СОР № 1 Казахский язык и литература 9 класс Жаһандық мәселе: демография

Жаһандық мәселе: демография

Задание:

1. Мәтінді 2 рет тыңдап, берілген сөздердің мәтіннен синонимін, антонимін тауып жазыңыз.

Демографиялық даму ұғымына халық санының артуы ғана емес, урбандалу, босқындар проблемасы және ұлттар арасындағы қарым-қатынас тәрізді мәселелер енеді. Жер үшін ең үлкен проблема – тез өсіп келе жатқан халық саны. Адамзат санының жылдам артуын демографиялық жарылыс деп атайды. Осы үрдісті азайту үшін жасалған көптеген әрекеттер іске аспай жатыр. Қазіргі таңда Африка, Азия, Оңтүстік Америка елдерінде «демографиялық жарылыс» орын алуда. XIX ғасырдың бас кезінде экономист Мальтустың өзі халық санының бақылаусыз өсуі азық-түліктің тапшылығына алып келетінін айтқан болатын. Қазіргі таңда кейбір ғалымдардың айтуынша (мысалы, ағылшындық климатолог-ғалым Джеймс Лавлок), Жер үшін 1 млрд немесе соған жақын халық саны оптималды деп есептейді. Демография – халықтың құрылымын, құрамын, динамикасы мен көбеюін қоғамдық тарихи тұрғыдан зерттейтін ғылым. Экологиялық демография – демографияның жаңа бағыты. Ол – демографиялық процестердің адамның мекен ету ортасына байланысын зерттейтін бағыты. Адамзат тарихы мен эволюциясының ерекше факторынан басқа халық санының шектен тыс артуын эпидемиялар мен аштықтан болатын өлім санының кемуімен түсіндіруге болады. ХХ ғасырда аталған факторларға гигиеналық және медициналық жағдайлардың жақсаруына байланысты дамушы елдердегі бала кемуі де қосылады. Абсолюттік саны бойынша ең үлкен өсімді ірі азиялық елдер – Қытай, Үндістан, Индонезия берсе, ең жоғары өсу жылдамдығы Африка мен Латын Америкасында байқалады. Халық санының тұрақтануы демографиялық өтпелі даму кезеңі деп аталады. Дамыған елдердің көпшілігінде халық санының өсуі тұрақтанып, кейбір елдерде табиғи өсу мүлде тоқтады. Дүниежүзі аймақтарындағы, жеке елдердегі демографиялық жағдайды сипаттау үшін абсолюттік және салыстырмалы демографиялық көрсеткіштер пайдаланылады. Абсолютті көрсеткіштер қатарына табиғи өсу (туу мен өлудің арақатынасы) мен механикалық өсу (иммигранттар мен эмигранттар саны арасындағы айырма) жатады. Туу мен өлім көрсеткіштері әлеуметтік-экономикалық жағдайларға, мемлекеттің демографиялық саясатына тікелей байланысты болса, халықтың көшіп-қонуына экономикалық және саяси мәселелер, экологиялық ахуал себепші болады. Туу мен иммиграция көрсеткішінің жоғарылауы халық санын арттырса, өлім мен эмиграция халық санын кемітеді.

2. Берілген сөйлемдерді перифраз тәсілімен өзгертіп қайта жазыңыз. 1) Адамзат санының жылдам артуын демографиялық жарылыс деп атайды. Демографиялық… 2) XIX ғасырдың бас кезінде экономист Мальтустың өзі халық санының бақылаусыз өсуі азық-түліктің тапшылығына алып келетінін айтқан болатын. Азық-түліктің… 3) Дүниежүзі аймақтарындағы, жеке елдердегі демографиялық жағдайды сипаттау үшін абсолюттік және салыстырмалы демографиялық көрсеткіштер пайдаланылады. Салыстырмалы және… 4) Туу мен өлім көрсеткіштері әлеуметтік-экономикалық жағдайларға, мемлекеттің демографиялық саясатына тікелей байланысты. Мемлекеттің…

Решение:

Синоним:

жетіспеушілік,тапшылық;

өмір сүру,туу,мекен ету;

жағдай,мәселе;

санайды,есептейді;

Антоним:

төмендеу-өсу

баяу-тез

жасанды-шынайы

арттыру-кему

2.1) Демографиялық жарылыс деп адамзат санының жылдам артуын атайды. 2) Азық-түліктің тапшылыққа алып келетінін XIX ғасырдың бас кезінде экономист Мальтустың өзі халық санының бақылаусыз өсуінен екенін айтқан болатын.3) Салыстырмалы және абсолюттік демографиялық көрсеткіштер  дүниежүзі аймақтарындағы, жеке елдердегі демографиялық жағдайды сипаттау үшін пайдаланылады.  4) Мемлекеттің демографиялық саясаты туу мен өлім көрсеткіштері әлеуметтік-экономикалық жағдайларына тікелей байланысты.