойылады. Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, қазір мектепте оқып жатқандардың 65 пайызы болашақта енді пайда болатын мамандық иелері атанады. Жақында Forbes, Popular Science басылымдары болашақта пайда болуы мүмкін 162 мамандық тізімін жасады. Онда біздің ойымызға кіріп те шықпаған робоэтика бойынша адвокат, қоршаған ортаны қалпына келтіру менеджері, криптовалюта банкирі, IT-генетик, интеллектуалды жеке меншікті бағалау, нейропсихолог, медициналық роботтехник, виртуалды өмір архитекторы секілді мамандықтар бар. Соның ішінде 2020 жылы эмбрионды емдеу, яғни іштегі ұрықтың ауруын анықтап, бала тумай жатып емдеу маманы, 2025 жылы галактикалық архитектор мамандықтары жоғары оқу орындарында ресми түрде ашыла бастайды деп жоспарланғаны айтылған. Әрине, әзірге бұл мамандықтардың Қазақстанда қашан пайда болуы мүмкін екенін дөп басып айту қиын. Бір анығы, болашақта біз ескі мамандықтардың жоғалғанына да, жаңа жұмыс орындардың ашылғанына да куә боламыз.

Еңбек нарығы және сұраныс. Балғабек Қыдырбекұлы "Теміржолшы"

Біздің еліміз жаңа заман талабына сай мамандықтарды дайындауға әзір ме? Берілген сұраққа дәлелдер келтіре отырып,

ПОПС формуласы бойынша өз көзқарасыңызды білдіріңіз. Ауызша сөйлеуде кідірісті ескеріңіз. ПОПС формуласы:

Менің ойымша,…

Себебі, оны былай түсіндіремін… .

Оны мына фактілермен/мысалдармен дәлелдей аламын… .

Осыған байланысты … қорытындыға келдім.

Еңбек нарығы және сұраныс. Балғабек Қыдырбекұлы "Теміржолшы"

Мәтін құрылымын, стилі мен жанрын анықтаңыз. Тілдік ерекшелігін талдап, түсіндіріңіз.
Астанадағы «Ел қанаты» қоғамдық қоры еңбек нарығына қандай мамандықтардың қажеттігі мен қазіргі түлектердің кәсіби сапасы жөнінде арнайы зерттеу жүргізіпті. «Ел қанаты» қоғамдық қоры президенті Асланбек Жақыптың айтуынша, олар алдымен әртүрлі компания басшылары, жеке кәсіпкерлер – барлығы екі мыңнан аса жұмыс беруші арасында еліміздегі кадр тапшылығы жөнінде сауалнама жүргізген. Сауалнамаға қатысушылардың басым бөлігі астаналықтар болыпты. Респонденттердің 50,6 пайызы елімізде мамандар тапшылығы жоқ деп есептейді екен, бірақ 32,6 пайызының пікірі – керісінше. Жұмыс берушілердің пікірінше, елімізде ең қат болып отырған мамандар – инженерлер (13,8 пайыз) мен дәрігерлер (12,8 пайыз). Содан кейін құрылысшылар, бағдарламашылар, мұғалімдер мен оқытушылар екен. Ал, «Оқу орындарында даярланып шығатын түлектердің кәсіби білімі қазіргі экономика талаптарына сай ма?» деген сауалға 44,5 пайызы «сәйкес келе бермейді» деп жауап берген. Журналистермен өткен баспасөз мәслихатында «Кәсіпқор холдингі» ҰАҚ студенттермен жұмыс жөніндегі департамент директоры Тоғжан Жұмағұлова: «Сондықтан оқу орындары мамандар даярлау сапасына айрықша көңіл бөлуі тиіс» дейді. Оның айтуынша, жұмыс берушілердің 63 пайызы түлектердің біліміне, кәсіби даярлығына көңілі толмайтын көрінеді. Еңбек нарығындағы сұранысқа болашақ мамандардың таңдауы сәйкес келе ме? «Ел қанаты» қоғамдық қоры бұл сауалды еліміздің сегіз өңірінен 2 мыңдай респондентке көлденең тартып, арнайы сауалнама жүргізген. «Бұрынғыдай емес, бүгінде жастар еліміздің еңбек нарығына техникалық маман иелері қажет екенін түсінген секілді. Сауалнамаға қатысқан Астана мен Алматы және Қарағанды қаласындағы жоғары сынып оқушылары мен түлектердің көпшілігі техникалық саланы жөн көретінін айтыпты. Тек 6,1 пайызы ғана құқықтану мен мемлекеттік қызмет және мемлекеттік басқаруды қалайтынын жеткізген» дейді қор жетекшісі Асланбек Жақып. Әлеуметтік сауалнама нәтижелері бекерден-бекер жүргізілген жоқ. Жиында сөз алған Білім және ғылым министрлігі жастар ісі жөніндегі комитеттің бас сарапшысы Дамир Меңдіғалиевтің айтуынша, сауалнама қорытындылары министрлік тарапынан ескерусіз қалмайды. Әсіресе, түлектердің еңбек нарығына сай сапалы маман болып шығуына министрлік ерекше көңіл бөлетін болады.

Еңбек нарығы және сұраныс. Балғабек Қыдырбекұлы "Теміржолшы"

алғабек Қыдырбекұлы Теміржолшы Құрылыс қызу жүріп жатыр. Мұндағы адамдардың көбі осы маңдағы Күрті болысынан келгендер көрінеді. Ауылдан келген жігіттер жұмысқа белсене араласып кетіпті. Кешегі «мен көшемін» деген кісі сайдан топырақ тасып жүр. Лашығын өзен бойына қалдырып, жол құрылысының бастығы тіккен шатырға жүгіріп келген жігіт көп кідірмей-ақ шатырдан қуана шықты. Әуелі ол шатырға кірерде осылар қазақша сөзімді түсінбес деп жүрексініп еді, олай болмады, кіріп барған жігітке: — Амансың ба?—деп қазақша сөйлеп, мұртты сары кісі Столяров орнынан тұра келіп қолын өзі берді. — Амансыз ба?—деді, не айтарын білмей қалған Әліш те. — Жұмыс сұрай келдің бе? — Иә. — Ендеше мен қағаз жазып берейін, ана Тарасов деген кісіге бар, ол саған жұмыс береді. Ендігі сенін бастығың сол болады. — Құп. Осыдан кейін ол жұмысқа кірісті. Оның жұмыс істеуіне сары атан тиді. Осы сары атанды жетелеп, Әліш бірнеше күн басқалармен бірге топырақ тартты. Аз ғана күн ішінде жап-жазық далада топырақ жалданып, тау болып үйіліп қалды. «Көп түкірсе – көл» деген осы екен-ау деп ойлады Әліш. Аз күнде Әліш құрылысшылармен үйренісіп кетті. Ауылдағы жолдастарының да көбісі осында келді. Жұмысшылардың бірсыпырасы тасылған топырақты тегістеп, нықтап, таптап, енді бірсыпырасы тақтай тілуге кірісті. Күн асқан сайын Әліштің жұмысының түрі өзгеріп отырды. Әліш бүгін өзінің бастығы Тарасовқа бір іспен бара қалып еді, ол «сен бүгіннен бастап топырақ тасығаныңды қой да, Сергей Колесниковтың қарауына бар. Жұмысты солармен істе» деді. Бұл сөз Әлішке алдымен қиынырақ тиді. Өйткені Әліш орыс тілін білмейді. Ал Сергейдің жанында бір қазақ жоқ, бәрі де орыс жігіттері. Сондықтан ол осы топырақ тартқан жігіттермен бірге жүре беруді ұнататын. «Бірақ,—деп ойлады ол,— топта сөз сөйлеймін бе, олардың істейтінін істей беруді білемін ғой». Осы екі ойды салмақтап келді де, Әліш тәуекел деп, Сергейдің бригадасына кетті. Әліш енді жолдың топырағын тегістеп, үстіне құм, тас қиыршықтарын тасуға тапсырма алды. Ол бұл жұмысты да бар ынтасымен істеді. Поезд осы арадан өткенше асықты ол. (әңгімеден үзінді)

1. Сұрақтарға жауап беріңіз.

2. Әлішті бүгінгі қоғамда кімдермен салыстырар едің? Кестені толтыр.

Еңбек нарығы және сұраныс. Балғабек Қыдырбекұлы "Теміржолшы"

Жаңа еңбек нарығы еліміздің экономикасын қалай өзгертеді?» деген тақырыпта жергілікті газет бетіне мақала жазыңыз (150-180 сөз).

Отандық өнеркәсіп өнімі. Ғ. Мұстафин «Қарағанды» романынан үзінді

1. Ақпараттарды мазмұн бойынша сәйкестендіріңіз.

Мейрам ойлы үнсіз келе жатыр еді. Кештің жанынан өте бергенде Чайковтың сөзін бөлді: — Щербаков жаңағы болмашы көмегімен үлкен денесін ғана емес, үлкен жүрегін де көрсетіп кетті. — Дұрыс байқағансыз. Көпшілік-ұйымдастыру жұмыстарында да ол сіздерге үлкен жәрдемші. Қарағанды алдымен өзінің партия, совет, кәсіподақ ұйымдарын құрып алу керек. — Әрине, оларсыз ешбір жұмыс оңалмайды. Kөш, бетімен жайылған мал, біресе ұйыса, біресе бытырай қонған киіз үйлер, көмір қордаларының ескі төмпешіктері… Солардың ара-арасымен бұлтақтай жүріп келе жатып: — Қайда түсесіз?— деді Чайков. — Сейтқалы деген ескі жұмысшы болатын… — Білем, білем, қазір десятник. Анау баракта тұрады. Ағылшындардан қалған бес-алты барактың біріне келіп тоқтады машина. Барак алдында махорка шылымын орап отырған жуан мұрынды, сарша жігіт күрілдей тұрды орнынан: — Жаным-ау, Мейрам ба, мынау? Келші, көрмегелі қашан? — деп құшақтай алды. Сүйіп те, жылап та жіберді. Екеуінің шұрқырасуы ұзаққа созылып барады. Чайков қайтуға асықты: — Рұқсат етсеңіз, Мейрам Омарович, дала мені күтіп тұр. — Рақмет, Анатолий Федорович. Бұл менің туған жерім болса да, сырын сізден аз біледі екем. Әрдайым кеңесіп тұралық. — Кеңесуге мен сізден әрі құмар. Чайков қоштасып жүріп кетті. Сейтқалы Мейрамды ертіп үйіне енді.

2. Үзіндіні тыңдап, адамдарды не біріктіретінін, олардың арасында қандай қарым-қатынас бар екенін дара диаграммаға түсіріңіз.

Отандық өнеркәсіп өнімі. Ғ. Мұстафин «Қарағанды» романынан үзінді

1. Мәтіннен күрделі сөздерді анықтап, жасалу жолдарына қарай жіктеңіз.

Бүгін «Самғау» сауда үйінің алаңында көрме-жәрмеңке ретінде жұмыс жасап отырған «Қазақстанда жасалған – Халық Маркасы» сауда-көрме павильонының тағы бір секторы – «Жеңіл өнеркәсіп» алаңқайы ресми түрде ашылды. Көрме-жәрмеңкенің жаңа ашылған алаңқайына 50-ден астам қазақстандық жеңіл өнеркәсіп өндірушілерінің өнімдері қойылды. Іс-шараны «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасының қолдауымен ҚР Жеңiл өнеркәсiп кәсiпорындарының қауымдастығы және ҚР Сауда кәсіпорындары қауымдастығы ұйымдастырды. Салтанатты шараның ашылу рәсіміне мемлекеттік органдардың, «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасының және өзге де қауымдастықтар мен кәсіпорындардың өкілдері қатысты. Жоба бастамашыларының айтуынша, бұндай орындар – отандық жеңіл өнеркәсіп өндірісінің көлемін ұлғайтуға және қосымша жұмыс орындарын құруға ықпал етеді. Жеңіл өнеркәсіптің дамуына қолайлы жағдай туғызады. Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, осындай формада тұрақты түрде жұмыс істейтін көрме-павильондары компаниялар мен брендтердің танымалдығын 45%-ға арттырады. Өз кезегінде, бұл үрдіс сатылым көлемін 57%-ға, ал экспорттық әлеуетін 28%-ға ұлғайтады. Айта кетейік, ағымдағы жылғы 6 шілдеде өңірлік өндірушілерді және кәсіпкерлерді қолдау мақсатында елордамыздағы «Самғау» сауда үйі алаңында 5000 шаршы метр аумақты қамтыған «Қазақстанда жасалған – Халық Маркасы» сауда-көрме павильоны ашылған болатын. Ол «Қазақстанда жасалған» акцияның шеңберінде құрылған еді.

2. Күрделі сөздер мен мәтіндегі ақпараттардың көмегімен сауда-көрмені ұйымдастырушы ұйымның өкілі мен тілші арасында сұхбат әзірлеңіздер.

Отандық өнеркәсіп өнімі. Ғ. Мұстафин «Қарағанды» романынан үзінді» бөлімі

1. Графиктік мәтіндердегі ақпараттарды ауызша салыстырып, әңгімелеңіз. Екеуіне ортақ идеяны анықтаңыз.

Отандық өнеркәсіп өнімі. Ғ. Мұстафин «Қарағанды» романынан үзінді» бөлімі

1. Мәтінді оқып, кестені толтырыңыз.

Сыр өңіріндегі белгілі азаматтар отандық өнімге қаншалықты қолдау көрсетіп келетінін бағамдау мақсатында «Сіз қандай отандық өнім пайдаланасыз?» деген сауалмен сауалнама жүргізген болатынбыз. Облыстық экономика және бюджеттік жоспарлау басқармасының басшысы С.ҚҰЛЫМБЕТОВА: Мен тұтынатын азық-түліктің барлығы қазақстандық өнімдер. Дүкенге барған уақытта шетелдік өнімдер самсап тұрады, алайда олардың табиғи таза өнім екендігіне күмәнім бар. Себебі сырт елден келетін өнімдердің барлығының жарамдылық мерзімі тым ұзақ. Яғни олардың арасында химиялық қоспалар көп екені белгілі. Сондықтан біз отбасымызбен отандық өнімді тұтынамыз. Атап айтар болсам, «Дәмдінің» сүт өнімдерінің өзге өнімдерден айырмашылығы көп. Сонымен бірге «Айналайын» сүт өнімдерін де алып тұрамын. Сонымен қатар дастарқан үстінде әрдайым, «Рахаттың» кәмпиттері тұрады. Сондай-ақ «Маслодел» өсімдік майын, Қостанайдың ұнын және Арал, Қазалы аудандарынан әкелінген етті ғана аламын. Елімізде әзірге отандық киім өндіруші фабрикалар мен цехтар аз болғандықтан, өзімде отандық киім жоқ десем де болады. Есесіне балаларға тоқылған киімдер аламын. Жуырда ғана ұлыма Шымкенттік «Восход» тігін фабрикасынан шыққан костюм алып бердім. Қалалық мәслихат хатшысы И. ҚҰТТЫҚОЖАЕВ: Азық-түлік тауарларынан жергілікті өнімді пайдаланамыз деп толық айта аламын. Себебі майымыз да, сүтіміз де, нанымыз да, етіміз де, картобымыз да өзімізде жеткілікті. Қазіргі таңда тамақ өнеркәсібінде еліміз өз ішкі нарығымызды қамтамасыз ете алады деген ойдамын. Отандық өнімді қолдау керек. Егер сапасы жоғары болатын болса, сол өнімді мүмкіндігінше қолдануға тырысамын. Дегенмен дүкендердің сөрелерінде отандық киімдерді көре алмаймыз. Отандық өнімді сұрағанның өзінде сатушылар тауып бере алмайды. Дегенмен қазіргі таңда отандық өнімді қолдау нақты қолға алынғандықтан, алдағы уақытта «Қазақстанда жасалған» деген атауы бар тауарлардың көбейетініне сенім мол. «Халыққа қызмет көрсету орталығы» РМК Қызылорда облысы бойынша филиалының директоры А. ӘБИБУЛЛАЕВА: Қазіргі таңда азық-түліктің дені өз өніміміз. Сондықтан күнделікті «Қазақстанда жасалған» деген атаудағы өнімдерді пайдаланамын. Нақтырақ айтар болсам, «Айналайын» мен «Дәмдінің» барлық сүт өнімдері, «Ақ маржан» күріші, жергілікті бақша өнімдері бар. Қай қыз-келіншек болмасын сапалы, өзіне жарасымды киінгенді қалайтыны сөзсіз. Бүгінде елімізде киім өнеркәсібі дамып келе жатқаны белгілі. Сұраныс болса, талғамға сай жұмыс жасайтын отандық өнеркәсіп орындары жетерлік. Тек соларды іздеп таба білу қажет. Мен отандық өнімді қолдаушы ретінде қазіргі таңда белгілі дизайнер Аида Кауменованың киім дүкенінен киінемін. Сауалнама жүргізген Д.МАХАНОВА

Отандық өнеркәсіп өнімі. Ғ. Мұстафин «Қарағанды» романынан үзінді» бөлімі

1. Мәтіннен 1 негізгі және 2 қосымша ақпаратты анықтаңыз.

«Astana Ютария Ltd» өндірістік инновациялық компаниясы» – жеңіл өнеркәсіптік өнім өндірісімен, техникалық реттеу саласындағы стандарттарды жетілдірумен айналысатын Қазақстандағы алдыңғы қатарлы компания. Кәсіпорын жылына 2 млн-ға тарта бұйымды шығаруға қауқарлы. «Астана – жаңа қала» арнайы экономикалық аймағында орналасқан серіктестік бүгінгі таңда 500-ге жуық адамды жұмыспен қамтып отыр. Компания жыл сайын өндіріс көлемін ұлғайтуда. Сол себепті мұнда еңбек ететін адамдардың саны да үнемі артып отырады. Кез келген жұмыс берушіге білікті әрі тиісті салада тәжірибесі бар мамандар қажет. Нарықта бәсекелестікке қабілетті болу үшін «Astana Ютария Ltd» ЖШС-нің жетекшілігі тігін фабрикасының базасында оқу орталығын ұйымдастырыпты. Мұнда «Өнімді жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлікті дамыту» бағдарламасының шеңберінде Астананың жұмыссыз жүрген азаматтарының тігінші мамандығының қыр-сырын меңгеруіне жағдай жасалады. Арнайы курстың мерзімі аяқталған соң, оның оқушыларына компанияда жұмыс істеу мүмкіндігі ұсынылады. Мемлекеттік бағдарлама бойынша фабриканың оқу орталығында қазір 18 адам білімін жетілдіріп жатыр. Солардың бірі – Нәзира Қасымова. Ол 3 айлық курсты тәмамдағаннан кейін «Astana Ютария Ltd» ЖШС-де жұмыс істеп, кәсіпорынның қарқынды дамуына, өнімді көптеп шығаруға өзіндік үлесін қоспақшы. «Арнайы курстан әлі 2 ай өтемін. Бізге «Astana Ютария Ltd» серіктестігінің қызметкерлері дизайн, модельдеу, пішу, тігу дағдыларын игеруге көмектеседі. Сондай-ақ біз кәсіпті жүргізу бойынша да сабақ аламыз. Тәжірибесі мол мамандардың білгенін үйреніп жатқанымыз, әрине, қуантады», – дейді ол. «Astana Ютария Ltd» компаниясы – бүгінгі таңда елімізде жеңіл өнеркәсіп саласында үлкен жетістіктерге қол жеткізген ірі кәсіпорындардың бірі. Оның нарықтағы әлеуеті жоғары. Осыны ескеріп, мен алдағы уақытта осында жұмыс істеуді жоспарлап отырмын», – деп бөлісті Нәзира Қасымова. Жеңіл өнеркәсіп саласын кадрлармен қамту үшін «Astana Ютария Ltd» өндірістік инновациялық компаниясы», сондай-ақ, «Білім берудің дуалды жүйесі» бағдарламасы бойынша оқыту жобасын іске асыруда.

2. Мәтіндегі 2 фактілік деректі анықтап, оларға қатысты автор көзқарасы берілген сөйлемді анықтаңыз

Отандық өнеркәсіп өнімі. Ғ. Мұстафин «Қарағанды» романынан үзінді» бөлімі

«Сіз отандық өнімдерді пайдаланасыз ба?» тақырыбында өзіңіз тұратын қала тұрғындарымен жүргізілген сұхбат мәтінін жазыңыз.

Отандық өнеркәсіп өнімі. Ғ. Мұстафин «Қарағанды» романынан үзінді» бөлімі

1. Мәтінге жоспар құрып, негізгі және қосымша мәліметтерді жинақтап (тірек-схема, презентация, ментальды карта) ұсыныңыз.

Тамақ өнеркәсібі машина жасаумен, саудамен, көлікпен тығыз байланысты. Бірақ ол, ең алдымен, ауыл шаруашылығымен байланыс жасайды: оның шикізаттарын өңдеп, мал шаруашылығын жеммен қамтамасыз етеді (арнайы дайындалған немесе өндіріс қалдықтары) және ауыл шаруашылығы салаларының дамуына оң ықпал жасайды. Көптеген «тамақ өнеркәсіптері» көлемі үлкен, қымбат құрал-жабдықтар пайдаланады. Сонымен қатар кішігірім зауыттар (май шайқайтын, шұжық шығаратын цехтар) кәдімгі 2-3 бөлмеге сыйып кетеді. Ондай зауыттар қымбат болмағандықтан, оларды шағын кәсіпорындар да сатып ала алады. Тамақ өнеркәсібі – тұтас салалар кешені. Оның орналасуына шешуші әсер ететін негізгі 2 фактор – шикізат және тұтыну. Материалды көп қажет ететін салаларында дайын өнім бірлігін шығаруға кететін шикізат шығыны үлкен. Шикізат факторының әсерін көрсететін нақты мысалға – қант өнеркәсібі кәсібін (Алматы, Жамбыл) жатқызуға болады. Біздің елімізде «тәтті өнімді» дәстүрлі түрде қант қызылшасынан өндіреді. Шикізат базаларына май айыру өндірісі, яғни өсімдік майын алу бағытталып орналасады. Қуатты зауыттар күнбағыс өсірілетін (Өскемен), мақта мен мақсары өсірілетін (Шымкент) аймақтарда орналасқан. Алматы мен Ақтөбенің зауыттары негізінен тасымалданып әкелінген майды шақпақтайды. Өскемендегі май айыру өндірісі халуа шығарумен үйлестірілген. Жеміс-көкөніс өнеркәсібі тез бұзылатын өнімдер — көкөніс, жеміс өңдеумен айналысады. Ол толығымен дерлік Қазақстанның оңтүстігінде, әсіресе, Алматы облысында орналасқан. Шикізат көзіне бағытталатын салалардың ішінде балық өнеркәсібі ауыл шаруашылығымен тікелей байланыспағандықтан, ерекше сипатқа ие. Ол ірі көлдердің, су қоймалары мен өзендердің балық қорларын пайдаланады. Саланың басты кәсіпорны – «Атыраубалык» АҚ (Балықшы а.). Осы кәсіпорын ғана бекіре балықтарының уылдырығын өңдейді. Тұтыну орындарына өндірістік өңдеуден өткен шикізатты пайдаланатын салалар таяу орналасады. Олардың өнімдері нашар сақталатын (торт, пирожный, басқа да кондитерлік өнімдер, нан) немесе жасалған шикізатынан тасымалдануы қиын болып келеді. Нан пісіру көптеген елді мекендерде бар. Кондитер, макарон өнімдері өндірісінің де кеңістікте таралу «бейнесі» осыған ұқсайды. Ең ірі кондитер өндірісі – Алматы мен Қостанайда, шай – Алматыда, макарон өнімдері – Петропавл қаласында орналасқан. Тамақ индустриясының бірқатар салалары шикізатқа да, тұтынушыға да бағытталып жұмыс істейді. Ұн тартатын өнеркәсіптер астық өңдеумен айналысады. Сүт өнеркәсібінің бастапқы сатылары (пастерленген сүт, қаймақ, кілегей, айран шығару) тұтынушыға таяу орналасады. Оның соңғы сатылары, мысалы, май шайқау (мал майы және сары май дайындау) мен ірімшік жасау көп сүт алынатын жерлерде көбірек дамыған. Еліміздің ең «сүтті» аудандары – Солтүстік пен Оңтүстік. Олар 1, 2-орындарды бөліседі. Ет өнеркәсібінің орналасуы екі жақты болып келеді. Ет өнімдерін даярлау (шұжық, жіңішке шұжық (сосиска), орама, т.б.) өнімді пайдаланатын орталықтарға «бекітілсе», ал ет консервілерін (бұқтырылған ет) өндірісі – шикізат көзіне таяу орналасады. Бірақ көбінесе бұл өндірістер бір кәсіпорындарға – комбинаттарға біріктіріледі.

Қазақ киносы мен театрының қазіргі келбеті. Дулат Исабеков «Әпке» драмасы

1. Мәтіндегі ақпараттарға сүйене отырып, жұбыңызбен диалог құрастырыңыз. Диалог мазмұнында сөйлеу этикеті формаларын қолданыңыз.

Театр сүйер қауым Алматы қаласында өтіп жатқан жазушы-драматург, ҚР Мемлекеттік сыйлығы лауреаты Дулат Исабековтің 70 жылдық мерейтойына арналған «Исабеков әлемі» атты халықаралық театр фестивалінен хабардар болар. 10 қазанда фестиваль шымылдығын қара шаңырақ М.Әуезов атындағы Қазақ Мемлекеттік академиялық драма театры «Жаужүрек» драмасымен ашты. Д.Исабековтің бұл драмасын театрдың директоры әрі көркемдік жетекшісі, ҚР халық әртісі, профессор Е.Обаев сахналаған. «Исабеков әлемі» фестиваліне алыс-жақын шетелдерден (ТМД елдері) алты театр, Қазақстаннан алты театр қатысады. Бір автордың пьесалары сахналанатын бұл фестиваль мәдени, рухани өмірімізде алтын әріптермен жазылатыны сөзсіз.

Қазақ киносы мен театрының қазіргі келбеті. Дулат Исабеков «Әпке» драмасы

1. Суретті қолдана отырып, театрға келген көрермендерге театр әдебін хабарлап айтыңыз. Интонацияға назар аударыңыз.

2

Қазақ киносы мен театрының қазіргі келбеті. Дулат Исабеков «Әпке» драмасы

1. Мәтіндерді оқып, төмендегі тапсырманы орындаңыз. 1-мәтін Қазақ кино өнерінің алтын тірегі «Гауһартас» фильмі 1975 жылы жарыққа шықты. Бүкілодақтық тұсаукесері 1977 жылдың маусым айында Мәскеу қаласында өтті. «Гауһартас» киносы танымалдылығы жағынан күллі Кеңес Одағы бойынша «Қыз Жібек» фильмінен кейінгі екінші орында болды. Жазушы-драматург Дулат Исабеков сценарийі бойынша түсірілген фильм бірден көрермендердің жүрегін жаулап алды. Тамаша туынды қазақ жерінде ғана емес, өзге мемлекеттердің экрандарынан көрсетілді. Қарапайым шаруа шаңырағына бойжеткен Салтанат келін болып түседі. Шаруаның үлкен ұлы, белді шопан Тастанның жары атанған Салтанат жүрегі мейірімге толы жан. «Келіні жақсы үйдің керегесі – алтын» дегендей, Салтанат келін болғалы бері, бұл шаңыраққа мейірім мен жылулық сәулесі төгілді. Салтанаттың жібек мінезіне ата-енесі де дән риза. Қайыркен де жеңгесіне еркелеп, онымен жақсы дос болады. Тек мінезі ауыр Тастан ғана Салтанатқа қатаң қарайды. Ер-азаматының мейіріміне бөлене алмаған Салтанат ауыр дертке шалдығады. Режиссер Шәріп Бейсембаевтың «Гауһартас» киносында Кәукен Кенжетаев, Әмина Өмірзақова, Әнуар Боранбаев, Кененбай Қожабеков т.с.с. қазақ өнерінің хас шеберлері бой көрсетеді. Сондай-ақ, Досхан Жолжақсынов, Жанна Қуанышева, Сапарғали Жәкішев сияқты сол кездегі жас актерлер түсті. Басты кейіпкер Салтанат келіннің бейнесін сомдаған Жанна Қуанышева нағыз қазақ келінінің бейнесін көрсете білді. Жаны сұлулық пен нәзіктік атаулысына құштар көнбіс мінезділігінің арқасында ол талай көрерменнің жүрегіне жол тартты. Ал оның жары Тастан рөлін сомдаған Әнуар Боранбаев салқын мінезді нағыз ер-азаматтың бейнесін көрсете алды. «Гауһартас» киносы қазіргі таңда қайта жаңғырды. Киносүйер қауым тамаша туындыны телеарналардан ғана емес, енді ғаламтор арқылы да көре алады.

2-мәтін Ахан Сатаевтың «Анаға апарар жол» кинофильмі көпшіліктің көңілінен шығып жатқаны сөзсіз. Фильм көрермендерге қалай әсер берді, фильм қай жағынан ұнады, назарларыңызға фильмді көрген көрермендердің пікірлерін ұсынамыз. Әсем (Instagramm желісінен: sema_0101): Бұл фильм маған өте қатты ұнады. Әр қазақ көруге міндетті фильм деп ойлаймын. Киноны көріп отырып жыладым… Күйініштен жыладым… Өз перзентін бір көруге зар болған ана жүрегінің тілімделгенін көріп жыладым… Қазағымның көрген қасіретін көріп жыладым… Балалар анасынан, аналар балаларынан айырылмаса екен! Тәуелсіздігіміздің тұғыры биік болғай. Кейіпкер рөлдерін тамаша аша білген актерлерге алғыс айтамын.

Айдана Мұханбетова (Facebook желісінен): Соңғы 2-3 айда көрген ең әсерлі кином осы шығар. Сіздерге де көруге кеңес берем. Ананың балаға деген шексіз маxаббатынан бөлек, қазақ жігіттерінің намысшыл, досқа адалдығы, батылдығын көріп бір мақтанып алуға болады. Жалпы отандық кинолардың жылдан жылға бір-бірінен озатын туынды шығарып жатқандығына қуанам. Залда біз ғана отырдық, өкінішке орай қаптаған көрермен жоқ, жылап-жылап көзіміз істі, актерлік шеберлікте өте жоғары, әрбір кейіпкер үшін уайымдап отырдық. Елғонды Ахметов (Facebook желісінен): Жақында Ахан Сатаевтың «Анаға апарар жол» атты киносын тамашалаудың сәті түсіп еді. Керемет. Ахан Сатаевтың жүрегінде әбден піскен дүние екені сезілді. Ахан «бұл фильм – өмірде болған оқиғалар желісіне түсірілген фильм және барша аналарға арнаймыз» деп, кино басталмай айтып өтті. Рас. Қазақтың ХХ ғасырдағы көрген өмірі суреттеледі. Мариям ана (Алтынай Нөгербек) – ғұмыры баласын ойлаумен, күтумен өтеді. «Шіркін, ананың жүрегіне төтеп беретін күш жоқ шығар, сірә» деп бір ғұлама айтқан екен, расында, солай. Осы кинода ғұламаның сөзі тағы да бір дәлелденеді. Фильмде анасы мен ұлының кездескен сәтін көргенде көзіне жас алмайтын адам кем болмайтын шығар. Ильяс (Әділ Ахметов) – қайсарлы, қайратты, жігерлі, мейірімді жүректің иесі. Соғыстағы ерліктері – аталарымыздан естігенімізді, кітаптардан оқығанымызды көз алдымызға келтіргендей болды. Соғыста қазақ жауынгерлері тек батырлығымен танылған деп ақсақалдарымыз көп айтушы еді. Қандай қиыншылық көрсе де, шыдап, анасы мен сүйіктісін ойлаумен, іздеумен болады. Үміт (Аружан Джазильбекова) – пәк, таза, адал, төзімді жүректің иесі. Үміт үмітін үзбей, ғашығын аңсаумен, күтумен ғұмыр кешеді. Бұндай жүректі мөлдір сумен жусаң, кірленіп қалатын сияқты көрінеді. Қазіргі таңда небір кинолар түсіріліп жатыр, атыс-шабыс, боевик, комедия т.б. Ал «Анаға апарар жол» секілді жүректі тербейтін, толғандыратын, ой салатын кино некенсаяқ. Түсірілім тобына, барша атсалысқан жандарға алғыс шексіз.

Жанры Құрылымы Тілдік құралдар Мақсатты аудиториясы

Қазақ киносы мен театрының қазіргі келбеті. Дулат Исабеков «Әпке» драмасы

«Театр өмірге деген көзқарасты өзгертеді» деген пікірмен келісесіз бе? Өз ойыңызды дәлелдеп, эссе түрінде жазыңыз. Клишелер мен лексикалық құрылымдарды қолданыңыз.

Основные признаки и функции права

1. Объясните значение понятия «право» –
2.Соотнесите термины с определениями

Понятие и принципы правового государства

Прочитайте текст. Дайте характеристику принципов правового государства.
Принципы – это основополагающие идеи (требования), определяющие в своей
совокупности идеальную конструкцию (модель) государства, которое могло бы
называться правовым. С учетом исторических данных, общественной и
государственной практики и с позиций современного научного знания можно выделить
такие принципы правового государства, как гарантия прав и свобод граждан,
верховенство закона, принцип разделения властей, независимость суда.
Гарантия прав и свобод граждан –
Верховенство закона –
Принцип разделения властей –
Независимость суда

Понятие, основные элементы и институты гражданского общества

1. Напишите определение понятия «гражданское право».
Гражданское право –
2. Соотнесите отрасль права с правовыми институтами

Понятие, основные элементы и институты гражданского общества

Изучив текст, определите сущность и функциональное значение гражданского
общества.
В либерально-демократической общественно-политической системе выделяются взаимосвязанные и взаимозависимые подсистемы: производственная (экономико-хозяйственная), социальная, духовная и политическая. Социальная и духовная сферы составляют гражданское общество, исключающее монополию какого-либо одного лица, социальной группы, партии и всевластие государства во всех сферах общественной
жизни. Основополагающее значение имеет частная собственность. Особенность гражданского общества состоит в разделении политической и социальной сфер, политических и социальных функций. Правовой статус человека отделен от его социально-экономической роли в гражданском обществе. Человек одновременно частное лицо и гражданин общества.
1. Сущность гражданского общества
2. Функциональное значение гражданского права

Понятие и основные виды прав человека

Изучите статьи Конституции Республики Казахстан и заполните таблицу.
Статья 12
В Республике Казахстан признаются и гарантируются права и свободы человека в
соответствии с Конституцией.
Права и свободы человека принадлежат каждому от рождения, признаются
абсолютными и неотчуждаемыми, определяют содержание и применение законов и
иных нормативных правовых актов.
Гражданин Республики в силу самого своего гражданства имеет права и несет
обязанности.
Статья 13
Каждый имеет право на признание его правосубъектности и вправе защищать свои
права и свободы всеми не противоречащими закону способами, включая необходимую
оборону.
Статья 36
Защита Республики Казахстан является священным долгом и обязанностью каждого ее
гражданина.
Граждане Республики несут воинскую службу в порядке и видах, установленных
законом.
Статья 22
Каждый имеет право на свободу совести.
Осуществление права на свободу совести не должно обуславливать или ограничивать
общечеловеческие и гражданские права и обязанности перед государством.

Принципы правосудия

Прочитайте текст и определите из представленного списка верные принципы
правосудия. Ответы запишите в таблицу.
На суде гражданин А. обвинил гражданина В. в плагиате повести под названием
«Тихий дом». Гражданин А. пытается доказать, что он автор повести, приводя в пример
моменты того, как у него зародилась идея создания книги, и как работал над ней. Он
считает, что гражданин В. украл его черновики и по ним дописал повесть и теперь
пытается выдать ее как результат своего труда.
Принципы правосудия:
1. Лицо считается невиновным в совершении преступления, пока его виновность
не доказана.
2. Никто не может быть подвергнут повторно уголовной или административной
ответственности за одно и то же правонарушение.
3. Никому не может быть без его согласия изменена подсудность,
предусмотренная для него законом.
4. В суде каждый имеет право быть выслушанным.
5. Обвиняемый имеет право нанять адвоката.
6. Никто не обязан давать показания против самого себя и близких родственников,
круг которых определяется законом

Правоохранительные органы Республики Казахстан

Определите функции правоохранительных органов РК. Заполните таблицу

Система права — это

A. Внутреннее строение права, обусловленное характером регулируемых общественных отношений

B. Регулирование общественных отношений в сфере государственного управления

C. Порядок заключения и расторжения трудового договора

D. Определение круга общественно опасных деяний и наказаний за совершенные преступления

Структурными элементами системы права являются:

A. Отсутствие совокупности правовых норм, регулирующих однородные общественные отношения внутри отрасли права

B. Совокупность правовых норм, регулирующих однородные общественные отношения во всех отраслях права.

C. Совокупность правовых институтов, взаимосвязанных отношениями разных отраслей.

D. Объединенные и взаимосвязанные между собой правовые нормы, институты, подотрасли, которые регулируют определенные крупные группы общественных отношений.

Норма права — это

A. Совокупность правовых институтов, регулирующих взаимосвязанные родственные отношения одной и той же отрасли

B. Установленное государством, обеспеченные государственной защитой, общеобязательное, формально определенное правило поведения

C. Логически объединенные и взаимосвязанные между собой правовые нормы, институты, подотрасли

D. Общественные отношения, на которые воздействуют нормы определенной отрасли права

Подотрасль права регулирует

A. Совокупность правовых норм, регулирующих какой-либо конкретный вид однородных общественных отношений

B. Совокупность правовых норм и правовых институтов, регулирующих однородную сферу общественных отношений, составляющих предмет правового регулирования

C. Совокупность правовых норм и правовых институтов, регулирующих однородную сферу общественных отношений, составляющих предмет правового регулирования

D. Внутреннюю структуру права, которая выражается в единстве и согласованности составляющих его норм

Отрасль права, регулирующая управленческие правоотношения – это

A. Государственное право

B. Гражданское право

C. Административное право

D. Трудовое право

Определите особенности гражданских правоотношений. Вставьте пропущенные слова в текст.

Особенность государства как участника гражданских правоотношений заключается в том, что оно является носителем власти и суверенитета и потому может в нормативном порядке определять характер и порядок участия субъектов права в правоотношениях (в том числе и самого государства как участника этих отношений).

В гражданских правоотношениях государство не пользуется полномочиями: оно выступает на равных началах со своими контрагентами. выступает в гражданских правоотношениях через свои органы: федеральные органы власти (министерства, ведомства и т.д.).

Слова для справок: государство, исполнительный, гражданский, политический, властный.

Соотнесите принципы правового государства с их определениями

Определите отраслевую принадлежность прав и свобод человека: политические, экономические, социальные и культурн

Какой период русской литературы назван «Золотым веком»?

A) Первая треть XIX века, поэты пушкинского времени

B) Вторая половина XIX века, от Тургенева до Чехова

C) Первая четверть XX века, поэты эпохи модернизма

D) Середина ХХ века, эпоха шестидесятников

Каковое определение соответствует термину «фабула»?

A) Границы, создаваемые автором в художественном произведении; воссоздание места, где происходит действие

B) Построение, структура художественного произведения: отбор и последовательность элементов и изобразительных приемов произведения в соответствии с замыслом автора

C) Совокупность действий, событий, в которых раскрывается основное содержание произведения

D) Содержание литературного произведения, где события изображены в хронологическом порядке

Каков жанр произведения А. Пушкина «Евгений Онегин»?

A) Исторический роман

B) Любовный роман

C) Роман в стихах

D) Роман в письмах

Укажите правильный вариант рифменной схемы онегинской строфы.

A) абаб ввгг деед жж

B) аабб вггв деде жж

C) абаб вггв ддее жж

D) абба ввгг деде жж

Сравните фрагмент из романа Пушкина «Евгений Онегин» со стихотворением Тютчева Определите их тему/ проблему, мотивы, жанровое своеобразие, композицию, художественные средства языка. Какой из двух текстов вы считаете актуальным? Аргументируйте свой ответ

А.С. Пушкин «Евгений Онегин», 8 глава XI Но грустно думать, что напрасно Была нам молодость дана, Что изменяли ей всечасно, Что обманула нас она; Что наши лучшие желанья, Что наши свежие мечтанья Истлели быстрой чередой, Как листья осенью гнилой. Несносно видеть пред собою Одних обедов длинный ряд Глядеть на жизнь, как на обряд, И вслед за чинною толпою Идти, не разделяя с ней Ни общих мнений, ни страстей.

Ф. И. Тютчев. Наш век Не плоть, а дух растлился в наши дни, И человек отчаянно тоскует… Он к свету рвется из ночной тени И, свет обретши, ропщет и бунтует. Безверием палим и иссушен, Невыносимое он днесь выносит… И сознает свою погибель он, И жаждет веры… но о ней не просит. Не скажет ввек, с молитвой и слезой, Как ни скорбит перед замкнутой дверью: «Впусти меня! – Я верю, боже мой! Приди на помощь моему неверью!..» 10 июня 1851

Выберите одно из предложенных заданий и выполните анализ в виде связного текста. Проанализируйте фрагменты из писем Татьяны и Онегина

Как удалось Пушкину создать образ влюбленной девушки/влюбленного мужчины? Что значит любовь для героев? Какие приемы/средства использует автор? В каком поэтическом жанре написаны тексты? В чем схожи/отличны тексты по структуре/композиции?
…Ты в сновиденьях мне являлся Незримый, ты мне был уж мил, Твой чудный взгляд меня томил, В душе твой голос раздавался Давно… нет, это был не сон! Ты чуть вошел, я вмиг узнала, Вся обомлела, запылала И в мыслях молвила: вот он! Не правда ль? я тебя слыхала: Ты говорил со мной в тиши, Когда я бедным помогала Или молитвой услаждала Тоску волнуемой души? И в это самое мгновенье Не ты ли, милое виденье, В прозрачной темноте мелькнул, Приникнул тихо к изголовью? Не ты ль, с отрадой и любовью, Слова надежды мне шепнул? Кто ты, мой ангел ли хранитель, Или коварный искуситель: Мои сомненья разреши. Быть может, это все пустое, Обман неопытной души! И суждено совсем иное… Но так и быть! Судьбу мою Отныне я тебе вручаю, Перед тобою слезы лью, Твоей защиты умоляю… Вообрази: я здесь одна, Никто меня не понимает, Рассудок мой изнемогает, И молча гибнуть я должна. Я жду тебя: единым взором Надежды сердца оживи Иль сон тяжелый перерви, Увы, заслуженным укором! Кончаю! Страшно перечесть… Стыдом и страхом замираю… Но мне порукой ваша честь, И смело ей себя вверяю…
…Нет, поминутно видеть вас, Повсюду следовать за вами, Улыбку уст, движенье глаз Ловить влюбленными глазами, Внимать вам долго, понимать Душой все ваше совершенство, Пред вами в муках замирать, Бледнеть и гаснуть… вот блаженство! И я лишен того: для вас Тащусь повсюду наудачу; Мне дорог день, мне дорог час: А я в напрасной скуке трачу Судьбой отсчитанные дни. И так уж тягостны они. Я знаю: век уж мой измерен; Но чтоб продлилась жизнь моя, Я утром должен быть уверен, Что с вами днем увижусь я… Боюсь: в мольбе моей смиренной Увидит ваш суровый взор Затеи хитрости презренной — И слышу гневный ваш укор. Когда б вы знали, как ужасно Томиться жаждою любви, Пылать — и разумом всечасно Смирять волнение в крови; Желать обнять у вас колени И, зарыдав, у ваших ног Излить мольбы, признанья, пени, Все, все, что выразить бы мог, А между тем притворным хладом Вооружать и речь и взор, Вести спокойный разговор, Глядеть на вас веселым взглядом!.. Но так и быть: я сам себе Противиться не в силах боле; Все решено: я в вашей воле И предаюсь моей судьбе

Раздел «Лишние люди»

Соотнесите термин и его определение. Ответ запишите в виде буквенно-цифрового сочетания.

А. С. Пушкин «Евгений Онегин»

Кратко ответьте на вопросы:

1) Почему Пушкин описывает только один день из жизни Онегина?

2) Почему «Онегин — сельский житель,//Заводов, вод, лесов, земель //Хозяин полный» заскучал на третий день пребывания в деревне? «Всегда я рад заметить разность //Между Онегиным и мной».

3) Чем именно отличаются Онегин и автор?

А. С. Пушкин «Евгений Онегин»

1. Ознакомьтесь с теоретическим материалом. Определяя авторскую позицию, вы должны ответить на вопросы: — Что хотел сказать автор, создавая этот эпизод/главу? — Как автор оценивает описываемую ситуацию, поступки героев?

Помните, авторская позиция может быть выражена:  Через оценочную лексику (прекрасный, великолепный, гадкий, наглый и т.п.)  В подборе фактов, в соотношении персонажей (один +, другой -)  Через риторические вопросы и восклицания  Инверсию (какое слова выделяет? Почему?)  Лексические повторы  Слова-маркеры (главное, самое важное, надо, нужно и т.п.)  Модальные частицы: Восклицательные (что за…! Как…!) Вопросительные (Разве…Неужели..) Ограничительные (только…лишь…) Усилительные (ведь, даже, все-таки) уточнительные (именно, как раз)  Модальные слова (вводные слова со значением уверенности, неуверенности – безусловно, верно, действительно, несомненно, разумеется, вероятно, возможно, повидимому и др.)  Художественные приемы, которые выражают авторскую оценку (+ или -; неодобрение, иронию, осуждение, сочувствие, восхищение), дают отрицательную или положительную оценку описываемым фактам  ХИС – яркие эпитеты, метафоры, олицетворения, сравнения.

2. Прочитайте отрывок из романа “Евгений Онегин”, выпишите цитаты, свидетельствующие об отношении автора к героине.
XXV Итак, она звалась Татьяной. Ни красотой сестры своей, Ни свежестью ее румяной Не привлекла б она очей. Дика, печальна, молчалива, Как лань лесная боязлива, Она в семье своей родной Казалась девочкой чужой. Она ласкаться не умела К отцу, ни к матери своей; Дитя сама, в толпе детей Играть и прыгать не хотела, И часто целый день одна Сидела молча у окна.

XXVI Задумчивость, ее подруга От самых колыбельных дней, Теченье сельского досуга Мечтами украшала ей. Ее изнеженные пальцы Не знали игл; склонясь на пяльцы, Узором шелковым она Не оживляла полотна. Охоты властвовать примета, С послушной куклою дитя Приготовляется шутя, К приличию — закону света, И важно повторяет ей Уроки маменьки своей.

XXVII Но куклы даже в эти годы Татьяна в руки не брала; Про вести города, про моды Беседы с нею не вела. И были детские проказы Ей чужды: страшные рассказы Зимою в темноте ночей Пленяли больше сердце ей. Когда же няня собирала Для Ольги на широкий луг Всех маленьких ее подруг, Она в горелки не играла, Ей скучен был и звонкий смех, И шум их ветреных утех.

3. Заполните дневник двойной записи.

А. С. Пушкин «Евгений Онегин»

1. Какой предстает героиня в предложенном фрагменте? Чем обусловлено отношение светского общества к Татьяне? Какому портрету (внешнему или внутреннему) автор уделяет большее внимание? Почему?

2. Какие приемы и средства выразительности использует автор? Какого эффекта достигает?

А. С. Пушкин «Евгений Онегин»

1. Какой предстает героиня в предложенном фрагменте? Чем обусловлено отношение светского общества к Татьяне? Какому портрету (внешнему или внутреннему) автор уделяет большее внимание? Почему?

2. Какие приемы и средства выразительности использует автор? Какого эффекта достигает?

А. С. Пушкин «Евгений Онегин»

Дайте развернутый ответ на вопрос «Чем интересен роман «Евгений Онегин» А. С. Пушкина читателю 21 – го века?»

Прослушайте текст. Интерпретируя прослушанную информацию, подготовьте обзор текста, выделяя основную и детальную информацию прослушанного, различая факт и мнение. Время на подготовку – 3 минуты, время на пересказ – 5 минут.

[5]

Транскрипт

ТОЛЕРАНТНОСТЬ КАК ПРОБЛЕМА ВОСПИТАНИЯ

Характеризуя современность как эпоху глобального кризиса — политического, экологического, нравственного и т.д., исследователи проблемы толерантности отмечают в ней прямо противоположные качества. Одни видят в толерантности идеал и жизненно важный принцип, полагая, что она одна даст шанс выжить цивилизации. Другие считают, что она «служит для того, чтобы символически скрадывать и лечить реальный раскол и безразличие, которые демонстрирует человечество». Несмотря на столь сильные различия в оценке толерантности, всех ученых объединяет уверенность в необходимости борьбы с ее антиподом, интолерантностью, т.е. нетерпимостью, встречающейся в нашей жизни. Толерантность как одна из характеристик, в значительной мере влияющих не только на развитие социального климата, межличностные отношения, политику, представляется наиболее актуальной задачей для развития современного человека и его воспитания. Ведь как отмечал отечественный философ Ю.А. Шрейдер: «Самая страшная, из грозящих нам катастроф, это не столько атомная, тепловая и тому подобные варианты физического уничтожения человечества на Земле, сколько антропологическая — уничтожение человеческого в человеке». И прежде чем выяснять, как защитить природу, как избавиться от войн, бедствий и т.д., следует понять, как остаться человеком не только разумным, но и сознающим, т.е. совестливым. В основе процесса воспитания заложена идея добровольного, осознанно выбираемого отношения к поведению и поступкам другого, т.е. толерантность. В этом случае толерантность предполагает терпение более сильного, опытного человека к более слабому. Для воспитания толерантности необходимы люди, готовые увлечь за собой собственным примером. Моделью толерантных отношений в современном понимании, по мнению французского исследователя М. Конша, является такое сообщество, в котором господствуют интеллектуальная свобода и абсолютная терпимость к любому мнению. (объем слов – 238 слов)

Прочитайте текст, выполните задания.
Толерантность. Родители и дети
https://ds03.infourok.ru/uploads/doc/1282/00023561-e65ee839.docx
Сегодня и сейчас – это время крайностей и противоречий. С одной стороны, во многом человечество достигло гигантских успехов, с другой – эти успехи превращаются в бедствия и самое страшное на сегодня – утрата душевных свойств человека: отношения к труду, мышлению, веры и т. д. Всем ясно и понятно, что наше общество болеет. Во многом обилие социальных проблем в большей мере затронуло семью, нередко дестабилизируя ее жизненные функции и снижая способность к привыканию в новых условиях. Современные глобальные изменения в культуре, экономике и политике предельно обостряют вопросы, связанные с отношением к «другому», «иному», «чужому». Понятие «толерантность» было введено в научный оборот в XVIII веке. В России понятие толерантности стало употребляться в либеральной печати с середины XIX века, но с середины 1930-х годов оно исчезло из политической лексики, пока вновь не появилось в начале 1990-х годов. В отличие от «терпимости» (терпеть — «не противодействуя, не жалуясь, безропотно переносить, сносить что-то бедственное, тяжелое, неприятное»), толерантность (в современный язык слово пришло из англ. tolerance) — готовность принимать поведение и убеждения, которые отличаются от собственных, даже если вы не соглашаетесь или не одобряете их.
12

Семья — это живая, постоянно меняющаяся система. Она меняется не только под воздействием окружающих условий, но и в силу внутренних процессов развития. С семьей тесно связано психическое и физическое здоровье человека. Исследование причин неврозов детей в ряде стран однозначно выдвигает на первое место семейные конфликты, которые не только разрушают семью, но и служат основой накопления отрицательного отношения ребенка к семье. Прочная, нормальная семья, в которой присутствует толерантность во взаимоотношениях детей и родителей, имеющая хорошие традиции, напротив, является основой, которая нейтрализует отрицательное воздействие среды на ребенка. К примеру, отрицательное влияние средств массовой информации на психику ребенка, пропаганда насилия, жестокости сеет зерна, которые могут прорасти, если для этого имеется благоприятная почва, то есть проблемная, конфликтная, пьющая семья, или, наоборот, нейтрализоваться нормальной семейной обстановкой, пониманием и вниманием со стороны родителей. Естественно встают вопросы – как мы понимаем толерантность и что собой представляет воспитание толерантности у родителей и детей. Рассматривать толерантность в свете взаимоотношения детей и родителей в семье — это, на мой взгляд, определенное направление на восприятие, понимание взрослых и детей друг другом и действия в отношении друг друга, в основе которых лежат взаимное уважение интересов, ценностей, позиции, занятой обеими сторонами. Часто между детьми и родителями возникают конфликты по поводу того, что взрослые никак не хотят признать за ребенком право на свободу в действиях и поступках, в выборе идеалов, право на то, чтобы быть самим собой, отличаться от родителей, они не хотят принимать своего ребенка таким, каков он есть, не разделяют его взглядов и ценностей той молодежной субкультуры, в которую ребенок включен. Подобная позиция взрослых приводит к конфликтам, которые влекут за собой дестабилизацию взаимоотношений взрослых и детей. Таким образом, толерантность во взаимоотношениях детей и взрослых предполагает способность взрослых членов семьи видеть перспективу воздействия складывающихся взаимоотношений на ребенка, его развитие и поведение в целом.
1. Разделите текст на смысловые части.
2. Выделите в каждой части главную мысль и составьте план.
3. Сформулируйте цель текста. Ответ аргументируйте.
4. На какие идеи натолкнуло вас содержание текста?
5 Какие выводы вы сделали для себя после прочтения текста?

6.Запишите 3 идеи/вывода, аргументируйте их.
7. Сформулируйте по тексту 2 проблемных вопроса.

Выберите одну из предложенных тем:

1. Напишите заметку в областную газету об использовании новых технологий для воспитания толерантности.

2. Напишите в журнал «Современная наука» статью на тему «Нужно ли проводить научные исследования по проблемам толерантности?».

3. Напишите эссе на тему «Как идеи толерантности влияют на преодоление расовых предрассудков?»

Объем –300-350 слов. Используйте лексику публицистического и научного стилей, стилистические фигуры в соответствии с целью и ситуацией общения

1.Прослушайте заключительные строки стихотворения, опираясь на них, спрогнозируйте содержание всего произведения.
Едва закончив рейс, мы поднимаем паруса — И снова начинаем восхождение __________________________________________________________________
Транскрипт

https://www.gl5.ru/visotskij-vladimir-gimn-moryu-i-goram.html
Гимн морю и горам
Заказана погода нам Удачею самой, Довольно футов нам под киль обещано, И небо поделилось с океаном синевой — Но вызов брошен, шпаги скрещены.
Не правда ли, морской хмельной невиданный простор Сродни горам в безумье, буйстве, кротости: Седые гривы волн лежат, как снег на пиках гор, И впадины меж ними — словно пропасти!
Служение стихиям не терпит суеты. К двум полюсам ведёт меридиан. Благословенны вечные хребты! Благословен Великий океан!
Нам сам Великий Случай — брат, Везение — сестра, На всякий случай в меру мы встревожены. На суше пожелали нам ни пуха ни пера, Созвездья к нам прекрасно расположены.
Мы все вперёдсмотрящие, все начали с азов, И если у кого-то невезение — Меняем курс, идём на SOS, как там, в горах, на зов, На помощь, прекращая восхождение.
Потери посчитаем мы, когда пройдёт гроза, Не сединой, а солью убелённые, Скупая океанская огромная слеза Умоет наши лица просветлённые.
Взята вершина — клотики вонзились в небеса! С небес на землю — только на мгновение: Едва закончив рейс, мы поднимаем паруса — И снова начинаем восхождение.
В.Высоцкий

2. Укажите, к какой информации относятся строки из текста, обозначив примеры знаком «+» в соответствующем столбце таблицы.

3. Определите эмоционально-экспрессивный оттенок строк: Благословенны вечные хребты! Благословен Великий океан!

А) Восторг В) Ирония С) Удивление D) Разочарование

4. Какой подтекст содержится в строке: служение стихиям не терпит суеты.

А) Стихиям нужно служить В) Природа сильнее человека С) Спешка мешает альпинисту D) Стихия требует осмотрительности

Прочитайте один из 2-х текстов и перескажите содержание текста, демонстрируя собственное понимание проблематики и связывая прочитанное/услышанное с собственным опытом. Включите в пересказ лексику научно-технической, учебно-профессиональной и общественно — политической сфер. Время подготовки – 2 минуты, время пересказа – 2 минуты.

Текст №1
https://kazpravda.kz/news/turizm-i-puteshestviya/puteshestvie-v-sedle Первый в Казахстане заповедник, созданный почти сто лет назад, пользуется популярностью не только у отечественных туристов, но и у иностранцев, предпочитающих всем природным красотам мир первозданной природы. Добраться до Аксу-Жабаглинского государственного природного заповедника не составляет проблем. Чуть больше часа езды из Шымкента по очень хорошей дороге, являющейся частью транспортной магистрали Западная Европа – Западный Китай, и вы практически у цели. После поворота направо, на аул Абайлы, предстоит проехать еще 8 км, любуясь зелеными холмами и скалистыми вершинами заповедника. Отдел туризма Аксу-Жабаглинского государственного природного заповедника встречает и провожает каждого своего гостя. В Аксу-Жабаглы все маршруты обслуживают исключительно гиды-проводники заповедника. Самостоятельно посещать особо охраняемую территорию запрещено, равно как нельзя этого делать и в сопровождении посторонних лиц. Такие строгие правила здесь существовали всегда, являясь гарантом того, что на заповедной территории не вспыхнет пожар от небрежно брошенной сигареты или непотушенного костра, а то и не начнется стрельба по диким животным, как это порой случается в других заказниках. Гиды не просто проведут по тропе, но и расскажут много интересного об истории заповедника, его богатом и разнообразном животном и растительном мире, покажут утаенные уголки, где полноправными хозяевами чувствуют себя звери, а отнюдь не люди. Теперь я понимаю, почему в последнее время особенно популярными стали экскурсии на лошадях, появились даже конные туры, позволяющие очень удачно совмещать релаксотдых и интересное времяпровождение. И самое главное, все это – верхом на прекрасных лошадях, благодаря которым обычная прогулка превращается в целое увлекательное приключение, а тур по горной тропе – в захватывающее путешествие. Любовь Доброта, Туркестанская область, 20.07.2018 г.
Текст №2 Отрывок из романа
http://loveread.ec/read_book.php?id=187&p=36

Манкурт не знал, кто он, откуда родом-племенем, не ведал своего имени, не помнил детства, отца и матери — одним словом, манкурт не осознавал себя человеческим существом. Лишенный понимания собственного «я», манкурт с хозяйственной точки зрения обладал целым рядом преимуществ. Он был равнозначен бессловесной твари и потому абсолютно покорен и безопасен. Он никогда не помышлял о бегстве. Для любого рабовладельца самое страшное — восстание раба. Каждый раб потенциально мятежник. Манкурт был единственным в своем роде исключением — ему в корне чужды были побуждения к бунту, неповиновению. Он не ведал таких страстей. И поэтому не было необходимости стеречь его, держать охрану и тем более подозревать в тайных замыслах. Манкурт, как собака, признавал только своих хозяев. С другими он не вступал в общение. Все его помыслы сводились к утолению чрева. Других забот он не знал. Зато порученное дело исполнял слепо, усердно, неуклонно. Манкуртов обычно заставляли делать наиболее грязную, тяжкую работу или же приставляли их к самым нудным, тягостным занятиям, требующим тупого терпения. Только манкурт мог выдерживать в одиночестве бесконечную глушь и безлюдье сарозеков, находясь неотлучно при отгонном верблюжьем стаде. Он один на таком удалении заменял множество работников. Надо было всего-то снабжать его пищей — и тогда он бессменно пребывал при деле зимой и летом, не тяготясь одичанием и не сетуя на лишения. Повеление хозяина для манкурта было превыше всего. Для себя же, кроме еды и обносков, чтобы только не замерзнуть в степи, он ничего не требовал… Как птица, вспугнутая с гнезда, кружила Найман-Ана по сарозскскнм окрестностям. И не знала, как быть, чего ожидать. Теряясь в догадках, она продвигалась объездами по скрытным местам и высмотрела, очень обрадовалась, когда увидела, что те двое жуаньжуаней покинули стадо. Поехали прочь рядком, не оглядываясь. Найман-Ана долго не спускала с них глаз и, когда они скрылись вдали, решила вернуться к сыну. Теперь она во что бы то ни стало хотела увезти его с собой. Какой он ни есть — не его вина, что судьба так обернулась, что из глумились над ним враги, но в рабстве мать его не оставит. С этими мыслями возвращалась Найман-Ана к сыну и все обдумывала, как его убедить, уговорить бежать этой же ночью.

Прочитайте текст и выполните задания. http://www.lib.ru/PROZA/AJTMATOW/aitm_white.txt
А со временем получилось так, что как-то незаметно сдружились Казангап и Едигей с Абуталипом. Умный он был человек. Едигея привлекало в нем то, что Абуталип в своем плачевном положении не был жалок. Держался достойно и понапрасну не сетовал на судьбу. Он не мог не считаться с тем, что есть на свете. Понял, очевидно, человек, что это судьба, выпавшая ему на долю. Жена его Зарипа, должно быть, тоже прониклась этим сознанием. Примирившись внутренне с неизбежностью расплаты, они находили смысл жизни в какой-то необычной чуткости, близости друг другу. Как понял потом Едигей, этим они жили, этим они защищались, взаимно заслоняя друг друга и детей от свирепых ветров времени. Особенно Абуталип. Он и дня не мог прожить вне своей семьи. Дети, сыновья,- для него это было все. Каждую свободную минуту Абуталип занимался с ними. Он учил их грамоте, сочинял разные сказки, загадки, устраивал какие-то придуманные им игры. Когда они с женой уходили на работу, детишек поначалу оставляли одних в бараке. Но Укубала не смогла на это спокойно смотреть, стала уводить мальчиков к себе. В доме у них было теплее, и быт у них к тому времени сложился гораздо удобней, чем у новоприезжих. Это-то и сблизило их семьи. Ведь у Едигея в те годы тоже подрастали дети, две девчушки, как раз одногодки с абуталиповскими ребятами. Зайдя как-то за своими малышами после работы на перегоне, Абуталип предложил: — Вот что, Едигей, давай я заодно и твоих девочек буду учить. Я ведь не от нечего делать вожусь с ребятами с этих пор. Они сдружились, вместе играют. Днем у вас, а по вечерам пусть у нас. А почему я говорю так? Жизнь здесь, на отшибе, конечно, скудная, так тем более надо заниматься с ними. Времена наступают такие, что знания потребуются сызмальства. Теперешний вот такой человечек с ноготок должен знать столько, сколько прежде здоровенный парень. А иначе к образованию и не пробьешься. И опять же смысл тех стараний Абуталипа Буранный Едигей постиг позднее, когда случилась беда. Тогда он понял, что в положении Абуталипа это было единственное, что он мог предпринять собственными усилиями для своих детей в боранлинских условиях. Он как знал, он спешил дать им от себя как можно больше, он как бы хотел таким образом запечатлеться в их памяти, жить заново в своих детях. Вечерами, когда Абуталип приходил с работы, он и Зарипа устраивали нечто вроде школы-детсада для своих и Едигеевых детей. Дети учились буквам, слогам, играли, рисовали, соревнуясь, у кого лучше получится, слушали книги, которые читали им родители и даже все вместе разучивали разные песенки. Это оказалось настолько интересным занятием, что и сам Едигей стал захаживать и наблюдать, как все это у них здорово выходило. И Укубала забегала частенько вроде как по делу, а в действительности, чтобы взглянуть на своих девочек. Умилялся Буранный Едигей. Душа его умилялась. Вот что значит образованные люди, учителя! Любо смотреть, как они умеют обращаться с детьми, как они сами умеют быть детьми, оставаясь взрослыми. В такие вечера Едигей старался не мешать, тихо сидел в сторонке. А когда приходил, то с порога снимал шапку: — Добрый вечер! Вот и пятый ученик ваш заявился в детсад. И дети привыкли к его посещениям. Дочурки его были счастливы. При отце они очень старались. Едигей с Укубалой поочередно топили им печь, чтобы по вечерам в бараке было теплей и уютней для детворы. Вот такая семья приютилась в том году на Боранлы-Буранном.
1. Основная мысль текста:

А) Показать дружбу двух семей В) Рассказать о силе духа Абуталипа С) Раскрыть ценности семьи Абуталипа D) Показать красоту души Едигея
2. Какая детальная информация помогает лучше понять идею отрывка из романа? Выпишите 2 предложения — примера из текста. ________________
3. Сформулируйте 2 вопроса по прочитанному тексту и ответьте на них, используя информацию из текста для подтверждения своей точки зрения. ________________
4. Найдите и выпишите одно предложение, в котором автор показывает Абуталипа как хорошего семьянина. ____________________
5. Приведите и запишите два аргумента, подтверждающие почему Абуталип говорит: «Времена наступают такие, что знания потребуются сызмальства»? _______________

6. На основе текста сделайте вывод о том, каким человеком был Абуталип. __________________

Напишите публицистическую статью-рассуждение с элементами повествования/описания, выбрав одну из тем:

 Как развивается туризм в нашей области.

 С чего начинается Родина?

Используйте в работе отглагольные существительные, предложения с обособленными второстепенными членами.

Массалар центрі

Біртекті жұқа металл пластина радиусы R дөңгелек формасына ие. Егер осы дөңгелек пластина шетінен радиусы 0,5R дөңгелек ойып алынатын болса, пластинаның массалар центрі қай жерде орналасады? Есепті шығару үшін сұлбасын сызып, күш векторларын көрсетіңіз.